آملوژنزیس ایمپرفکتا (Amelogenesis imperfecta)

آملوژنزیس ایمپرفکتا (AI) یا نقص ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻴﻨﺎی دﻧﺪان ناهنجاری ارثی بوده که مشخصه‌ی آن اختلال در تکوین دندان است. محققین حداقل 14 نوع از آملوژنزیس ایمپرفکتا را شناسایی کرده‌اند. این انواع بیماری با ناهنجاری‌های دندانی خاص خود و الگوی توارث متمایز می‌شوند. به‌علاوه، آملوژنزیس ایمپرفکتا به‌تنهایی و بدون بروز سایر نشانه‌ها و علائم و همین‌طور به‌عنوان بخشی از سندرم‌هایی که نواحی مختلف بدن را هدف قرار می‌دهند نیز بروز کند.

انواع آملوژنزیس ایمپرفکتا

Type I hypoplastic AI

Type IA: autosomal dominant inheritance, LAMB3 mutation
Type IB: autosomal dominant inheritance, ENAM mutation
Type IC: autosomal recessive inheritance, ENAM mutation
Type IE: X-linked dominant inheritance, AMELX mutation
Type IE, X-linked 2: X-linked inheritance, unknown
Type IF: autosomal recessive inheritance, AMBN mutation
Type IG: autosomal recessive inheritance, FAM20A mutation
Type IH: autosomal recessive inheritance, ITGB6 mutation
Type IJ: autosomal recessive inheritance, ACPT mutation

Type II hypomaturation AI

Type IIA1: autosomal recessive inheritance, KLK4 mutation
Type IIA2: autosomal recessive inheritance, MMP20 mutation
Type IIA3: autosomal recessive inheritance, WDR72 mutation
Type IIA4: autosomal recessive inheritance, C4orf26 mutation
Type IIA5: autosomal recessive inheritance, SLC24A4 mutation
Type IIA6: autosomal recessive inheritance, GPR68 mutation

Type III hypocalcified AI

Type III: autosomal dominant inheritance,FAM83H mutation

Type IV hypomaturation/hypoplasia/taurodontism AI

Type IV: autosomal dominant inheritance, DLX3 mutation

علائم بالینی آملوژنزیس ایمپرفکتا

اصلی‌ترین نشانه و علامت آملوژنزیس ایمپرفکتا نقص مینای دندان است. سایر نشانه‌ها و علائم ناهنجاری عبارتند از:

کوچک شدن غیرعادی دندان‌ها
تغییر رنگ دندان‌ها

حفره‌دار یا شیار دار شدن دندان‌ها

دندان‌های مستعد پوسیدگی و خرد شدن
دندان‌های حساس
عدم تماس دندان‌های دو فک با هم هنگام بسته بودن دهان

امکان بروز سایر ناهنجاری‌های دندانی نیز وجود دارد. این نقایص که بین افراد بیمار متفاوت هستند هم دندان‌های شیری (نوزادی) و هم دندان‌های دائمی (بزرگسالی) را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

شیوع آملوژنزیس ایمپرفکتا

فراوانی دقیق آملوژنزیس ایمپرفکتا مشخص نیست. تخمین‌ها بسیار متفاوت بوده و از یک نفر از هر 700 نفر در شمال سوئد تا یک نفر از هر 14000 نفر در ایالات متحده را در برمی‌گیرد.

نام‌های دیگر آملوژنزیس ایمپرفکتا

AI
congenital enamel hypoplasia

علت آملوژنزیس ایمپرفکتا

جهش در ژن‌های AMELX، ENAM، MMP20 و FAM83H علت ایجاد آملوژنزیس ایمپرفکتا می‌باشد. جهش‌ در ژن‌های زیر علت شایع بروز بیماری می‌باشد:

AMELX: موقعیت سیتوژنتیکی این ژن Xp22.2 می‌باشد.
ENAM: موقعیت سیتوژنتیکی این ژن 4q13.3 می‌باشد.
MMP20: موقعیت سیتوژنتیکی این ژن 11q22.2 می‌باشد.
FAM83H: موقعیت سیتوژنتیکی این ژن 8q24.3 می‌باشد.

ژن‌های AMELX، ENAM و MMP20 دستورالعمل‌های لازم برای ساخت پروتئین‌هایی را فراهم کرده که برای رشد و تکوین دندان‌های سالم ضروری هستند. بیشتر این پروتئین‌ها در تشکیل مینای دندان مشارکت دارند. علی‌رغم ناشناخته بودن عملکرد پروتئین تولیدشده از ژن FAM83H، احتمالاً این پروتئین نیز در تشکیل مینای دندان دخالت دارد. جهش در هر کدام از این ژن‌ها باعث تغییر در ساختار پروتئین یا ممانعت از تولید آن می‌شود. در نتیجه، مینای دندان به‌طور غیرطبیعی نازک یا نرم به رنگ زرد یا قهوه‌ای خواهد بود. دندان‌های دارای نقص مینا ضعیف بوده و به‌راحتی آسیب می‌بینند.

