تالاسمی 

علت تالاسمی آلفا

تالاسمی آلفا معمولاً در اثر حذف‌های ژنی HBA1 و HBA2 بروز می‌کند. هر دوی این ژن‌ها دستورالعمل‌های لازم برای تولید پروتئین آلفا‌ـ‌گلوبین را فراهم می‌کنند که زیرواحد هموگلوبین محسوب می‌شود. افراد سالم دارای دو نسخه از هر کدام این ژن‌ها هستند. هر نسخه یک آلل نامیده شده و برای تولید آلفا‌ـ‌گلوبین هر چهار آلل نیاز هستند. انواع مختلف تالاسمی آلفا در نتیجه‌ی از دست رفتن همه یا بعضی از این آلل‌ها ایجاد می‌شوند.

سندرم Hb بارت؛ شدیدترین نوع تالاسمی آلفا، در نتیجه‌ی از دست رفتن هر چهار آلل آلفا‌ـ‌گلوبین (− − /− −) ایجاد می‌شود. بیماری HbH در اثر از دست رفتن سه (− −/− α) یا چهار آلل ایجاد می‌شود. در این دو بیماری کمبود آلفا‌ـ‌گلوبین مانع تولید هموگلوبین طبیعی و تشکیل هموگلوبین غیرطبیعی به‌نام هموگلوبین بارت (Hb Bart) یا هموگلوبین H (HbH) می‌شود. این هموگلوبین‌های غیرطبیعی قادر به حمل اکسیژن به سایر بافت‌های بدن نیستند.

دو نوع دیگر تالاسمی آلفا با مقادیر کم آلفا‌ـ‌گلوبین مرتبط هستند زیرا سلول‌ها همچنان مقادیر کم هموگلوبین طبیعی را تولید می‌کنند. این دو واریانت مشکلات زیادی برای سلامت فرد ایجاد نمی‌کنند. نقص در دو آلل از چهار آلل آلفا‌ـ‌گلوبین منجر به بروز تالاسمی آلفا  (α α /− − یا α −/ α −) می‌شود. افراد مبتلا گلبول‌های قرمز کوچک و کم‌رنگی داشته و مبتلا به‌ کم‌خونی هستند. نقص در یک آلل (α α /− α) در ناقلین خاموش تالاسمی آلفا مشاهده می‌شود. این افراد معمولاً نشانه‌ها و علائم مرتبط با بیماری را نشان نمی‌دهند.

علت تالاسمی بتا

تالاسمی بتا در اثر جهش ژن‌ HBB بروز می‌کند. ژن HBB دستورالعمل‌های لازم برای تولید پروتئینی به‌نام بتا‌ـ‌گلوبین را فراهم کرده که زیرواحد سازنده‌ی هموگلوبین است. هموگلوبین از دو زیرواحد آلفا و دو زیرواحد بتا‌ـ‌گلوبین تشکیل شده است. 

برخی جهش‌های ژن HBB مانع تولید بتا‌ـ‌گلوبین می‌شوند. فقدان بتا‌ـ‌گلوبین با تالاسمی β0  (تالاسمی بتا صفر) مرتبط است. سایر جهش‌های ژن HBB باعث کاهش تولید بتا‌ـ‌گلوبین می‌شود.کاهش مقادیر بتا‌ـ‌گلوبین، تالاسمی β+  (تالاسمی بتا مثبت) نامیده می‌شود. هر کدام از این دو مورد لزوماً وخامت بیماری را پیش‌بینی نمی‌کند، گرچه افراد دارای این دو نوع مبتلا به تالاسمی ماژور و تالاسمی اینترمدیا تشخیص داده می‌شود. کمبود بتا‌ـ‌گلوبین منجر به کاهش میزان هموگلوبین دارای عملکرد می‌شود. بدون میزان کافی هموگلوبین،‌ سلول‌های قرمز خون به‌خوبی تکوین نیافته و باعث کاهش گلبول‌های قرمز خون بالغ می‌شود.  

در حالت طبیعی در زمان تولد ساخت هموگلوبین F متوقف شده و به‌جای آن هموگلوبین عمدتاً A و به‌مقدار خیلی کم A2 تولید می‌شود. اگر به هر دلیلی در این فرآیند اختلالی ایجاد شود ساخت هموگلوبین F پس از تولد نیز همچنان ادامه یافته که به آن HPFH گفته می‌شود. این وضعیت علائم بالینی خاصی ایجاد نکرده و تنها از روی شاخص‌های خون‌شناسی و یا بررسی ژنتیکی قابل تشخیص است. شایع‌ترین علت این اختلال حذف ژن‌های دلتا و بتا است که برای تولید هموگلوبین‌های A2 و A لازم است. در افرادیکه ناقل HPFH هستند سطح HbF به حدود 20 تا 30 درصد و در افراد هموزیگوت به 100 درصد می‌رسد.

نحوه‌ی توارث تالاسمی

الگوی توارث تالاسمی آلفا پیچیده است. هر فرد دو آلل آلفا‌ـ‌گلوبین را از هر کدام از والدینش دریافت می‌کند. اگر هر دو والد فاقد حداقل یک آلل باشند، فرزندان آن‌ها در معرض خطر ابتلا به سندرم Hb بارت، بیماری HbH یا تالاسمی آلفا خواهند بود. خطر دقیق بستگی به تعداد فقدان آلل‌ها و اینکه کدام ترکیب HBA1 و HBA2 تحت تأثیر قرار گرفته دارد.

