معرفی دستگاه تناسلی در زنان
فرزندآوری برای ما انسان‌ها زمانی میسر میشود که دستگاه تولیدمثل هم در بدن مرد و هم در بدن زن تمامی وظایف خود را به درستی انجام دهد، که این امر نیز تنها در صورت رخ دادن بلوغ امکان‌پذیر خواهد بود. بلوغ دورانی است که احتمالأ هر کدام از ما آن را تجربه کرده‌ایم و با آن آشنا هستیم. در طی این مرحله‌ی بحرانی و مهم از زندگی که در دختران از نه الی 14 سالگی شروع شده و حدود سه تا چهار سال به طول می انجامد، مشخصات جنسی ظاهر شده و بخش‌‌های مختلف دستگاه تولیدمثل، بالغ میشوند.
در ابتدای بلوغ با تکمیل و شروع به کار چرخه‌ی هورمونی در بدن دختران، غده‌ی هیپوفیز تحت تأثیر فرمان‌‌های صادرشده از هیپوتالاموس، شروع به ترشح هورمون‌‌هایی می‌کند که تخمدان‌ها را برای تولید هورمون‌‌های جنسی زنانه یعنی استروژن و پروژسترون تحریک میکنند. این دو هورمون نقش بسیار مهمی‌‌در بروز صفات ثانویه‌ی جنسی و ایجاد تغییرات جسمانی مرتبط با بلوغ دارند. از جمله‌ی این تغییرات می‌توان به تسریع رشد، جوانه زدن و بزرگ شدن پستان‌ها، رشد مو‌‌های ناحیه‌ی تناسلی (شرمگاهی یا عانه) و زیر بغل، رشد لگن و تغییر فرم آن به حالت زنانه و افزایش قد در مراحل ابتدایی بلوغ و به دنبال آن تخمک‌گذاری و قاعدگی در اواخر بلوغ اشاره نمود. مهم‌ترین پیامد تکمیل صحیح روند بلوغ در دختران آماده شدن دستگاه تناسلی برای تولیدمثل، بارداری و به دست آوردن توانایی لازم برای به دنیا آوردن نوزادی دوست‌داشتنی است. آگاهی از آناتومی این دستگاه دیدی جامع به ما داده تا آگاهی بیشتری نسبت به چگونگی عملکرد جنسی و باروری زنان داشته باشیم و در صورت وجود هرگونه مشکل به درستی متوجه آن شویم.
دستگاه تولیدمثل زنان از دو بخش خارجی و داخلی تشکیل شده و برخلاف دستگاه تولیدمثل مردان، تقریباً تمامی اجزای آن در داخل بدن قرار گرفته است. اعضای تولیدمثلی خارجی این دستگاه شامل فرج یا ولو (Vulva)، مونس‌پوبیس (Mons pubis)، لبهای بزرگ (Labia majora)، لبهای کوچک (Labia minora)، کلیتوریس (Clitoris)، وستیبول یا دهلیز (vestibule)، منفذ پیشابراه (Urethral opening)، مدخل واژن (Vaginal entrance)، پرده‌ی بکارت (Hymen)، واژن یا مهبل (Vaginae) و پرینه (Perineum) می‌باشد. با نگاه کردن به عکس پایین، می‌توانیم تک‌تک این بخش‌ها را به وضوح مشاهده کنیم.
فرج یا ولو که پزشکان به آن پودندا (Pudenda) هم میگویند، ناحیه ای است لوزی‌شکل که در بین دو ران پا قرار گرفته و تمامی ساختمان‌‌های دستگاه تناسلی را که از خارج قابل مشاهده هستند ؛ از مونس‌پوبیس تا جسم پرینه (ناحیه‌ی عضلانی مابین نقطه‌ی اتصال پایینی لبهای بزرگ تا مقعد) در بر میگیرد. مونس‌پوبیس ناحیه‌ی مثلثی‌شکل قرار گرفته بر روی استخوان شرمگاهی یا عانه است که در حین بلوغ به دلیل تجمع چربی در زیر پوست آن، حالت برجسته‌ای پیدا کرده و با مو‌‌های مجعد و تیره‌رنگ پوشیده میشود. این بالشتک مملو از چربی مانند سپری از ساختار‌‌های حساس دستگاه تناسلی زنانه محافظت می‌کند.
