سرطان پروستات (Prostate Cancer)
سرطان پروستات بیماری شایع در بین مردان است که معمولاً در میانسالی یا بعد آن بروز میکند. در این بیماری، برخی از سلولها در پروستات از حالت طبیعی خارج شده و بدون کنترل و نوبت شروع به تقسیم و رشد کرده و تومور ایجاد میکنند.

پروستات عضوی از دستگاه تناسلی مردانه بوده که بهاندازهی یک گردوی کوچک در ابتدای مجرای ادراری در لگن قرار گرفته است. در تقسیمبندی غدد بدن به درونریز و برونریز، پروستات بهدلیل اینکه مواد ترشحی آن از راه مجاری به بیرون از بدن ریخته جز غدد برونریز طبقهبندی میشود. غدهی پروستات در موقع انزال منقبض شده و مادهی شیریرنگ قلیایی حاوی کلسیم، یون سیترات، یون فسفات، آلبومین، ویتامین C، آنتیژن اختصاصی پروستات (PSA) و یک پروفیبرینولیزین به منی اضافه میکند. حالت ژلاتینی منی بهدلیل وجود همین ماده است. این مایع یکسوم مایع منی را تشکیل داده و بههمراه اسپرم در کیسههای منی ذخیره میشود. نقش این مایع حمل و تغذیهی اسپرمهاست. حالت قلیایی این مایع، از اسپرمها در محیط اسیدی واژن محافظت میکند.
غدهی پروستات همانند دیگر اجزای بدن ممکن است سرطانی شود. در اغلب مواقع رشد سرطان پروستات آرام بوده اما گاهی هم رشد بهنسبت سریعی دارد. سلولهای سرطانی ممکن است از پروستات گسترش یافته و به دیگر بخشهای بدن بهویژه استخوانها و گرههای لنفاوی برسند.
علائم بالینی سرطان پروستات
سرطان پروستات ممکن است در آغاز بدون علامت باشد ولی در مراحل پیشرفتهتر مشکلاتی را برای فرد ایجاد میکند. برخی از علائم عبارتند از:
- تکرر ادرار
- دشواری در تخلیهی ادرار یا عدم توانایی در ادرار کردن
- جریان ضعیف و منقطع ادرار
- بیاختیاری ادراری
- وجود خون در ادرار
- انزال همراه با درد
- درد مداوم بخش پایین کمر و ناتوانی جنسی
- استخوان درد مداوم

ابتلا به سایر مشکلات دستگاه تناسلی نیز ممکن است با این علائم همراه باشد و ابتلا به یک یا چند مورد از این نشانهها یا علائم نشاندهندهی ابتلا به سرطان نیست.
عوامل خطرساز در ابتلا به سرطان پروستات
هر عاملی که احتمال ابتلای فرد به یک بیماری را افزایش دهد، عامل خطرساز نامیده میشود. داشتن این عوامل خطرساز لزوماً به این معنا نیست که شما به سرطان مبتلا خواهید شد؛ همانطور که نداشتن هیچ یک از این عوامل آسیبرسان دال بر بیمار نشدن شما نخواهد بود. برخی عوامل که خطر ابتلا به سرطان پروستات را افزایش میدهند عبارتند از:
- وراثت: سابقهی ابتلا به سرطان پروستات در اعضای نزدیك و درجهی اول خانواده از جمله پدر و برادر احتمال ابتلا به آن را افزایش میدهد. عوامل ارثی در حدود 10 درصد از موارد سرطان پروستات را شامل شده و معمولاً با شروع زودرس آن همراه هستند. به حالتی که سرطان در خانواده شیوع داشته باشد، سرطان پروستات خانوادگی گفته میشود.
- سن: سن بالا یكی از عوامل خطرساز در ابتلا به سرطان پروستات است. از هر هفت مرد با سن بالای 65 سال یك مرد به این سرطان مبتلا میشود.
- هورمون: هورمونهای مردانه (آندروژنها) و تستوسترون، نقش مهمی در رشد و گسترش سلولهای سرطانی پروستات ایفا میکنند. هورمونهای مردانه از بیضهها و غدد فوق كلیه ترشح میشوند. این سرطان در مردانی كه پیش از بلوغ بیضههای آنها برداشته شده دیده نشده است. این امر بر نقش هورمونهای مردانه در ایجاد این سرطان دلالت دارد.
