گالاکتوزمی (Galactosemia)

علت گالاکتوزمی

جهش در ژن‌‌‌‌ زیر علت بروز بیماری گالاکتوزمی می‌باشد:

• GALT: موقعیت سیتوژنتیکی این ژن 9p13.3 است.
• GALK1: موقعیت سیتوژنتیکی این ژن 17q25.1 است.
• GALE: موقعیت سیتوژنتیکی این ژن 1p36.11 است.

این سه ژن دستورالعمل‌های لازم را برای تولید آنزیم‌هایی فراهم می‌کنند که برای مصرف گالاکتوز موجود در رژیم غذایی ضروری هستند. این آنزیم‌ها گالاکتوز را به قندهای ساده‌ی دیگر مانند گلوکز و سایر مولکول‌هایی که بدن قادر به ذخیره یا استفاده به‌عنوان انرژی است تبدیل می‌کنند. 

جهش‌های ژن GALT عامل ایجاد گالاکتوزمی کلاسیک است. بیشتر این جهش‌ها به‌طور کامل فعالیت آنزیم گالاکتوز‌-1‌-‌فسفات یوریدیل ترانسفراز را مختل کرده و باعث بروز علائم حاد بیماری می‌شود. تغییر ژنتیکی دیگری به‌نام متغیر Duarte وجود دارد که فعالیت آنزیم را کاهش داده و علائم به نسبت خفیف‌تری را ایجاد می‌کند.

گالاکتوزمی نوع دو در اثر جهش‌های ژنی GALK1 و نقص آنزیم گالاکتوکیناز یک و گالاکتوزمی نوع سه در اثر جهش در GALE و نقص آنزیم UDP‌ـ‌گالاکتوز‌ـ‌4‌ـ‌اپیمراز ایجاد می‌شود. نقص در عملکرد این آنزیم‌ها باعث تجمع گالاکتوز و سایر ترکیب‌ها و رسیدن به سطوح مضر برای بدن می‌شود. تجمع این مواد بافت و اندام‌ها را تخریب کرده و باعث بروز علائم می‌شود. 

نحوه‌ی توارث گالاکتوزمی

الگوی توارث بیماری گالاکتوزمی به‌صورت اتوزوم نهفته است. برای ابتلا به بیماری اتوزومی نهفته فرد باید دو نسخه از ژن جهش‌یافته را از هر کدام از والدین ناقل ژن معیوب دریافت کند. والدین ناقل، یک ژن جهش‌یافته و یک ژن سالم داشته و بیماری را نشان نمی‌دهد.

مشاوره‌ی ژنتیک فرآیندی است که در آن افراد و خانواده‌ها از اطلاعات لازم و مرتبط با بیماری‌های مختلف اعم از توارث، تشخیص، درمان، نحوه‌ی مواجهه و جلوگیری از انتقال به نسل بعد مطلع می‌شوند و به آن‌ها یاری رسانده می‌شود تا بتوانند تصمیم مناسبی را برای مواجهه با بیماری اتخاذ نمایند.

غربالگری و تشخیص قبل از بارداری

اگر یکی از زوج‌ها سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به گالاکتوزمی را دارد یا ناقل ژن معیوب است، همسر وی می‌تواند برای پی بردن به اینکه ناقل بیماری هست یا خیر، آزمایش ژنتیک انجام دهد. زوج‌های در معرض خطر داشتن فرزند بیمار، باید برای بررسی شرایطشان و گزینه‌های پیش رو، به مشاور ژنتیک رجوع کنند. تشخیص ژنتیکی پیش از لانه‌گزینی (PGD) نیز یکی از روش‌های تشخیص قبل از بارداری است که با استفاده از روش‌های کمک‌باروری مانند IVF سلامت جنین لقاح‌یافته را قبل از انتقال به رحم ارزیابی می‌کند.

غربالگری و تشخیص در دوران بارداری

تست‌های تشخیص ژنتیکی پیش از تولد (PND) روی نمونه‌‌‌ي پرزهای کوریونی جنین یا مایع آمنیوتیک دور جنین انجام می‌شود. اگر این تست‌ها، بیماری را در جنین نشان دهند، می‌توان تصمیم به ادامه‌ی بارداری یا سقط گرفت. 

