هایپرمتیونینمی (Hypermethioninemia)
هایپرمتیونینمی ناهنجاری متابولیکی ارثی است که در اثر تجمع زیاد متیونین در بدن ایجاد میشود. این اختلال میتواند در سایر ناهنجاریهای متابولیک مانند هُموسیستینوری، تیروزینمی و گالاکتوزمی و همینطور بیماریهای کبدی یا دریافت بیش از حد متیونین از رژیم غذایی مشاهده شود.
از میان آمینواسیدهایی که در هنگام تخریب پروتئینها آزاد میشوند، تقریباً 75 درصد آنها مجدد مورد استفاده قرار میگیرند. آمینواسید متیونین، یکی از آمینواسیدهای ضروری برای بدن نیز از این قاعده پیروی میکند.
در طی فرآیند چندمرحلهای متابولیسم متیونین، آنزیم گلایسین Nـمتیلترنسفراز، Sـآدنوزیل متیونین (AdoMet, SAMe) را به Sـآدنوزیل هموسیستئین (AdoHcy) تبدیل میکند. در واقع آنزیم با تبدیلAdoMet به AdoHcy، باعث کنترل سطح مقادیر این دو ترکیب در سلول میشود. نسبت این دو ترکیب در بسیاری از فرآیندهای بیوشیمیایی بدن مانند متیلاسیون مهم است. متیلاسیون نقش حیاطی در بسیاری از عملکردهای سلول مانند فرآیند سنتز DNA، تنظیم واکنشهای مربوط به پروتئین، چربی و انتقالدهندههای عصبی و پردازش ترکیبات سمی سرطانزا در کبد دارد.
علائم بالینی هایپرمتیونینمی
افراد مبتلا به هایپرمتیونینمی معمولاً علامتی نشان نمیدهند ولی علائم در صورت بروز عبارتند از:
- تأخیر در مهارتهای حرکتی
- ضعف عضلانی
- مشکلات کبدی
- ویژگیهای غیرمعمول چهره
- بوی شبیه کلم آبپز در ادرار، عرق و نفس
شیوع هایپرمتیونینمی
فراوانی بیماری هایپرمتیونینمی که در اثر ناهنجاریهای دیگر یا مصرف بیش از حد متیونین ایجاد نشده باشد بسیار کم است و موارد بسیار کمی از بیماری تاکنون گزارش شده است. تعیین میزان بروز این بیماری بهعلت بیعلامت بودن اکثر افراد مبتلا دشوار است.
نامهای دیگر هایپرمتیونینمی
Deficiency of methionine adenosyltransferase
glycine N-methyltransferase deficiency
GNMT deficiency
Hepatic methionine adenosyltransferase deficiency
MAT deficiency
MET
methionine adenosyltransferase deficiency
methioninemia
S-adenosylhomocysteine hydrolase deficiency
علت هایپرمتیونینمی
جهش در ژنهای زیر به ترتیب علت بروز هایپرمتیونینمی میباشد:
- MAT1A: موقعیت سیتوژنتیکی این ژن 10q22.3 میباشد.
- GNMT: موقعیت سیتوژنتیکی این ژن 6p21.1 میباشد.
- AHCY: موقعیت سیتوژنتیکی این ژن 20q11.22 میباشد.
- ADK: موقعیت سیتوژنتیکی این ژن 10q22.2 میباشد.
هایپرمتیونینمی وراثتی که با سایر ناهنجاریهای متابولیک مرتبط نیست در اثر نقص در آنزیمهای مسئول شکست متیونین ایجاد میشود.
ژن MAT1A دستورالعملهای لازم را برای تولید آنزیم متیونین آدنوزیلترنسفراز فراهم میکند. این آنزیم در تبدیل متیونین به ترکیبی بهنام اِسـآدنوزیلمتیونین (AdoMet یا SAMe) نقش دارد.
ژن GNMT دستورالعملهای لازم را برای تولید آنزیم گلایسین Nـمتیلترنسفراز فراهم میکند. این آنزیم مرحلهی بعدی را آغاز کرده و AdoMet را به ترکیبی بهنام اِسـآدنوزیل هُموسیستئین (AdoHcy) تبدیل میکند.
ژن AHCY نیز دستورالعملهای لازم را برای تولید آنزیم اِسـآدنوزیلهُموسیستئین هیدرولاز (آدنوزیلهموسیستئیناز) فراهم میکند. این آنزیم AdoHcy را به ترکیبی بهنام هُموسیستئین تبدیل کرده که دوباره به متیونین با آمینواسید دیگری بهنام سیستئین تبدیل میشود.
ژن ADK دستورالعملهای لازم را برای تولید آنزیم آدنوزین کیناز فراهم میکند. جهش در این ژن باعث بروز هایپرمتیونینمی بهعلت نقص آنزیم آدنوزین کیناز میشود.
نحوهی توارث هایپرمتیونینمی
الگوی توارث بیماری هایپرمتیونینمی اغلب بهصورت اتوزومی نهفته و در مواقعی بهصورت اتوزومی بارز است. برای ابتلا به بیماری اتوزومی نهفته فرد باید دو نسخه از ژن جهشیافته را از هر کدام از والدین ناقل ژن معیوب دریافت کند. والدین ناقل، یک ژن جهشیافته و یک ژن سالم داشته و بیماری را نشان نمیدهد.
