فعالیت بیش از حد فسفوریبوزیل‌پیروفسفات سنتتاز

علت فعالیت بیش از حد فسفوریبوزیل‌پیروفسفات سنتتاز

جهش در ژن‌‌‌‌ زیر علت بروز بیماری است:

• PRPS1: موقعیت سیتوژنتیکی این ژن Xq22.3 می‌باشد.

این ژن دستورالعمل‌های لازم را برای تولید آنزیم‌ فسفوریبوزیل‌ پیروفسفات سنتتاز یک (PRPP synthetase 1) فراهم می‌کند که در تولید مولکولی به‌نام فسفوریبوزیل‌ پیروفسفات (PRPP) نقش دارد. فسفوریبوزیل‌ پیروفسفات در تولید نوکلئوتیدهای پورین و پیریمیدین مشارکت دارد. این نوکلئوتیدها واحدهای ساختاری DNA، RNA و مولکول‌های ATP و GTP بوده که به‌عنوان منبع انرژی سلولی استفاده می‌شوند. فسفوریبوزیل‌ پیروفسفات سنتتاز یک و فسفوریبوزیل‌ پیروفسفات در بازیافت پورین‌های حاصل از شکست DNA و RNA نیز نقش دارند.

در افراد مبتلا به نوع شدید بیماری، جهش‌های ژن PRPS1 باعث تغییر آمینواسیدهای آنزیم و فعال شدن بیش از حد آن می‌شود. در نوع خفیف‌تر بیماری، دلیل فعال شدن بیش از حد ژن PRPS1 هنوز دقیق مشخص نشده است. 

نحوه‌ی توارث فعالیت بیش از حد فسفوریبوزیل‌پیروفسفات سنتتاز

الگوی توارث بیماری فعالیت بیش از حد فسفوریبوزیل‌پیروفسفات سنتتاز به‌صورت وابسته به کروموزوم ایکس نهفته است. در بیماری وابسته به کروموزوم ایکس نهفته، ژن نهفته روی کروموزوم X قرار داشته و افراد مذکر با دریافت کروموزوم ایکس جهش‌یافته از مادر و دختران با دریافت دو کروموزوم ایکس دارای ژن معیوب از هر یک از والدین بیمار خواهند شد.

مشاوره‌ی ژنتیک فرآیندی است که در آن افراد و خانواده‌ها از اطلاعات لازم و مرتبط با بیماری‌های مختلف اعم از توارث، تشخیص، درمان، نحوه‌ی مواجهه و جلوگیری از انتقال به نسل بعد مطلع شده و به آن‌ها یاری رسانده می‌شود تا بتوانند تصمیم مناسبی را برای مواجهه با بیماری اتخاذ نمایند.

غربالگری و تشخیص قبل از بارداری

زوج‌های در معرض خطر داشتن فرزند بیمار، باید برای بررسی شرایطشان و گزینه‌های پیش رو، به مشاور ژنتیک رجوع کنند. تشخیص ژنتیکی پیش از لانه‌گزینی (PGD) نیز یکی از روش‌های تشخیص قبل از بارداری است که با استفاده از روش‌های کمک‌باروری مانند IVF سلامت جنین لقاح‌یافته را قبل از انتقال به رحم ارزیابی می‌کند.

غربالگری و تشخیص در دوران بارداری

تست‌های تشخیص ژنتیکی پیش از تولد (PND) روی نمونه‌ی پرزهای کوریونی جنین یا مایع آمنیوتیک دور جنین انجام می‌شود. اگر این تست‌ها، بیماری را در جنین نشان دهند، می‌توان تصمیم به ادامه‌ی بارداری یا سقط گرفت. 

غربالگری و تشخیص بعد از تولد

آزمایش‌ کلینیکال‌ـ‌پاتولوژی 

• بررسی خون و ادرار برای تشخیص هیپراوریسمی، هیپراوریکوزوری و کریستال‌های اوریک‌اسید
• اندازه‌گیری فعالیت آنزیم PRS-I در فیبروبلاست‌ها، لنفوبلاست‌‌ها و اریتروسیت‌ها
• غربالگری نوزادان که امروزه بعد از به دنیا آمدنشان در بیمارستان انجام می شود، فرآیندی است که وجود هرگونه بیماری ژنتیکی، هورمونی، متابولیکی و خونی قابل درمان را در نوزاد بررسی می‌کند. پیشرفت روش‌هایی بر اساس طیف‌سنجی جرمی که امروزه پرطرفدارترین و دقیق‌ترین آن LC-MS/MS (High-throughput liquid chromatography - tandem mass spectrometry) نام دارد می‌تواند بیش از 40 بیماری متابولیک ارثی شامل بیماری‌های آمینواسیدی، ناهنجاری‌های متابولیکی اسیدهای آلی و نقص اکسیداسیون اسیدهای چرب را از طریق نمونه‌ی خون نوزاد به‌طور هم زمان تشخیص دهد و کارآیی تشخیص را ارتقا بخشد. دقت، کارآیی و خروجی بالا، این فناوری تشخیصی را برای تشخیص‌های بالینی و برنامه‌های غربالگری نوزادان در سطح وسیع تبدیل به بهترین گزینه کرده است. 

آزمایش ژنتیک

تشخیص قطعی فعالیت بیش از حد فسفوریبوزیل‌پیروفسفات سنتتاز با بررسی جهش‌های شناخته‌شده در ژن‌های‌‌‌ مرتبط با بیماری امکان‌پذیر است:

PRPS1

به طور کلی برای تشخیص مولکولی ناهنجاری‌هایی که ژنی برای آن‌ها شناسایی نشده و یا چندین ژن را در بر می‌گیرند و یا ژن‌هایی که اندازه‌های بزرگی دارند، می‌توان از پنل‌های نسل جدید توالی‌یابی (NGS) استفاده نمود که تمام این موارد تشخیصی را هم‌زمان انجام و زمان بررسی ژن را کاهش می‌دهد. استفاده از توالی‌یابی نسل جدید باعث می‌شود تا کل ژنوم به سرعت توالی‌یابی شود و امکان توالی‌یابی دقیق‌تر نواحی هدف را فراهم می‌کند. امروزه تشخیص در تمام نقاط دنیا به سمت استفاده از این تکنیک سوق یافته است.

پیشگیری و مدیریت فعالیت بیش از حد فسفوریبوزیل‌پیروفسفات سنتتاز

از آنجایی که این بیماری وراثتی است، مشاوره‌ی ژنتیک برای پی بردن به سابقه‌ی خانوادگی و پیشگیری از بروز بیماری پیشنهاد می‌شود. اغلب درصورتی که فرد ناقل ژن معیوب باشد بدون آنکه علائمی بروز دهد آن را به فرزندان خود منتقل می‌کند. بنابراین افراد باید نسبت به این قضیه آگاه باشند و از فرآیندهای مشاوره‌ی ژنتیک و تست‌های تشخیصی مختص شناسایی افراد ناقل در هر مرحله از زندگی، به‌خصوص قبل از ازدواج بهره جویند.

درمان قطعی برای این بیماری تاکنون معرفی نشده و موارد زیر اغلب برای مدیریت بیماری پیشنهاد می‌شود: 

• رعایت رژیم غذایی با مقادیر کم پورین و فروکتوز
• مصرف دارو تحت نظر پزشک
• مصرف مایعات