غربالگری و تشخیص بعد از تولد

آزمایش‌ کلینیکال‌ـ‌پاتولوژی 

• غربالگری نوزادان که امروزه بعد از به دنیا آمدنشان در بیمارستان انجام می شود، فرآیندی است که وجود هرگونه بیماری ژنتیکی، هورمونی، متابولیکی و خونی قابل درمان را در نوزاد بررسی می‌کند. پیشرفت روش‌هایی بر اساس طیف‌سنجی جرمی که امروزه پرطرفدارترین و دقیق‌ترین آن LC-MS/MS (High-throughput liquid chromatography - tandem mass spectrometry) نام دارد می‌تواند بیش از 40 بیماری متابولیک ارثی شامل بیماری‌های آمینواسیدی، ناهنجاری‌های متابولیکی اسیدهای آلی و نقص اکسیداسیون اسیدهای چرب را از طریق نمونه‌ی خون نوزاد به‌طور هم زمان تشخیص دهد و کارآیی تشخیص را ارتقا بخشد. دقت، کارآیی و خروجی بالا، این فناوری تشخیصی را برای تشخیص‌های بالینی و برنامه‌های غربالگری نوزادان در سطح وسیع تبدیل به بهترین گزینه کرده است. 

با مشاهده افزایش سطح گالاكتوز و يا نقص در عملكرد این آنزيم‌ها، بیمار بايد آزمایش ژنتیک انجام دهد.

آزمایش ژنتیک

تشخیص قطعی گالاکتوزمی با بررسی جهش‌های شناخته‌شده در ژن‌های‌‌‌ مرتبط با بیماری امکان‌پذیر است:

GALT, GALK1, GALE

به طور کلی برای تشخیص مولکولی ناهنجاری‌هایی که ژنی برای آن‌ها شناسایی نشده و یا چندین ژن را در بر می‌گیرند و یا ژن‌هایی که اندازه‌های بزرگی دارند، می‌توان از پنل‌های نسل جدید توالی‌یابی (NGS) استفاده نمود که تمام این موارد تشخیصی را هم‌زمان انجام و زمان بررسی ژن را کاهش می‌دهد. استفاده از توالی‌یابی نسل جدید باعث می‌شود تا کل ژنوم به سرعت توالی‌یابی شود و امکان توالی‌یابی دقیق‌تر نواحی هدف را فراهم می‌کند. امروزه تشخیص در تمام نقاط دنیا به سمت استفاده از این تکنیک سوق یافته است.

پیشگیری و مدیریت گالاکتوزمی

از آنجایی که این بیماری وراثتی است، مشاوره‌ی ژنتیک برای پی بردن به سابقه‌ی خانوادگی و پیشگیری از بروز بیماری پیشنهاد می‌شود. اغلب درصورتی که فرد ناقل ژن معیوب باشد بدون آنکه علائمی بروز دهد آن را به فرزندان خود منتقل می‌کند. بنابراین افراد باید نسبت به این قضیه آگاه باشند و از فرآیندهای مشاوره‌ی ژنتیک و تست‌های تشخیصی مختص شناسایی افراد ناقل در هر مرحله از زندگی، به‌خصوص قبل از ازدواج بهره جویند.

تاکنون درمان قطعی برای گالاکتوزمی معرفی نشده و موارد زیر اغلب برای مدیریت بیماری پیشنهاد می‌شود: 

• رعایت رژیم غذایی فاقد لاکتوز و گالاکتوز (غذاهای تجاری موجود باید به‌دقت مورد ارزیابی قرار گیرند، زیرا برخی از آن‌ها حاوی مقادیر زیادی گالاکتوز می‌باشند.)
• جراحی آب مروارید در سال اول تولد
• گفتاردرمانی
• رفع اختلال‌های رشد و تکوین
• مراجعه به پزشک و در صورت لزوم هورمون‌درمانی برای بررسی مشکلات نارسایی زودرس تخمدان و ناباروری
• مصرف مکمل‌های کلسیم، ویتامین دی و ویتامین K تحت نظر پزشک