ولو از بیرون توسط دو چین‌خوردگی هلالی‌شکل و نیمه‌مدور از بافت چربی و با طول تقریبی هفت تا هشت سانتی‌متر که در قسمت خارجی مملو از مو‌‌های تیره‌رنگ و ضخیم و در سطح داخلی فاقد مو میباشند، پوشیده شده است. این دو چین‌خوردگی که به نام لبهای بزرگ شناخته میشوند، در همه‌ی خانم‌ها قبل از برقراری رابطه‌ی جنسی و در حالت عادی تقریباً بر روی هم خوابیده و ورودی ولو را میبندند، البته ظاهر این ساختارها در افراد مختلف تا حدودی متغیر است که این مسئله تا حد زیادی به میزان چربی موجود در آن‌ها وابسته می‌باشد، چرا که حجم اعظم لبهای بزرگ را بافت چربی تشکیل می‌دهد. به یاد داشته باشید که وجود چنین تفاوت‌‌هایی در بدن زنان کاملأ طبیعی است و هیچ خانمی نباید از تفاوت ظاهری ناحیه‌ی تناسلی خود با دیگران نگران و یا شرم‌زده باشد.
با جدا کردن لبهای بزرگ از یکدیگر، دو چین بافتی صاف، بدون مو و متمایل به قرمز در خط وسط دیده میشود که از بالا و پایین به هم متصل میباشند. این بافتها که در اغلب خانم‌ها از نظر اندازه غیرقرینه بوده، لبهای کوچک هستند که در موقعیت داخلی نسبت به لبهای بزرگ قرار داشته و در هدایت صحیح جریان ادرار نقش دارند.
در نقطه‌ی بالایی اتصال دو لبه به یکدیگر، عضو گردشکل و بسیار حساسی به نام کلیتوریس وجود داشته که عضو اصلی نعوظی (حساس به تحریک جنسی) در زنان به حساب می‌آید. این عضو کوچک که در بیشتر خانم‌ها طولی کمتر از دو سانتی‌متر دارد، در اثر تحریک و دست‌کاری، سفت و کمی بزرگ شده و در رسیدن زنان به اوج لذت جنسی نقش بسیار مهمی‌‌دارد.
با مشاهده‌ی دقیق‌تر به عکس بالا می‌توانیم فضایی بادامی شکلی به نام وستیبول را در شکاف بین لبهای کوچک مشاهده نماییم که در قسمت بالایی آن منفذ خروجی پیشابراه (محلی که ادرار از آن خارج میشود) و در بخش پایینی آن مدخل واژن قرار گرفته است. در دخترانی که رابطه‌ی جنسی نداشته اند، ورودی واژن به وسیله لبهای کوچک که بر روی هم قرار گرفته اند، مخفی شده است. در صورتی که با معاینه این قسمت در معرض دید قرار بگیرد، پرده‌ی بکارت مشاهده خواهد شد. در زنان بالغ باکره، پرده‌ی بکارت یک لایه‌ی نازک غشایی با ضخامت متغیر (اغلب بین یک تا دو میلی‌متر) است که به صورت کم و بیش دورتا دور دهانه‌ی واژن را احاطه می‌کند و قطر منفذ آن که محلی برای خروج خون قاعدگی است، از اندازه‌ی ته سنجاق تا ابعادی که نوک یک انگشت و یا حتی دو انگشت به راحتی از آن عبور می‌کند، متفاوت است. با برقراری رابطه‌ی جنسی و ورود آلت تناسلی مردانه به داخل واژن، این پرده به طور مکرر در جهات مختلفی پاره شده و در نهایت با زایمان طبیعی برای همیشه از مدخل واژن کنار می‌رود و تنها بقایای کوچکی از آن باقی می‌ماند. به خاطر سپردن این نکته بسیار مهم است که اگرچه بسیاری از مردم تصور میکنند که پارگی پرده‌ی بکارت با خونریزی زیادی همراه خواهد بود، اما در حقیقت این مسئله در همه‌ی زنان اتفاق نمی‌افتد و رخ ندادن خونریزی یا خونریزی اندک دلیلی بر عدم بکارت یک خانم نیست. در ادامه با انواع پرده‌ی بکارت آشنا می‌شویم.