- نژاد: این سرطان در سیاهپوستان آمریكا بیشتر از هر نژاد دیگری دیده میشود. دقیقاً مشخص نیست كه علت این تفاوتهای نژادی به عوامل ژنتیكی مربوط است یا محیطی و یا تركیبی از این دو! شیوع سرطانهای تصادفی پروستات در همهی نژادها برابر است. افرادی كه از نواحی كمخطر به نواحی پرخطر مهاجرت میکنند، همچنان احتمال ابتلای آنها كمتر اما در نسل بعدی خطر بیماری در حد متوسط خواهد بود.
- رژیم غذایی: حدود یكسوم افراد مبتلا به سرطان پروستات را مردان چاق تشكیل داده و در بیشتر موارد بیماری آنان در مراحل پیشرفته مشخص شده و به همین دلیل بیشترین قربانیان این بیماری خواهند بود. استفادهی بیش از حد از چربیهای جانوری موجب افزایش خطر ابتلا به این بیماری خواهد شد. مصرف سبزی و میوه در پیشگیری از بروز سرطان مؤثر خواهد بود. گوشت فرآوریشده و گوشت قرمز نیز ریسک ابتلا به این بیماری را افزایش میدهند. دلیل شیوع کمتر این سرطان در آسیا و کشورهایی مانند ژاپن، مصرف موادغذایی کمچرب به همراه غذاهای دارای مقادیر بالای سویا است. این مواد غذایی دارای غلظت بالایی از فیتواستروژن هستند که نقش حفاظتی در برابر سرطان دارند.
- عوامل محیطی: عوامل محیطی نقش مهمی در سرطانی شدن غدهی پروستات دارند. عوامل شیمیایی سرطانزا، برخی مشاغل و عوامل محیطی مختلف، الگوهای رفتارهای جنسی، مصرف الکل و تماس با پرتوهای فرابنفش احتمال بروز سرطان را بیشتر میکند.
شیوع سرطان پروستات
از هر هفت مرد، یک نفر به سرطان پروستات مبتلا میشود. مطالعات نشان میدهد که بیشتر مردان مسن سرطان پروستات تشخیصدادهنشده دارند که وخیم نبوده و بهندرت علائمی بروز داده یا طول عمر فرد را تحتتأثیر قرار میدهد. بیشتر مردان مبتلا به سرطان پروستات زنده میمانند، با این وجود این سرطان هنوز دومین علت مرگ بهخاطر سرطان در بین مردان آمریکایی میباشد.
60 درصد سرطان های پروستات بعد از 65 سالگی تشخیص داده میشود و بروز آن قبل از 40 سالگی نادر است. در ایالات متحدهی آمریکا، آفریقاییـآمریکاییها در معرض خطر بیشتر ابتلا به سرطان پروستات نسبت به سایر نژادها قرار دارند و خطر مرگ آنها نیز بیشتر است.
نامهای دیگر سرطان پروستات
cancer of the prostate
malignant neoplasm of the prostate
prostate carcinoma
prostate neoplasm
prostatic cancer
prostatic carcinoma
prostatic neoplasm
علت سرطان پروستات
جهش در ژنهای زیر از علل شناختهشدهی بروز سرطان پروستات میباشد:
- ژن HPC1
- ژن PTEN در یکسوم سرطانهای پروستات جهشیافته است.
- غیرفعال شدن ژنهای سرکوبکنندهی تومور مانند TP53، RB1، CDKN2A در مراحل اولیهی سرطان به ندرت دیده شده و معمولاً در مراحل پیشرفت و متاستاز تومور دیده میشوند.
- تغییرات اپیژنتیک بهویژه هیپرمتیلاسیون DNA در نواحی پروموتر ژنهایی که در پیشگیری از بروز سرطان پروستات نقش دارند.
- جهش در ژن BRCA2
- جهش در ژنهایی که بهطور قابل توجهی با سرطان پروستات خانوادگی ارتباط دارند: CAPZB،CHEK2 RNASEL،EPAC2 ، PON1،vitamin D receptor ، TMPRSS2، MSR1 و ELAC2
برخی از ژنهایی که در تولید مایع منی نقش دارند عبارتند از:
- ژنهایKLK2 ، ACPP وPIP ، DBI، SRC-1 و MTA1 که بیان این ژنها در سرطان پروستات افزایش مییابد.
