لقاح آزمایشگاهی یا لقاح خارج رحمی (IVF)

لقاح آزمایشگاهی (In Vitro Fertilization; IVF) از رایج‌ترین روش‌های کمک‌باروری است. لقاح آزمایشگاهی به طور خلاصه تحریک تخمدان برای تخمک‌گذاری، خارج کردن چندین تخمک بالغ از زن، لقاح آن‌ها با اسپرم مرد در ظروف آزمایشگاهی مخصوص و کاشت جنین‌ها در رحم سه تا پنج روز بعد از لقاح را در برمی‌گیرد. گاهی اوقات جنین به صورت منجمد(Cryopreserved) برای استفاده‌‌‌های بعدی در آینده نگهداری می‌شود. این روش معمولاً برای زنانی که لوله‌‌‌های فالوپ در آن‌ها مسدود یا زخم است یا لوله‌ی فالوپ اصلاً درآن‌ها وجود ندارد استفاده می‌شود.

نرخ موفقیت روش‌های ART بعد از 35 سالگی کم‌تر می‌شود. پیش از انجام IVF، سونوگرافی از تخمدان و رحم برای بررسی وضعیت آن‌ها طی روز دوم یا سوم قاعدگی (پریود، عادت ماهانه) ضروری است و طبق نظر پزشک برای تحریک تخمدان باید دارو مصرف شود.

معمولاً انجام روش IVF در موارد زیر به زوجین نابارور پیشنهاد می‌گردد:

انسداد لوله‌‌‌های فالوپ یا چسبندگی لگن
وجود علل ناباروری در مرد (کاهش تعداد یا تحرک اسپرم)
عدم موفقیت در دو تا چهار چرخه‌ی تحریک تخمدان با IUI
سن بالای زن (بیش از 38 سال)
کاهش ذخیره‌ی تخمدانی (کاهش تعداد تخمک‌ها)
اندومتریوز شدید
ناباروری با علل ناشناخته

نحوه‌ی انجام لقاح آزمایشگاهی یا IVF

تحریک تخمک‌گذاری (امکان استفاده از دارو‌‌های هورمونی برای تحریک تخمدان از جمله آمپول HMG و HCG)
جمع‌آوری تخمک‌ها (کشیدن تخمک به بیرون از بدن به کمک سونوگرافی و لاپاراسکوپی)
آماده‌سازی اسپرم
لقاح تخمک‌ها با اسپرم درآزمایشگاه (قرار گرفتن تخمک و اسپرم کنار هم تا اسپرم خودش وارد تخمک شود و آن را بارور کند)
انتقال تخمک لقاح‌یافته به رحم با کاتتر بعد از دو یا سه روز

بعد انتقال تخمک لقاح‌یافته، لانه‌گزینی و بارداری اتفاق می‌افتد. بیمار چند ساعت بعد از انتقال مرخص می‌شود. طی روز‌‌های آتی بیمار نباید در معرض استرس و خستگی شدید قرار بگیرد. آزمایشات هورمونی حدود دو هفته بعد از انتقال جنین به منظور ارزیابی میزان BHCG (هورمونی که افزایش آن نشانه‌‌‌ی بارداری است) انجام می‌شود. از برتری‌‌‌های این روش امکان مشاهده‌ی مستقیم لقاح تخمک و اسپرم و تحت کنترل بودن آن است. درزنانی که لوله‌‌‌های رحمی ندارند نیز این عمل امکان‌پذیر است. اما در زنان بالای 40 سال به دلیل کاهش کیفیت تخمک احتمال بارداری پایین می‌آید.

Mini IVF (micro IVF, Mild IVF)

روش Mini IVF ابتدا در یکی از کلینیک‌‌‌های ژاپن مطرح شد و در چند سال اخیر رفته‌رفته به محبوبیت آن افزوده شد. در این روش از افزایش طبیعی FSH بدن خود فرد استفاده می‌کنند تا با استفاده از یک پروتکل ساده، کم‌ترین تعداد تخمک با کیفیت بالا به‌دست آید. به جای استفاده از دوز‌‌های بالای هورمون‌‌‌های گران‌قیمت برای تهیه‌ی چندین تخمک که شاید کیفیت چندانی هم نداشته باشند، روش Mini IVF حتی از تخمدان‌‌‌های مسن‌تر نیز بهترین تخمک‌ها را با کم‌ترین تحریک هورمونی آزاد می‌کند. این روش عوارض تحریک هورمونی شدید تخمدان یا سندرم تحریک بیش از حد (hyperstimulation) را به همراه ندارد، برای بیمار راحت‌تر است و از روش لقاح آزمایشگاهی رایج، ارزان‌تر است. نرخ موفقیت این روش جدید، کم‌تر از روش قدیمی است و معمولاً نرخ موفقیت را به ازای هر بار تلاش پنج تا پانزده درصد در نظر می‌‌گیرند و این نرخ به شدت به سن زن بستگی دارد. روش Mini IVF معمولاً برای زنان مسن‌تر و زنانی که ذخیره‌ی تخمدانی کمی‌‌دارند استفاده می‌شود.