جهش‌ در ژن‌های عنوان‌شده تنها حدود نیمی از موارد ناهنجاری را در برگرفته که از بین آن‌ها نیز جهش‌های ژن FAM83H علت بروز بیشتر موارد بیماری است. در باقی موارد ناهنجاری علل ژنتیکی هنوز شناسایی نشده است.

نحوه‌ی توارث آملوژنزیس ایمپرفکتا

آملوژنزیس ایمپرفکتا با توجه به ژن جهش‌یافته با الگوهای متفاوتی به ارث می‌رسد. بیشتر موارد در اثر جهش در ژن FAM83H ایجادشده و با الگوی اتوزومی بارز به ارث می‌رسند. برخی موارد ایجادشده در اثر جهش ژنی ENAM نیز با الگوی اتوزومی بارز به نسل بعد منتقل می‌شوند.

آملوژنزیس ایمپرفکتا با الگوی اتوزوم نهفته نیز به ارث می‌رسد. این نوع از ناهنجاری در نتیجه جهش در ژن‌های ENAM یا MMP20 به‌وجود می‌آید.

حدود پنج درصد موارد آملوژنزیس ایمپرفکتا نیز در اثر جهش در ژن AMELX ایجاد شده و با الگوی وابسته به کروموزوم ایکس به نسل بعد منتقل می‌شود. در بیشتر موارد، مردان مبتلا به آملوژنزیس ایمپرفکتا وابسته به کروموزوم ایکس ناهنجاری‌های دندانی شدیدتری را نسبت به زنان مبتلا به همان نوع تجربه می‌کنند.

سایر موارد آملوژنزیس ایمپرفکتا نیز در اثر جهش‌های ژنی جدید ظاهر شده و در افراد بدون سابقه‌ی خانوادگی ناهنجاری رخ می‌دهد.

مشاوره‌ی ژنتیک فرآیندی است که در آن افراد و خانواده‌ها از اطلاعات لازم و مرتبط با بیماری‌های مختلف اعم از توارث، تشخیص، درمان، نحوه‌ی مواجهه و جلوگیری از انتقال به نسل بعد مطلع شده و به آن‌ها یاری رسانده می‌شود تا بتوانند تصمیم مناسبی را برای مواجهه با بیماری اتخاذ نمایند.

غربالگری و تشخیص آملوژنزیس ایمپرفکتا

غربالگری و تشخیص قبل از بارداری

اگر یکی از زوج‌ها سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به رتینیت پیگمنتوزا را دارد یا ناقل ژن معیوب است، همسر وی می‌تواند برای پی بردن به اینکه ناقل بیماری هست یا خیر، آزمایش ژنتیک انجام دهد. زوج‌های در معرض خطر داشتن فرزند بیمار، باید برای بررسی شرایطشان و گزینه‌های پیش رو، به مشاور ژنتیک رجوع کنند. تشخیص ژنتیکی پیش از لانه‌گزینی (PGD) نیز یکی از روش‌های تشخیص قبل از بارداری است که با استفاده از روش‌های کمک‌باروری مانند IVF سلامت جنین لقاح‌یافته را قبل از انتقال به رحم ارزیابی می‌کند.

غربالگری و تشخیص در دوران بارداری

تست‌های تشخیص ژنتیکی پیش از تولد (PND) روی نمونه‌‌‌ی پرزهای کوریونی جنین یا مایع آمنیوتیک دور جنین انجام می‌شود. اگر این تست‌ها، بیماری را در جنین نشان دهند، می‌توان تصمیم به ادامه‌ی بارداری یا سقط گرفت.

غربالگری و تشخیص بعد از تولد

اغلب در صورت مشاهده‌ی علائم بالینی مرتبط با بیماری،‌ استفاده از روش‌های زیر برای اطمینان بیشتر از تشخیص صحیح توصیه می‌شود:

تصویربرداری اشعه‌ی ایکس

آزمایش ژنتیک

تشخیص قطعی آملوژنزیس ایمپرفکتا با بررسی جهش‌های شناخته‌شده در ژن‌‌های مرتبط با بیماری امکان‌پذیر است:

ACP4, AMBN, AMELX, AMTN, BMP1, CNNM4, COL1A1, COL1A2, CRTAP, DLX3, DSPP, ENAM, FAM20A, FAM83H, FKBP10, GPR68, IFITM5, ITGB6, KLK4, LAMB3, LTBP3, MMP20, ODAPH, P3H1, PPIB, ROGDI, SERPINF1, SERPINH1, SLC24A4, SP7, WDR72

به‌طور کلی برای تشخیص مولکولی ناهنجاری‌هایی که ژنی برای آن‌ها شناسایی نشده و یا چندین ژن را در برگرفته و یا ژن‌هایی که اندازه‌های بزرگی دارند، می‌توان از پنل‌های نسل جدید توالی‌یابی (NGS) استفاده نمود که تمام این موارد تشخیصی را هم‌زمان انجام و زمان بررسی ژن را کاهش می‌دهد. استفاده از توالی‌یابی نسل جدید باعث می‌شود تا کل ژنوم به سرعت توالی‌یابی شده و امکان توالی‌یابی دقیق‌تر نواحی هدف فراهم شود. امروزه تشخیص در تمام نقاط دنیا به سمت استفاده از این تکنیک سوق یافته است.