- جهش در ژن PSA موجب افزایش احتمال مهاجرت سلولهای سرطانی میشود.
- PSP94 نقش بازدارندگی تومور را داشته و جهش در آن خطر ابتلا به سرطان پروستات را افزایش میدهد.
- جهش در ژن GRP موجب افزایش رشد تومور میشود.
هورمونهای استروئیدی، گیرندهی آندروژن و سرطان:
- در مردان افزایش سطح آندروژن همراه با افزایش خطر سرطان پروستات است. ژن گیرندهی آندروژن نقش مهمی در بروز و پیشرفت سرطان پروستات دارد. جهش در گیرندهی آندروژن تقریباً در تمام موارد سرطان پروستات دیده میشود.
- برخی چندشکلیها (پلیمورفیسم) در ژنهای AR، CYP17، SRD5A2،HSD3B1 ، HSD3B2 دخیل در متابولیسم آندروژن و تکثیر سلولی، با افزایش خطر سرطان پروستات همراه هستند.
- با وجود اینكه غدهی پروستات در خانمها وجود ندارد اما گیرندهی آندروژن در بافتهای متفاوت حضور داشته و سطح بیان آن با چندین نوع سرطان ارتباط دارد. بیان گیرندهی آندروژن در 95 درصد از نمونههای تومور سرطان تخمدان مشاهده شده است. آندروژنها تكثیر سلولی را در تخمدان افزایش داده و میزان مرگ سلولی را پایین میآورند. زنان با سطح بالای آندروژن در خون در معرض خطر سرطان تخمدان هستند. لازم به ذکر است اکثر تومورهای پروستات از نوع آدنوکارسینوما هستند که خصوصیات مشترک زیادی با سرطانهای رایج اپیتلیال مانند سرطان پستان و کولون دارند.
نحوهی توارث سرطان پروستات
هیچکدام از عوامل ژنتیکی و یا عوامل محیطی بهتنهایی نمیتوانند باعث ایجاد سرطان پروستات در افراد شوند. بلکه این دو عامل در کنار هم موجب بروز این اختلال میشوند. به همین دلیل است که توارث این سرطان بهصورت توارث چند عاملی (multifactorial) میباشد.
درصد کمی از سرطانهای پروستات بهصورت خانوادگی میباشند. این سرطانهای وراثتی با جهشهای ژنی ارثی مرتبط هستند. سرطانهای وراثتی در مقایسه با موارد غیروراثتی تکگیر (sporadic) در سنین پایینتر خود را نشان میدهد.
مشاورهی ژنتیک فرآیندی است که در آن افراد و خانوادهها از اطلاعات لازم و مرتبط با بیماریهای مختلف اعم از توارث، تشخیص، درمان، نحوهی مواجهه و جلوگیری از انتقال به نسل بعد مطلع شده و به آنها یاری رسانده میشود تا بتوانند تصمیم مناسبی را برای مواجهه با بیماری اتخاذ نمایند.
غربالگری و تشخیص سرطان پروستات
پزشک برای تشخیص تومور از تستهای زیادی استفاده میکند تا مشخص شود تومور بدخیم میباشد یا خیر، آیا به بافتهای دیگر نیز گسترش یافته (متاستاز) یا خیر. نتایج برخی از تستها گزینههای درمانی مؤثرتری را معرفی خواهند کرد. تستهای تصویربرداری معمولاً برای تشخیص متاستاز بهکار میروند. در کنار معاینههای فیزیکی (معاینهی رکتوم (Digital rectal examination)) تستهای زیر نیز برای تشخیص سرطان پروستات یا تعیین بهترین شیوهی درمان با توجه به سن، وضعیت پزشکی، علائم و نوع تومور فرد توصیه میشود:
- اسکن توموگرافی کامپیوتری یا سیتی اسکن (CT; CAT Scan)
- MRI
آزمایش کلینیکالـپاتولوژی
- آزمایش خون و بررسی سطح آنتیژن اختصاصی پروستات (PSA)
آزمایش ژنتیک
- تشخیص علت ژنتیکی سرطان پروستات با بررسی جهشهای شناختهشده در ژنهای مرتبط با بیماری امکانپذیر است.