پرده‌ی بکارت، هایمن (Hymen)
بنا به دلایلی که مشخص نیست نوزادان مؤنث با غشایی که دهانه‌ی واژن آن‌ها را احاطه می‌کند متولد میشوند. هایمن یک کلمه یونانی به معنای غشا (پرده) می‌باشد. هایمن همچنین خدای ازدواج یونان نیز عنوان شده است. به همین علت شاید بتوان باورهای موجود پیرامون این بافت بدن را توجیه کرد. به مدت هزاران سال برخی از فرهنگ‌ها اعتقاد داشتند که پاره شدن هایمن سبب میشود که زن درد احساس کند ؛ به خصوص هنگام ازدواج و اولین رابطه‌ی جنسی. در برخی از فرهنگ‌ها نیز این باور هنوز وجود دارد که اگر سؤالی درباره‌ی بکارت دختر مطرح شود، با معاینه‌ی پرده می‌توان به این سؤال پاسخ داد. تعدادی از فرهنگ‌ها نیز باور دارند که پاره شدن هایمن سبب خونریزی میشود و باز یکی از روشهای مشخص کردن بکارت دختر در شب عروسی مطرح میشود. اما باید توجه کرد که امروزه خیلی از این باورها یک تصور اشتباه در نظر گرفته میشوند. مطالعات نشان می‌دهند که تنها 43 درصد خانم‌ها در اولین آمیزش جنسی خود خونریزی خواهند داشت و این خونریزی قطعاً نشان‌دهنده‌ی پاره شدن هایمن است. این خونریزی می‌تواند در اثر انقباض ماهیچه‌‌‌های واژن، ناکافی بودن ترشحات روان‌کننده، دخول عجولانه یا خراش واژن ایجاد شده باشد. خیلی از خانم‌ها نیز هیچ خونریزی یا دردی را احساس نمی‌‌کنند.
هایمن غشایی است که دهانه‌ی خارجی واژن را احاطه می‌کند یا کاملاً آن را می پوشاند. هایمن بخشی از فرج (Vulva) یا اندام تناسلی خارجی می باشد و از نظر ساختار شبیه واژن است. هایمن بیشتر به شکل دوناتی دیده میشود که در مرکز باز می باشد. هایمن در نوزادانی که تازه متولد شده‌اند برجسته‌تر و ضخیم‌تر است و با گذشت زمان بیشتر بافت هایمن نازک میشود و دهانه، بازتر میشود. با خودارضایی همراه با دخول، دخول و زایمان هایمن صدمه دیده و میزان کمی از آن در اطراف مدخل یا دهانه‌ی ورودی واژن باقی مانده که به آن Hymenal tags میگویند. پارگی هایمن لزوماً دخول واژینال را نشان نمی‌دهد و علل دیگری نیز همچون وارد آمدن ضربات نیز می‌تواند در آن دخیل باشد. البته پزشک می‌تواند آثار تجاوز جنسی را با معاینه تشخیص دهد. گرچه در دختران جوان ظاهر رایج هایمن هلالی شکل است ولی شکل‌‌‌های دیگر نیز ممکن است دیده شود.
تأثیر آمیزش جنسی و زایمان روی هایمن متغیر است. اگر هایمن کاملاً کشسان (ارتجاعی) باشد، ممکن است تقریباً به حالت اول خود بازگردد. در موارد دیگر ممکن است بقایایی از آن باقی بماند یا بعد از دخول‌‌‌‌های متوالی کاملاً ناپدید شود. از طرفی هایمن در اثر بیماری، جراحت، معاینه‌ی پزشکی، خودارضایی یا تمرین‌‌‌های فیزیکی نیز ممکن است آسیب ببیند. به خاطر همین وضعیت هایمن به طور قطع نشان‌دهنده‌ی بکارت فرد نیست. یک زن می‌تواند با وجود داشتن هایمن سالم و نداشتن دخول، باردار شود در صورتی که اسپرم در تماس با لوب‌ها یا نواحی واژن باشد و از دهانه‌ی واژن عبور کند. دانشمندان معتقدند که تنها سه صدم درصد از زنان، بدون این غشا متولد میشوند. عدم حضور هایمن به این معنی است که شکل‌گیری واژن کامل‌تر از حالت عادی رخ داده است.
انواع هایمن از نظر شکل
هایمن در هر خانمی از نظر شکل، اندازه و رنگ متفاوت است. این غشا برخلاف تصور اکثریت که فکر میکنند در عمق واژن قرار دارد، در عمق یک تا دو سانتی‌متری دهانه‌ی واژن قرار گرفته است.
