​سرطان پروستات (Prostate Cancer)

​علت سرطان پروستات

جهش در ژن‌های زیر از علل شناخته‌شده‌ی بروز سرطان پروستات می‌باشد:

• ژن HPC1
• ژن PTEN در یک‌سوم سرطان‌های پروستات جهش‌یافته است.
• غیرفعال شدن ژن‌های سرکوب‌کننده‌ی تومور مانند TP53، RB1، CDKN2A در مراحل اولیه‌ی سرطان به ندرت دیده شده و معمولاً در مراحل پیشرفت و متاستاز تومور دیده می‌شوند.
• تغییرات اپی‌ژنتیک به‌ویژه هیپرمتیلاسیون DNA در نواحی پروموتر ژن‌هایی که در پیشگیری از بروز سرطان پروستات نقش دارند.
• جهش در ژن BRCA2
• جهش در ژن‌هایی که به‌طور قابل توجهی با سرطان پروستات خانوادگی ارتباط دارند: CAPZB،CHEK2 RNASEL،EPAC2 ، PON1،vitamin D receptor ، TMPRSS2، MSR1 و ELAC2

برخی از ژن‌هایی که در تولید مایع منی نقش دارند عبارتند از:

• ژن‌هایKLK2 ، ACPP وPIP ، DBI، SRC-1 و MTA1 که بیان این ژن‌ها در سرطان پروستات افزایش می‌یابد.
• جهش در ژن PSA موجب افزایش احتمال مهاجرت سلول‌های سرطانی می‌شود.
• PSP94 نقش بازدارندگی تومور را داشته و جهش در آن خطر ابتلا به سرطان پروستات را افزایش می‌دهد.
• جهش در ژن GRP موجب افزایش رشد تومور می‌شود.

هورمون‌های استروئیدی، گیرنده‌ی آندروژن و سرطان:

• در مردان افزایش سطح آندروژن همراه با افزایش خطر سرطان پروستات است. ژن گیرنده‌ی آندروژن نقش مهمی در بروز و پیشرفت سرطان پروستات دارد. جهش در گیرنده‌ی آندروژن تقریباً در تمام موارد سرطان پروستات دیده می‌شود.
• برخی چندشکلی‌ها (پلی‌مورفیسم) در ژن‌های AR، CYP17، SRD5A2،HSD3B1 ، HSD3B2 دخیل در متابولیسم آندروژن و تکثیر سلولی، با افزایش خطر سرطان پروستات همراه هستند.
• با وجود اینكه غده‌ی پروستات در خانم‌ها وجود ندارد اما گیرنده‌ی آندروژن در بافت‌های متفاوت حضور داشته و سطح بیان آن با چندین نوع سرطان ارتباط دارد. بیان گیرنده‌ی آندروژن در 95 درصد از نمونه‌های تومور سرطان تخمدان مشاهده شده است. آندروژن‌ها تكثیر سلولی را در تخمدان افزایش داده و میزان مرگ سلولی را پایین می‌آورند. زنان با سطح بالای آندروژن‌ در خون در معرض خطر سرطان تخمدان هستند. لازم به ذکر است اکثر تومورهای پروستات از نوع آدنوکارسینوما هستند که خصوصیات مشترک زیادی با سرطان‌های رایج اپی‌تلیال مانند سرطان پستان و کولون دارند.

نحوه‌ی توارث سرطان پروستات

هیچ‌کدام از عوامل ژنتیکی و یا عوامل محیطی به‌تنهایی نمی‌توانند باعث ایجاد سرطان پروستات در افراد شوند. بلکه این دو عامل در کنار هم موجب بروز این اختلال می‌شوند. به همین دلیل است که توارث این سرطان به‌صورت توارث چند عاملی (multifactorial) می‌باشد.

درصد کمی از سرطان‌های پروستات به‌صورت خانوادگی می‌باشند. این سرطان‌های وراثتی با جهش‌های ژنی ارثی مرتبط هستند. سرطان‌های وراثتی در مقایسه با موارد غیروراثتی تک‌گیر (sporadic) در سنین پایین‌تر خود را نشان می‌دهد.

​غربالگری و تشخیص سرطان پروستات

پزشک برای تشخیص تومور از تست‌های زیادی استفاده می‌کند تا مشخص شود تومور بدخیم می‌باشد یا خیر، آیا به بافت‌های دیگر نیز گسترش یافته (متاستاز) یا خیر. نتایج برخی از تست‌ها گزینه‌های درمانی مؤثرتری را معرفی خواهند کرد. تست‌های تصویربرداری معمولاً برای تشخیص متاستاز به‌کار می‌روند. در کنار معاینه‌های فیزیکی (معاینه‌ی رکتوم (Digital rectal examination)) تست‌های زیر نیز برای تشخیص سرطان پروستات یا تعیین بهترین شیوه‌ی درمان با توجه به سن، وضعیت پزشکی، علائم و نوع تومور فرد توصیه می‌شود:

• اسکن توموگرافی کامپیوتری یا سی‌تی اسکن (CT; CAT Scan)
• MRI

آزمایش‌ کلینیکال‌ـ‌پاتولوژی

• آزمایش خون و بررسی سطح آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA)

آزمایش ژنتیک

• تشخیص علت ژنتیکی سرطان پروستات با بررسی جهش‌های شناخته‌شده در ژن‌های مرتبط با بیماری امکان‌پذیر است.

