یافته های ثانویه اگزوم یا تصادفی حاصل از توالی‌یابی DNA چیست؟

زمانی که پزشک برای شناسایی علت ژنتیکی یک بیماری خاص آزمایش ژنتیک درخواست می‌دهد، تست انجام‌شده اغلب یک یا تعداد کمی ژن را که به احتمال زیاد با نشانه‌ها و علائم فرد مرتبط هستند تعیین توالی می‌کند. اگر نشانه‌ها و علائمی که فرد نشان می‌دهد علت ژنتیکی مشخصی نداشته باشد پزشک آزمایشی را درخواست می‌دهد که بخش‌هایی از DNA را که حاوی دستورالعمل‌های ساخت پروتئین هست (اگزوم) یا همه‌ی DNA فرد (ژنوم) را توالی‌یابی کند. این تست‌ها به‌ترتیب توالی‌یابی تمام اگزوم و توالی‌یابی تمام ژنوم نامیده می‌شوند.

تغییرات ژنتیکی بیشتری با استفاده از تست‌های توالی‌یابی کل اگزوم و توالی‌یابی کل ژنوم در مقایسه با توالی‌یابی یک یا تعداد محدودی ژن شناسایی می‌شوند. گاهی تست‌ها تغییری را پیدا می‌کنند که با بیماری متفاوتی از آن‌چه که تست برای آن انجام شده ارتباط دارد. به این نتایج یافته‌ های ثانویه (Secondary findings) می‌گویند. برخی افراد دارای یافته‌ های ثانویه ممکن است هیچگونه علامت مرتبط با آن بیماری را نداشته ولی در معرض ابتلا به آن در آینده باشند. به‌عنوان مثال، فرد دارای تغییر در ژن BRCA1 که مرتبط با افزایش خطر ابتلا به سرطان پستان و تخمدان است ممکن است هنوز به این سرطان‌ مبتلا نشده باشد. سایر افراد با یافته های ثانویه اگزوم ممکن است دارای یک وضعیت پزشکی معلوم مانند مقادیر بیش از حد کلسترول باشند ولی نتایجی را دریافت کنند که علت ژنتیکی برای آن وضعیت گزارش می‌کند مانند تغییر در ژن LDLR.

سال 2013 و مجدد سال 2017، انجمن ژنتیک‌پزشکی و ژنومیک آمریکا (ACMG) توصیه کرد که همه‌ی آزمایشگاه‌های انجام‌دهنده‌ی آزمایش‌های توالی‌یابی کل اگزوم و کل ژنوم گزارش یافته‌ های ثانویه را نیز در کنار هرگونه تغییر یافت‌شده‌ی مرتبط با هدف اولیه‌ی انجام آزمایش گزارش کنند. ACMG لیستی از 59 ژن مرتبط با بیماری‌های مختلف از سرطان گرفته تا بیماری قلبی را پیشنهاد داده است. 59 ژن که برای آن‌ها یافته های ثانویه اگزوم گزارش شده به این دلیل انتخاب شدند که با بیماری‌هایی مرتبط هستند که ویژگی‌های بالینی مشخص، امکان تشخیص زودهنگام، آزمایش‌های ژنتیکی بالینی قابل اعتماد و مداخله یا درمان مؤثر دارند. هدف از گزارش این یافته‌های ثانویه به افراد تأمین منافع پزشکی آن‌ها با پیشگیری یا مدیریت بهتر وضعیت سلامتشان است. تغییراتی که گزارش می‌شوند بیماری‌زا هستند. تغییرات ژنتیکی با اهمیت نامعلوم که نقش آن‌ها در بیماری‌زایی هنوز مشخص نیست گزارش نمی‌شوند.

اطلاعاتی که یافته های ثانویه اگزوم فراهم می‌کنند از این جهت حائز اهمیت است که در پیشگیری از بروز یک بیماری یا کمک به مدیریت نشانه‌ها و علائم بیماری که قبلاً نمایان شده نقش دارند. البته مانند هرگونه تشخیص پزشکی آگاهی از یک مشکل غیرمنتظره در سلامت منجر به هزینه‌های بیشتر و اضطراب در افراد و خانواده‌هایشان می‌شود. بر اساس یافته های ثانویه اگزوم، تست‌های بیشتری برای تأیید نتایج،‌ غربالگری‌های مداوم یا اقداماتی جهت پیشگیری از بیماری توصیه می‌شود. افرادی که آزمایش اگزوم یا توالی‌یابی کل ژنوم را انجام می‌دهند می‌توانند انتخاب کنند که آنالیز یافته‌های ثانویه‌ی 59 ژن و گزارش آن را دریافت نکنند. از آنجایی که انجام توالی‌یابی کل اگزوم و کل ژنوم روزبه‌روز رایج‌تر می‌شود برای افراد مهم است تا کاملاً درک کنند که چه اطلاعاتی را قرار است دریافت کنند و این اطلاعات چه تأثیری روی مراقبت‌های پزشکی آن‌ها خواهد داشت.

در آزمایشگاه های مرکز مام با بهره گیری از تجهیزات به روز دنیا آزمایش اگزوم (EXOME) قابل انجام می باشد.