-
هایمن بدون منفذ (Imperforate hymen):
هایمن بدون منفذ هنگام تولد قابل تشخیص است. اغلب تشخیص در دوران نوجوانی انجام میشود. هایمن بدون منفذ غشای نازکی است که به طور کامل دهانه‌ی واژن را می‌پوشاند. در این شرایط خون قاعدگی (پریود، عادت ماهانه) نمی‌تواند از واژن خارج شود و تجمع پیدا می‌کند و باعث درد شکم یا پشت (haematocolpos) میشود. برخی از نوجوان‌ها نیز ممکن است هنگام حرکات روده درد داشته باشند یا به سختی ادرار خود را دفع کنند. درمان هایمن بدون منفذ نیازمند جراحی کوچک است تا بافت‌های اضافی هایمن را بردارند و دهانه‌ی واژن با اندازه طبیعی ایجاد کنند تا خون قاعدگی بتواند از واژن خارج شود.
-
هایمن حلقوی (Annular hymen):
این نوع هایمن، یک حلقه‌ی کامل دور دهانه‌ی واژن شکل می‌دهد و شکل خود را هنگام خودارضایی همراه با دخول یا فعالیت‌‌‌های جنسی از دست می‌دهد.
-
هایمن هلالی‌شکل (Crescentic/Lunar hymen):
این نوع هایمن، شکلی هلالی شبیه نیمه‌ی ماه، در بالا یا پایین دهانه‌ی رحم (مانند شکل زیر) ایجاد می‌کند.
-
هایمن مشبک، سوراخ‌سوراخ یا ریزمنفذ (Cribriform hymen):
هایمن با منفذ ریز، غشای نازکی است که تقریباً دهانه‌ی واژن زن جوان را کامل می‌پوشاند. خون قاعدگی (پریود، عادت ماهانه) قادر به خروج از واژن است ولی دهانه‌ی واژن بسیار کوچک می‌باشد و نزدیکی همراه با دخول ممکن نخواهد بود. درمان این مشکل، یک جراحی کوچک است تا بافت اضافی هایمن برداشته شود و دهانه‌ی واژن با اندازه‌ی طبیعی ایجاد شود تا خون قاعدگی بتواند از واژن خارج شود. این نوع هایمن، استفاده از تامپون و فعالیت جنسی را مشکل می‌کند.
-
هایمن تیغه‌دار(Septate hymen) :
این نوع هایمن، دارای بافتی تیغه‌مانند است که در طول دهانه‌ی واژن امتداد یافته است و تا حدودی ضخیم و سفت است و نزدیکی همراه با دخول را کمی دشوار می‌سازد و استفاده از تامپون نیز سخت خواهد شد. این تیغه‌ها معمولاً خودبه‌خود پاره میشوند.
-
هایمن دندانه‌دار (Denticular hymen):
این نوع هایمن، شبیه مجموعه‌ای از دندان‌هاست که دهانه‌ی واژن را احاطه کرده‌اند. نوع نادرتر این غشا، الگوهای دندانه‌ای نامنظمی‌‌در اطراف دهانه‌ی واژن دارد.
-
هایمن ریزمنفذ (Microperforatehymen):
بعضی از دخترها با یک سوراخ ریز در هایمن متولد میشوند. جراحی برای بزرگ کردن دهانه‌ی واژن در این مورد ضروری است.
هایمن در خانمی که تجربه‌ی رابطه‌ی جنسی یا خودارضایی همراه با دخول داشته، شبیه شکل زیر خواهد بود و مشخص است که نسبت به هایمن حلقوی، شباهت به یک حلقه‌ی کامل کمتر است.
هایمن در خانمی که فعالیت‌‌‌های جنسی کمی داشته یا شیء خارجی را به دفعات کم وارد واژن کرده است به شکل زیر است. متخصصینی که هایمن را برای تجاوز جنسی بررسی میکنند بیشتر به بخش عقبی هایمن علاقه دارند (موقعیت ساعت سه تا نه). این بخش جایی است که هایمن به طور طبیعی در اولین دخول واژینال پاره میشود.
فرج خانمی که زایمان کرده است به شکل زیر است. هایمن به طور کامل یا تقریبی از بین می‌رود.