ATM, BRCA1, BRCA2, CHEK2, EPCAM, HOXB13, MLH1, MSH2, MSH6, NBN, PMS2, TP53
- به طور کلی برای تشخیص مولکولی ناهنجاریهایی که ژنی برای آنها شناسایی نشده و یا چندین ژن را در برگرفته و یا ژنهایی که اندازههای بزرگی دارند، میتوان از پنلهای نسل جدید توالییابی (NGS) استفاده نمود که تمام این موارد تشخیصی را همزمان انجام و زمان بررسی ژن را کاهش میدهد. استفاده از توالییابی نسل جدید باعث میشود تا کل ژنوم به سرعت توالییابی شده و امکان توالییابی دقیقتر نواحی هدف فراهم شود. امروزه تشخیص در تمام نقاط دنیا به سمت استفاده از این تکنیک سوق یافته است.
پیشگیری و مدیریت سرطان پروستات
هنگام مواجهه با موارد وراثتی سرطان مشاورهی ژنتیک برای پی بردن به سابقهی خانوادگی و پیشگیری از بروز بیماری پیشنهاد میشود.
از طرفی، بخش قابل توجهی از فرآیند پیشگیری از ابتلا به سرطان پروستات بر تغذیه متمرکز است. مصرف ماهی بهدلیل غنی بودن از اسید چرب غیراشباع، خطر ابتلا به سرطان پروستات و بسیاری از بیماریهای دیگر را کاهش میدهد. مصرف میوه و سبزی بهدلیل دارا بودن موادی با خاصیت آنتیاكسیدان، مصرف كمتر غذاهای حاوی چربی اشباعشده و كلسترول، پرهیز از مصرف نوشیدنیهای الكلی، مصرف روزانهی سلنیوم و ویتامینE میتواند از بروز سرطان جلوگیری کند.
برخی داروهای خاص که برای درمان بزرگی پروستات تجویز شده نیز احتمال بروز سرطان پروستات را حدود 25 درصد کاهش میدهد.
گزینههای درمانی و توصیههای پزشکی مختص سرطان به نوع و مرحلهی تومور، عوارض جانبی، ترجیح بیمار و سلامت عمومی بیمار بستگی دارد. برنامهی درمانی فرد شامل درمان علائم و عوارض جانبی نیز میباشد. بهتر است فرد دربارهی اهداف هر نوع درمان با پزشک مشورت کند. موارد زیر اغلب برای درمان یا مدیریت بیماری پیشنهاد میشود:
- جراحی برای برداشتن کامل غدهی پروستات (پروستاتكتومی)
- جراحی سرد یا سرمادرمانی جهت انجماد بافت و انهدام سلولهای سرطانی. سرمادرمانی روشی مؤثر برای درمان مراحل اولیهی بیماری است. احتمال آسیب به مثانه و التهاب دستگاه تناسلی از عوارض جانبی این روش است.
- شیمیدرمانی جهت از بین بردن سلولهای سرطانی با متوقف کردن رشد سلولها
- پرتودرمانی (بیرونی و درونی) با دوز بالای اشعه
- آندروژندرمانی. رشد و تمایز غدهی پروستات در حین تکوین وابسته به آندروژنهای تستوسترون و دیهیدروتستوسترون دارد. این وابستگی پس از بلوغ برطرف میشود. در تغییرات بدخیم پروستات رشد وابسته به آندروژن دوباره آغاز میشود. نظر به اینكه رشد سلولهای سرطان پروستات در آغاز وابسته به آندروژن است، حذف كردن آندروژنهای در گردش خون یکی از روشهای درمانی است. این عمل میتواند با جراحی یا اخته كردن حاصل شود. استفادهی درازمدت از آگونیستهای آزادكنندهی هورمون لوتئینیزه، استروژن و یا آنتیآندروژنها (مانند فلوتامید، نیلوتامید، سیپروتروناستات) تحت نظر پزشک نیز یک روش برای مهار سلولهای سرطانی پروستات است. این روش درمانی بیماری را در بسیاری از موارد متوقف میكند. اما معمولاً بیماری بعد دو تا سه سال عود کرده كه جزئیات آن ناشناخته است.
- ژندرمانی یکی ازروشهای درمانی در حال بررسی در زمینهی سرطان پروستات است.