در بسیاری از بیمارانی که با استفاده از پروتکل IVF مرسوم، جنین‌‌‌هایی با کیفیت پایین حاصل می‌شود؛ روش Mini IVF به طرز چشم‌گیری کیفیت جنین‌‌‌های آن‌ها را بالا می‌برد و منجر به بارداری حتی در مواردی که از آن‌ها قطع امید شده است می‌شود. پروتکل روش Mini IVF تغییرات زیادی نسبت به روش قدیمی پیدا کرده است که باعث آسان‌تر شدن مسیر برای بیمار و کاهش هزینه می‌شود.

نحوه‌ی انجام روش Mini IVF

در روز سوم چرخه‌ی قاعدگی، فرد باید با دوز کم کلومید درمان را آغاز کند با این تفاوت که نباید مانند روش سنتی در روز پنجم مصرف کلومید را متوقف کند. مصرف کلومید باید تا زمانی که سونوگرافی فولیکول‌‌‌های آماده‌ی تخمک‌گذاری را نشان دهد ادامه یابد. در روز‌‌های هشتم، دهم و دوازدهم چرخه‌ی قاعدگی، دوز تحریک‌کننده‌ی بسیار کم از گنادوتروپین (FSH) به درمان اضافه می‌شود. کلومید نه تنها هیپوفیز را تحریک به ترشح طبیعی FSH می‌کند (با مهار اثر مهاری استروژن)، بلکه زمانی که فرد مصرف کلومید را ادامه ‌‌‌‌می‌دهد، اثر تحریکی استروژن برای ترشح LH مهار می‌شود و از تخمک‌گذاری زودهنگام نیز جلوگیری می‌شود. در نتیجه با یک تغییر ساده در پروتکل، کلومید ارزان قیمت قادر است تکوین تخمک‌‌‌هایی با کیفیت بالا را تحریک کند.

مزیت دیگر این روش این است که فرد نیازی به استفاده از لوپرون برای مهار هیپوفیز ندارد. استفاده از کلومید باعث مهار اثر تحریکی استروژن روی هیپوفیز می‌شود و LH ترشح نمی‌شود و در نتیجه تخمک‌‌‌های نارس آزاد نمی‌شوند. در این شرایط، تحریک تخمک‌گذاری فرد با تعداد کم تزریق یا استشمام لوپرون نیز انجام می‌شود.

قدم بعدی این است که مد نظر داشته باشیم که کلومید اثر منفی موقتی روی رحم دارد زیرا اثر پشتیبانی استروژن را برای لایه‌ی آندومتر در حال رشد مهار می‌کند. این یکی از دلایل ضعیف بودن نتایج استفاده از کلومید برای تحریک تخمدان در گذشته است. جنین در چنین اندومتریومی لانه‌گزینی نمی‌کند. این مشکل نیز امروزه با استفاده از پروتکل ژاپنی برای فریز کردن جنین‌ها به نام “Vitrification” حل شده است. با استفاده از این روش انجماد، جنین‌ها بدون‌ مشکلی نگه‌داری می‌شوند تا چند ماه بعد که بافت اندومتر پذیراتر است به رحم منتقل شوند.

خانم‌‌‌های مسن با ذخیره‌ی تخمدانی کم نیز در حالت عادی حتی با وجود دوز‌‌های بالای گنادوتروپین، تخمک‌‌‌های کمی آزاد می‌‌کنند. در نتیجه اگر تخمک‌‌‌های با کیفیتی در تخمدان‌‌‌های آن‌ها باقی مانده باشد روش Mini IVF برای خارج کردن حداکثر این تخمک‌ها بهتر است زیرا تحریک هورمونی بالا و سطح بالای FSH به نوعی تخمک‌ها را مسموم می‌کند. در بدترین حالت نیز اگر هیچ تخمک خوبی در بدن زن نباشد حداقل با صرف کم‌ترین هزینه و دارو فرد با این واقعیت روبه‌رو شده است.