جراحی ترمیمی هایمن
جراحی به چند دلیل می‌تواند انجام پذیرد؛ یا برای ترمیم هایمن پاره‌شده یا از بین بردن بافت هایمن اضافی که دهانه‌ی واژن را مسدود کرده است. انواع مختلف جراحی هایمن عبارتند از:
-
هایمنوپلاستی (Hymenoplasty):
این یک جراحی زیبایی است که در آن هایمن پاره‌شده را بنا به دلایل شخصی فرد، ترمیم میکنند. هایمن با جراحی دوباره بسته میشود تا هنگام نزدیکی جنسی خونریزی داشته باشد. برخی افراد ترمیم پرده‌ی بکارت را به دلایل شخصی یا به خاطر اعتقادات معنوی انجام می‌دهند. همچنین این جراحی بعد از موارد تجاوز‌‌های جنسی نیز قابل انجام است.
-
هایمنکتومی (Hymenotomy):
این جراحی برای باز کردن هایمن بدون منفذ، تیغه‌دار یا ریزمنفذ است. معمولاً یک هایمن که دارای آناتومی صحیح می‌باشد هنگام اولین نزدیکی بدون آسیب شدید، کشیده و پاره میشود. نگرانی بابت وجود شریانی است که در سمتی از هایمن در جریان است و سبب خونریزی‌‌‌های شدید میشود. جراحی هایمنکتومی خطر خونریزی را کاهش می‌دهد و اجازه‌ی خروج ترشحات را از واژن می‌دهد. البته باید دقت کرد که هایمنکتومی فقط در موارد غیر‌طبیعی هایمن انجام میشود. عدم موفقیت در نزدیکی به دلیل بسته یا ضخیم بودن غشای پرده و عدم خروج خونریزی ناشی از قاعدگی با وقوع بلوغ در دختران که منجر به درد شدید شکمی میشود نیز از دیگر دلایل انجام این جراحی است.
با گذر از پرده‌ی بکارت، به واژن می‌رسیم. واژن لوله‌ای عضلانی‌ـ‌غشایی است که از ولو تا رحم کشیده شده و طول آن در زنان بالغ از شش تا ده سانتی‌متر متغیر می‌باشد. این عضو عملکرد‌‌های زیادی دارد، از جمله اینکه کانال دفعی رحم بوده و از طریق آن ترشحات رحمی و جریان خون قاعدگی خارج میشود، در حین رابطه‌ی جنسی آلت تناسلی مردانه در آن قرار گرفته و به دلیل اعصاب فراوان حسی موجود در دیواره‌‌هایش در ایجاد احساس لذت جنسی نقش دارد. واژن همچنین راهی برای رسیدن اسپرم به اعضای تولیدمثلی داخلی و سپس تخمک بوده و در نهایت گذرگاهی است که نوزاد در حین زایمان از آن عبور کرده و متولد میشود. تمامی این عملکردها به دلیل عضلانی بودن واژن و خاصیت کشسانی (ارتجاعی) آن امکان‌پذیر هستند.
این عضو در قسمت انتهایی خود به ساختاری لوله‌ای شکل با دیواره‌‌های قوی و ضخیم به نام دهانه‌ی رحم یا سرویکس (Cervix) می‌رسد که مانند پلی ارتباطی میان اعضای تولیدمثلی خارجی و داخلی قرار گرفته است. دهانه‌ی رحم دارای دو سوراخ داخلی و خارجی است که در طی حاملگی بسته شده تا علاوه بر جلوگیری از خروج زود هنگام جنین، از ورود عوامل بیماری‌زا به درون رحم هم جلوگیری شود. برای اینکه در حین زایمان نوزاد بتواند به صورت طبیعی از رحم خارج شود، لازم است که این سوراخ‌ها باز شده و دهانه‌ی رحم به حدی متسع گردد که قطر آن به 10 سانتی‌متر برسد.
با رسیدن به این نقطه، اعضای تولیدمثلی خارجی پایان یافته و از این پس با اعضای داخلی دستگاه تولیدمثل یعنی رحم (Uterus)، لولههای فالوپ یا لولههای رحمی (Fallopian tubes) و تخمدان‌ها (Ovaries) آشنا خواهیم شد.