برای ابتلا به بیماری اتوزومی بارز فرد باید یک نسخه از ژن جهشیافته را از یکی از والدین دارای ژن معیوب دریافت کند. والد ناقل، یک ژن جهشیافته و یک ژن سالم داشته و بیماری را نشان میدهد.
مشاورهی ژنتیک فرآیندی است که در آن افراد و خانوادهها از اطلاعات لازم و مرتبط با بیماریهای مختلف اعم از توارث، تشخیص، درمان، نحوهی مواجهه و جلوگیری از انتقال به نسل بعد مطلع میشوند و به آنها یاری رسانده میشود تا بتوانند تصمیم مناسبی را برای مواجهه با بیماری اتخاذ نمایند.
غربالگری و تشخیص قبل از بارداری
اگر یکی از زوجها سابقهی خانوادگی ابتلا به هایپرمتیونینمی را دارد یا ناقل ژن معیوب است، همسر وی میتواند برای پی بردن به اینکه ناقل بیماری هست یا خیر، آزمایش ژنتیک انجام دهد. زوجهای در معرض خطر داشتن فرزند بیمار، باید برای بررسی شرایطشان و گزینههای پیش رو، به مشاور ژنتیک رجوع کنند. تشخیص ژنتیکی پیش از لانه گزینی (PGD) نیز یکی از روشهای تشخیص قبل از بارداری است که با استفاده از روشهای کمکباروری مانندIVF سلامت جنین لقاحیافته را قبل از انتقال به رحم ارزیابی میکند.
غربالگری و تشخیص در دوران بارداری
تست های تشخیص ژنتیکی پیش از تولد (PND) روی نمونهی پرزهای کوریونی جنین یا مایع آمنیوتیک دور جنین انجام میشود. اگر این تستها، بیماری را در جنین نشان دهند، میتوان تصمیم به ادامهی بارداری یا سقط گرفت.
غربالگری و تشخیص بعد از تولد
آزمایش کلینیکالـپاتولوژی
- بررسی سطح آنزیمهای کبدی
- بررسی میزان آمینواسیدهای گلایسین، متیونین و هموسیستئین
- غربالگری نوزادان که امروزه بعد از به دنیا آمدنشان در بیمارستان انجام می شود، فرآیندی است که وجود هرگونه بیماری ژنتیکی، هورمونی، متابولیکی و خونی قابل درمان را در نوزاد بررسی میکند. پیشرفت روشهایی بر اساس طیفسنجی جرمی که امروزه پرطرفدارترین و دقیقترین آن LC-MS/MS (High-throughput liquid chromatography - tandem mass spectrometry) نام دارد میتواند بیش از 40 بیماری متابولیک ارثی شامل بیماریهای آمینواسیدی، ناهنجاریهای متابولیکی اسیدهای آلی و نقص اکسیداسیون اسیدهای چرب را از طریق نمونهی خون نوزاد بهطور هم زمان تشخیص دهد و کارآیی تشخیص را ارتقا بخشد. دقت، کارآیی و خروجی بالا، این فناوری تشخیصی را برای تشخیصهای بالینی و برنامههای غربالگری نوزادان در سطح وسیع تبدیل به بهترین گزینه کرده است.
آزمایش ژنتیک
تشخیص قطعی هایپرمتیونینمی با بررسی جهشهای شناختهشده در ژنهای مرتبط با بیماری امکانپذیر است:
MAT1A, GNMT, AHCY, ADK
به طور کلی برای تشخیص مولکولی ناهنجاریهایی که ژنی برای آنها شناسایی نشده و یا چندین ژن را در بر میگیرند و یا ژنهایی که اندازههای بزرگی دارند، میتوان از پنلهای نسل جدید توالییابی (NGS) استفاده نمود که تمام این موارد تشخیصی را همزمان انجام و زمان بررسی ژن را کاهش میدهد. استفاده از توالییابی نسل جدید باعث میشود تا کل ژنوم به سرعت توالییابی شود و امکان توالییابی دقیقتر نواحی هدف را فراهم میکند. امروزه تشخیص در تمام نقاط دنیا به سمت استفاده از این تکنیک سوق یافته است.
پیشگیری و مدیریت هایپرمتیونینمی
از آنجایی که این بیماری وراثتی است، مشاورهی ژنتیک برای پی بردن به سابقهی خانوادگی و پیشگیری از بروز بیماری پیشنهاد میشود. اغلب درصورتی که فرد ناقل ژن معیوب باشد بدون آنکه علائمی بروز دهد آن را به فرزندان خود منتقل میکند. بنابراین افراد باید نسبت به این قضیه آگاه باشند و از فرآیندهای مشاورهی ژنتیک و تستهای تشخیصی مختص شناسایی افراد ناقل در هر مرحله از زندگی، بهخصوص قبل از ازدواج بهره جویند.
موارد زیر اغلب برای مدیریت بیماری هایپرمتیونینمی پیشنهاد میشود:
- خودداری از مصرف غذاهای غنی از متیونین مانند گوشت قرمز و فرآوردههای لبنی
- عدم مصرف الکل و سیگار