آلکاپتونوریا (Alkaptonuria)

​علت آلکاپتونوریا

جهش در ژن‌‌‌ زیر علت شایع بروز بیماری می‌باشد:

• HGD: موقعیت سیتوژنتیکی این ژن 3q13.33 می‌باشد که روی بازوی بلند کروموزوم 3 قرار دارد.

ژن HGD دستورالعمل ساخت آنزیم هُموجنتیسات ۱و۲‌ـ‌دی اکسیژناز را فراهم می‌کند که کمک به شکست آمینواسیدهای فنیل‌آلانین و تیروزین می‌نماید. نقص این آنزیم باعث تجمع هموجنتیسیک اسید و ترکیبات مرتبط در بدن و رسوب آن در بافت‌های هم‌بند (پیوندی) می‌شود.

نحوه‌ی توارث آلکاپتونوریا

الگوی توارث بیماری آلکاپتونوری به‌صورت اتوزوم نهفته است.

برای ابتلا به بیماری اتوزومی نهفته فرد باید دو ژن جهش‌یافته را از هر کدام از والدین ناقل ژن معیوب دریافت کند. والدین ناقل، یک ژن جهش‌یافته و یک ژن سالم داشته و بیماری را نشان نمی‌دهد.

مشاوره‌ی ژنتیک فرآیندی است که در آن افراد و خانواده‌ها از اطلاعات لازم و مرتبط با بیماری‌های مختلف اعم از توارث، تشخیص، درمان، نحوه‌ی مواجهه و جلوگیری از انتقال به نسل بعد مطلع می‌شوند و به آن‌ها یاری رسانده می‌شود تا بتوانند تصمیم مناسبی را برای مواجهه با بیماری اتخاذ نمایند.

​غربالگری و تشخیص قبل از بارداری

اگر یکی از زوج‌ها سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به آلکاپتونوریا را دارد یا ناقل ژن معیوب است، همسر وی می‌تواند برای پی بردن به اینکه ناقل بیماری هست یا خیر، آزمایش ژنتیک انجام دهد. زوج‌های در معرض خطر داشتن فرزند بیمار، باید برای بررسی شرایطشان و گزینه‌های پیش رو، به مشاور ژنتیک رجوع کنند. تشخیص ژنتیکی پیش از لانه‌گزینی (PGD) نیز یکی از روش‌های تشخیص قبل از بارداری است که با استفاده از روش‌های کمک‌باروری مانندIVF سلامت جنین لقاح‌یافته را قبل از انتقال به رحم ارزیابی می‌کند.

غربالگری و تشخیص در دوران بارداری

تشخیص قبل از تولد با اندازه‌گیری فعالیت هُموجنتیسات اکسیداز در سلول‌های آمنیوتیک کشت‌داده شده یا پرزهای کوریونی امکان‌پذیر است. تست‌های تشخیص ژنتیکی پیش از تولد (PND) روی نمونه‌‌‌ی پرزهای کوریونی جنین یا مایع آمنیوتیک دور جنین انجام می‌شود. اگر این تست‌ها، بیماری را در جنین نشان دهند، می‌توان تصمیم به ادامه‌ی بارداری یا سقط گرفت.

غربالگری و تشخیص بعد از تولد

آزمایش‌ کلینیکال‌ـ‌پاتولوژی

• غربالگری نوزادان که امروزه بعد از به دنیا آمدنشان در بیمارستان انجام می شود، فرآیندی است که وجود هرگونه بیماری ژنتیکی، هورمونی، متابولیکی و خونی قابل درمان را در نوزاد بررسی می‌کند. پیشرفت روش‌هایی بر اساس طیف‌سنجی جرمی که امروزه پرطرفدارترین و دقیق‌ترین آن LC-MS/MS (High-throughput liquid chromatography - tandem mass spectrometry) نام دارد می‌تواند بیش از 40 بیماری متابولیک ارثی شامل بیماری‌های آمینواسیدی، ناهنجاری‌های متابولیکی اسیدهای آلی و نقص اکسیداسیون اسیدهای چرب را از طریق نمونه‌ی خون نوزاد به‌طور هم زمان تشخیص دهد و کارآیی تشخیص را ارتقا بخشد. دقت، کارآیی و خروجی بالا، این فناوری تشخیصی را برای تشخیص‌های بالینی و برنامه‌های غربالگری نوزادان در سطح وسیع تبدیل به بهترین گزینه کرده است.

آزمایش ژنتیک

تشخیص قطعی آلکاپتونوریا با بررسی جهش‌های شناخته‌شده در ژن‌‌ مرتبط با بیماری امکان‌پذیر است:

HGD

پیشگیری و مدیریت آلکاپتونوریا

از آنجایی که این بیماری وراثتی است، مشاوره‌ی ژنتیک برای پی بردن به سابقه‌ی خانوادگی و پیشگیری از بروز بیماری پیشنهاد می‌شود. اغلب درصورتی که فرد ناقل ژن معیوب باشد بدون آنکه علائمی بروز دهد آن را به فرزندان خود منتقل می‌کند. بنابراین افراد باید نسبت به این قضیه آگاه باشند و از فرآیندهای مشاوره‌ی ژنتیک و تست‌های تشخیصی مختص شناسایی افراد ناقل در هر مرحله از زندگی، به خصوص قبل از ازدواج بهره جویند.

تاکنون درمان قطعی برای آلکاپتونوریا معرفی نشده و موارد زیر اغلب برای مدیریت بیماری پیشنهاد می‌شود:

• انجام اکوکاردیوگرافی و الکتروکاردیوگرام در افراد بالای 40 سال جهت بررسی وضعیت قلب
• سونوگرافی یا سی‌تی‌ اسکن شکمی از کلیه‌ها جهت بررسی وجود سنگ
• پزشکی فیزیکی و توان‌بخشی در صورت محدود بودن حرکات یا درد مفاصل
• فیزیوتراپی و کاردرمانی جهت حفظ قدرت عضلات و انعطاف بدن
• جراحی جهت خارج کردن سنگ کلیه و سنگ پروستات
• تعویض دریچه‌ی آئورت به‌دلیل تنگی دریچه
• جایگزینی مفصل زانو، لگن و شانه برای کاهش درد مفاصل
• رژیم غذایی دارای مقادیر کم فنیل‌آلانین و تیروزین (رژیم طولانی‌مدت اثرات مخربی روی بدن بیمار می‌گذارد.)
• کاهش دفع هموجنتیسیک اسید از طریق ادرار با مصرف ویتامین C