رحم عضوی عضلانی و گلابی‌شکل است که در حفره‌ی لگن قرار گرفته و مهم‌ترین وظیفه‌ی آن فراهم کردن فضا و شرایطی ایمن برای رشد و تغذیه‌ی جنین در طی نه ماه حاملگی می‌باشد. با وجود اینکه رحم جایگاه نوزاد است و در زنان حامله تا پنج لیتر هم گنجایش دارد، اما در زنان غیرحامله بسیار کوچک بوده و تنها در حدود شش تا هشت سانتی‌متر طول و پنج سانتی‌متر عرض دارد. در طی حاملگی دیواره‌‌های عضلانی رحم رشد قابل توجهی پیدا کرده و سبب افزایش اندازه و وزن آن میشوند به طوری که وزن رحم از 70 گرم در وضعیت غیرحامله به 1100 گرم در پایان حاملگی می‌رسد. همین دیواره‌‌های عضلانی هستند که با انقباضات مداوم و منظم خود باعث ایجاد درد‌‌های زایمانی، شروع فرآیند زایمان و در نهایت به خارج رانده شدن نوزاد از رحم میشوند. در زنان غیرحامله، رحم حفره‌ای توخالی است که با یک بافت نازک غشایی صورتی‌رنگ و مخمل مانند به نام اندومتر (Endometrium) فرش شده است. در حالت طبیعی ضخامت این بافت بسیار متغیر بوده و بسته به سن، شرایط هورمونی و اینکه یک خانم در چه مرحله‌ای از چرخه‌ی ماهانه‌اش قرار دارد، دچار تغییرات بیشتری هم میشود. به طور کلی از بعد از بلوغ تا قبل از یائسگی (دوران باروری)، در طی هر چرخه بافت حساس اندومتر به تغییرات هورمونی پاسخ داده و به تدریج رشد می‌کند و در نهایت در پایان چرخه و با رخ ندادن حاملگی فرو ریخته و خونریزی قاعدگی را شکل می‌دهد. با پایان یافتن قاعدگی این بافت مجدد رشد خود را آغاز نموده تا برای دوره‌ی بعدی آماده شود. علت اینکه اندومتر به طور مرتب در حال رشد و ریزش است، این است که تغییرات بافتی آن فضای رحم را برای پذیرش جنین در صورت رخ دادن حاملگی آماده می‌کند. در صورتی که در یک چرخه لقاح اتفاق بیفتد، نوزاد در اندومتر، رشد یافته، لانه‌گزینی کرده و بدین ترتیب دیگر ریزش این لایه و به دنبال آن خونریزی قاعدگی در طی نه ماه حاملگی رخ نخواهد داد.
در تصویر پایین، دو لوله با طول تقریبی هشت تا 14 سانتی‌متر و عرض بسیار اندک دو تا نهایتاً هشت میلی‌متر در کناره‌‌های فوقانی رحم به چشم می‌خورند که عامل اتصال رحم با تخمدان‌ها و محلی برای وقوع لقاح هستند. چرا که اسپرم پس از عبور از واژن، از طریق رحم و سپس لولههای رحمی خود را به تخمک رسانده و در صورت حضور تخمک در این مجرا باعث باروری آن و تشکیل سلول تخم میشود که در آینده به کودکی دوست‌داشتنی تبدیل خواهد شد.
در آن سر لولههای رحمی به تخمدان‌‌های چپ و راست می‌رسیم که اعضایی تخم مرغی شکل و با طول 2.5 تا پنج سانتی‌متر، عرض 1.5 تا سه سانتی‌متر و ضخامت 0.6 تا 1.5 سانتی‌متر هستند. این دو عضو بسیار ارزشمند که از بدو تولد حاوی میلیون‌ها تخمک میباشند، در طی بلوغ وظیفه‌ی مهم ترشح هورمون‌‌های زنانه‌ی استروژن و پروژسترون، تکامل تخمک و رها کردن آن به درون لولههای رحمی را بر عهده دارند. در طی هر چرخه‌ی ماهیانه به طور معمول یک یا چند تخمک از یکی از تخمدان‌ها به درون لوله‌ی فالوپ رها شده و به سمت رحم حرکت می‌کند. در صورتی که تخمک در این مسیر به اسپرم برخورد کند، بارور شده و حاملگی رخ خواهد داد، در غیر این صورت از بین رفته و با خونریزی قاعدگی از بدن دفع میشود.
نویسنده و مترجم:
هنگامه کاظم‌درویش
، مینا فرخی
خطا در ورودی‌ها
ثبت موفّق