ATM, BRCA1, BRCA2, CHEK2, EPCAM, HOXB13, MLH1, MSH2, MSH6, NBN, PMS2, TP53

• به طور کلی برای تشخیص مولکولی ناهنجاری‌هایی که ژنی برای آن­ها شناسایی نشده و یا چندین ژن را در برگرفته و یا ژن­هایی که اندازه‌های بزرگی دارند، می‌توان از پنل‌های نسل جدید توالی‌یابی (NGS) استفاده نمود که تمام این موارد تشخیصی را هم‌زمان انجام و زمان بررسی ژن را کاهش می‌دهد. استفاده از توالی‌یابی نسل جدید باعث می‌شود تا کل ژنوم به سرعت توالی‌یابی شده و امکان توالی‌یابی دقیق‌تر نواحی هدف فراهم شود. امروزه تشخیص در تمام نقاط دنیا به سمت استفاده از این تکنیک سوق یافته است.

پیشگیری و مدیریت سرطان پروستات

هنگام مواجهه با موارد وراثتی سرطان مشاوره‌ی ژنتیک برای پی بردن به سابقه‌ی خانوادگی و پیشگیری از بروز بیماری پیشنهاد می‌شود. 

از طرفی، بخش قابل توجهی از فرآیند پیشگیری از ابتلا به سرطان پروستات بر تغذیه متمرکز است. مصرف ماهی به‌دلیل غنی بودن از اسید چرب غیراشباع، خطر ابتلا به سرطان پروستات و بسیاری از بیماری‌های دیگر را کاهش می‌دهد. مصرف میوه و سبزی به‌دلیل دارا بودن موادی با خاصیت آنتی‌اكسیدان، مصرف كم‌تر غذاهای حاوی چربی اشباع‌شده و كلسترول، پرهیز از مصرف نوشیدنی‌های الكلی، مصرف روزانه‌ی سلنیوم و ویتامینE می‌تواند از بروز سرطان جلوگیری کند.

برخی دارو‌های خاص که برای درمان بزرگی پروستات تجویز شده نیز احتمال بروز سرطان پروستات را حدود 25 درصد کاهش می‌دهد.

گزینه‌های درمانی و توصیه‌های پزشکی مختص سرطان به نوع و مرحله‌ی تومور، عوارض جانبی، ترجیح بیمار و سلامت عمومی بیمار بستگی دارد. برنامه‌ی درمانی فرد شامل درمان علائم و عوارض جانبی نیز می‌باشد. بهتر است فرد درباره‌ی اهداف هر نوع درمان با پزشک مشورت کند. موارد زیر اغلب برای درمان یا مدیریت بیماری پیشنهاد می‌شود:

• جراحی برای برداشتن کامل غده‌ی پروستات (پروستاتكتومی)
• جراحی سرد یا سرما‌درمانی جهت انجماد بافت و انهدام سلول‌های سرطانی. سرمادرمانی روشی مؤثر برای درمان مراحل اولیه‌ی بیماری است. احتمال آسیب به مثانه و التهاب دستگاه تناسلی از عوارض جانبی این روش است.
• شیمی‌درمانی جهت از بین بردن سلول‌های سرطانی با متوقف کردن رشد سلول‌ها
• پرتودرمانی (بیرونی و درونی) با دوز بالای اشعه
• آندروژن‌درمانی. رشد و تمایز غده‌ی پروستات در حین تکوین وابسته به آندروژن‌های تستوسترون و دی‌هیدروتستوسترون دارد. این وابستگی پس از بلوغ برطرف می‌شود. در تغییرات بدخیم پروستات رشد وابسته به آندروژن دوباره آغاز می‌شود. نظر به اینكه رشد سلول‌های سرطان پروستات در آغاز وابسته به آندروژن است، حذف كردن آندروژن‌های در گردش خون یکی از روش‌های درمانی است. این عمل می‌تواند با جراحی یا اخته كردن حاصل شود. استفاده‌ی درازمدت از آگونیست‌های آزاد‌كننده‌ی هورمون لوتئینیزه، استروژن و یا آنتی‌آندروژن‌ها (مانند فلوتامید، نیلوتامید، سیپروترون‌استات) تحت نظر پزشک نیز یک روش برای مهار سلول‌های سرطانی پروستات است. این روش درمانی بیماری را در بسیاری از موارد متوقف می‌كند. اما معمولاً بیماری بعد دو تا سه سال عود کرده كه جزئیات آن ناشناخته است.
• ژن‌درمانی یکی ازروش‌های درمانی در حال بررسی در زمینه‌ی سرطان پروستات است.