تالاسمی ماژور و تالاسمی اینترمدیا با الگوی اتوزوم بارز به‌ارث می‌رسند. برای ابتلا به بیماری اتوزومی نهفته فرد باید دو نسخه از ژن جهش‌یافته را از هر کدام از والدین ناقل ژن معیوب دریافت کند. والدین ناقل، یک ژن جهش‌یافته و یک ژن سالم داشته و بیماری را نشان نمی‌دهد. البته در برخی موارد، افراد دارای یک ژن جهش‌یافته‌ی HBB آنمی خفیف را نشان می‌دهند. در درصد کمی از خانواده‌ها، جهش ژن HBB با الگوی اتوزوم بارز به ارث می‌رسد. 

نوع دلتا نیز با الگوی اتوزوم نهفته به‌ارث می‌‌رسد.

مشاوره‌ی ژنتیک فرآیندی است که در آن افراد و خانواده‌ها از اطلاعات لازم و مرتبط با بیماری‌های مختلف اعم از توارث، تشخیص، درمان، نحوه‌ی مواجهه و جلوگیری از انتقال به نسل بعد مطلع شده و به آن‌ها یاری رسانده می‌شود تا بتوانند تصمیم مناسبی را برای مواجهه با بیماری اتخاذ نمایند.

غربالگری و تشخیص قبل از بارداری

زوج‌های در معرض خطر داشتن فرزند بیمار، باید برای بررسی شرایطشان و گزینه‌های پیش رو به مشاور ژنتیک رجوع کنند. تشخیص ژنتیکی پیش از لانه‌گزینی (PGD) نیز یکی از روش‌های تشخیص قبل از بارداری است که با استفاده از روش‌های کمک‌باروری مانند IVF سلامت جنین لقاح‌یافته را قبل از انتقال به رحم ارزیابی می‌کند.

غربالگری و تشخیص در دوران بارداری

تست‌های تشخیص ژنتیکی پیش از تولد (PND) روی نمونه‌‌‌ی پرزهای کوریونی جنین یا مایع آمنیوتیک دور جنین انجام می‌شود. اگر این تست‌ها بیماری را در جنین نشان دهند می‌توان تصمیم به ادامه‌ی بارداری یا سقط گرفت. 

غربالگری و تشخیص بعد از تولد

آزمایش کلینیکال‌ـ‌پاتولوژی

• آزمایش خون کامل (بررسی شاخص‌های گلبول‌های قرمز خون)
• آنالیز هموگلوبین (الکتروفورز)

آزمایش ژنتیک

تشخیص قطعی این بیماری با بررسی جهش‌های‌ شناخته‌شده در ژن‌های‌‌‌‌ مرتبط با بیماری امکان‌پذیر است.

آلفا تالاسمی:

• بررسی حذف‌های شایع ژن HBA1 و HBA2 با روش Gap-PCR
• توالی‌یابی دو ژن HBA1 و HBA2
• بررسی حذف‌های ناشایع با روش MLPA

بتا تالاسمی:

• بررسی جهش‌های شایع ژن HBB با روش ARMS PCR
• توالی‌یابی ژن HBB
• بررسی حذف‌های ژن HBB با روش MLPA (در موارد نادر مانند HPFH)

پیشگیری و مدیریت تالاسمی

از آنجایی که این بیماری وراثتی است، مشاوره‌ی ژنتیک برای پی بردن به سابقه‌ی خانوادگی و پیشگیری از بروز بیماری پیشنهاد می‌شود. در صورتی که فرد ناقل ژن معیوب باشد بدون آنکه علائمی بروز دهد آن را به فرزندان خود منتقل می‌کند. بنابراین افراد باید نسبت به این قضیه آگاه باشند و از فرآیندهای مشاوره‌ی ژنتیک و تست‌های تشخیصی مختص شناسایی افراد ناقل در هر مرحله از زندگی به‌خصوص قبل از ازدواج بهره جویند. 

درمان قطعی برای این بیماری تاکنون معرفی نشده و موارد زیر اغلب برای مدیریت بیماری پیشنهاد می‌شوند:

• در تالاسمی خفیف، ممکن است فرد بعد از جراحی یا زایمان برای جلوگیری از عوارض احتمالی نیاز به انتقال خون داشته باشد.
• برخی افراد مبتلا به تالاسمی بتا حدواسط ممکن است نیاز به درمان آهن انباشته‌شده در بدن داشته باشند. گرچه بیشتر افراد با این شرایط نیاز به انتقال خون (که منجر به تجمع آهن اضافی می‌شود) ندارند. 
• افراد مبتلا به نوع متوسط تا شدید بیماری نیاز به انتقال خون مداوم هر چند هفته یک‌بار دارند. 
• پیوند سلول بنیادی که با نام پیوند مغز استخوان نیز شناخته می‌شود. 
• عدم مصرف ویتامین‌ها و مکمل‌های حاوی آهن
• رعایت رژیم غذایی سالم، مصرف مکمل غذایی فولیک‌اسید، کلسیم و ویتامین D کافی
• جلوگیری از ابتلا به هر نوع عفونت