سندرم آشر (Usher syndrome)

سندرم آشر اولین‌بار در سال 1858 توسط آلبرشت فون گرافه (Albrecht von Gräfe) توصیف شد ولی نام آن از چشم‌پزشک اسکاتلندی چارلز آشر (Charles Usher) که در سال ۱۹۱۴ ماهیت وراثتی و الگوی توارث بیماری را مطرح کرد گرفته شده است.

سندرم آشر (نشانگان آشر) ناهنجاری ارثی بوده که مشخصه‌ی آن از دست دادن شنوایی و بینایی بوده که به‌مرور زمان بدتر می‌شود. این نوع از دست دادن شنوایی در دسته‌ی کاهش شنوایی حسی‌ـ‌عصبی قرار می‌گیرد؛ به این معنی که در اثر ناهنجاری‌های گوش داخلی ایجاد می‌شود. از دست رفتن قدرت بینایی نیز به‌دلیل بیماری چشمی به نام رتینیت پیگمنتوزا ایجاد می‌شود. کاهش بینایی در اثر تحلیل سلول‌های حساس به نور شبکیه رخ می‌دهد.

انواع سندرم آشر

محققین سه نوع اصلی از سندرم آشر را شناسایی کرده‌ که بر اساس شدت از دست دادن شنوایی، حضور یا عدم حضور مشکلات تعادل و سن ظهور نشانه‌ها و علائم بیماری از هم متمایز می‌شوند. انواع یک، دو و سه بیماری با توجه به علت ژنتیکی به زیرگروه‌هایی تقسیم می‌شوند.

سندرم آشر نوع ١
سندرم آشر نوع ٢
سندرم آشر نوع ٣

علائم بالینی سندرم آشر

شیوع سندرم آشر

سندرم آشر 4 تا 17 نفر از هر 100 هزار نفر را درگیر می‌کند. انواع یک و دو شایع‌ترین حالت‌های بیماری در بیشتر کشورها هستند. بعضی جهش‌های ژنتیکی خاص که علت سندرم آشر نوع یک هستند در بین یهودیان اشکنازی (اروپای شرقی و مرکزی) یا بازمانده‌های قوم اکدیان فرانسه به نسبت جمعیت عادی شایع‌تر است. نوع سه تنها حدود 2 درصد موارد کلی بیماری را شامل می‌شود. گرچه، نوع سه در یهودیان اشکنازی و جمعیت فنلاند (علت حدود 40 درصد موارد بیماری) فراوانی بیشتری دارد.

نام‌های دیگر سندرم آشر

deafness-retinitis pigmentosa syndrome
Graefe-Usher syndrome
Hallgren syndrome
retinitis pigmentosa-deafness syndrome
Usher's syndrome

علت سندرم آشر

جهش‌ در ژن‌های زیر علت شایع بروز بیماری می‌باشد:

MYO7A: موقعیت سیتوژنتیکی این ژن 11q13.5 می‌باشد.
CDH23: موقعیت سیتوژنتیکی این ژن 10q22.1 می‌باشد.
USH2A: موقعیت سیتوژنتیکی این ژن 1q41 می‌باشد.
CLRN1: موقعیت سیتوژنتیکی این ژن 3q25.1 می‌باشد.

سندرم آشر در اثر جهش در ژن‌های متعددی ایجاد می‌شود. جهش در حداقل 6 ژن علت بروز نوع یک بیماری است. شایع‌ترین این جهش‌ها، جهش‌های ژن MYO7A و بعد از آن CDH23 می‌باشد. سندرم آشر نوع دو در اثر جهش در سه ژن بروز کرده و بیشترین جهش‌های گزارش‌شده‌ی این نوع مربوط به ژن USH2A می‌باشد. نوع سه سندرم آشر نیز اغلب در اثر جهش‌های ژن CLRN1 رخ می‌دهد.

ژن‌های مرتبط با سندرم آشر دستورالعمل‌های لازم برای ساخت پروتئین‌هایی را فراهم کرده که در شنوایی، تعادل و بینایی نقش دارند. در گوش داخلی، این پروتئین‌ها در تکوین و عملکرد سلول‌های تخصصی به نام سلول‌های مویی نقش داشته که به انتقال صدا و پیام از گوش داخلی به مغز کمک می‌کنند. در شبکیه نیز این پروتئین‌ها به حفظ سلول‌های حساس به نور به‌نام گیرنده‌ها‌ی نوری استوانه‌‌ای و مخروطی کمک می‌کند. نقش دقیق بعضی پروتئین‌های مرتبط با سندرم آشر نیز در شنوایی، تعادل و بینایی هنوز مشخص نیست.

بیشتر جهش‌های ژنی مسئول بروز بیماری منجر به از دست رفتن سلول‌های مویی گوش داخلی و کاهش تدریجی سلول‌های استوانه‌ای و مخروطی شبکیه می‌شوند. تحلیل این سلول‌های حسی باعث بروز علائم مشاهده‌شده در بیماری می‌شود. در بعضی افراد مبتلا به سندرم آشر علت ژنتیکی بیماری هنوز شناسایی نشده است.

نحوه‌ی توارث سندرم آشر

همه‌ی انواع سندرم آشر با الگوی اتوزوم نهفته به ارث می‌رسند.

برای ابتلا به بیماری اتوزومی نهفته فرد باید دو نسخه از ژن جهش‌یافته را از هر کدام از والدین ناقل ژن معیوب دریافت کند. والدین ناقل، یک ژن جهش‌یافته و یک ژن سالم داشته و بیماری را نشان نمی‌دهد.

مشاوره‌ی ژنتیک فرآیندی است که در آن افراد و خانواده‌ها از اطلاعات لازم و مرتبط با بیماری‌های مختلف اعم از توارث، تشخیص، درمان، نحوه‌ی مواجهه و جلوگیری از انتقال به نسل بعد مطلع شده و به آن‌ها یاری رسانده می‌شود تا بتوانند تصمیم مناسبی را برای مواجهه با بیماری اتخاذ نمایند.

غربالگری و تشخیص سندرم آشر

غربالگری و تشخیص قبل از بارداری

اگر یکی از زوج‌ها سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به سندرم آشر را دارد یا ناقل ژن معیوب است، همسر وی می‌تواند برای پی بردن به اینکه ناقل بیماری هست یا خیر، آزمایش ژنتیک انجام دهد. زوج‌های در معرض خطر داشتن فرزند بیمار، باید برای بررسی شرایطشان و گزینه‌های پیش رو، به مشاور ژنتیک رجوع کنند. تشخیص ژنتیکی پیش از لانه‌گزینی (PGD) نیز یکی از روش‌های تشخیص قبل از بارداری است که با استفاده از روش‌های کمک‌باروری مانند IVF سلامت جنین لقاح‌یافته را قبل از انتقال به رحم ارزیابی می‌کند.

غربالگری و تشخیص در دوران بارداری

تست‌های‌ تشخیص ژنتیکی پیش از تولد (PND) روی نمونه‌‌‌ی پرزهای کوریونی جنین یا مایع آمنیوتیک دور جنین انجام می‌شود. اگر این تست‌ها، بیماری را در جنین نشان دهند، می‌توان تصمیم به ادامه‌ی بارداری یا سقط گرفت.

غربالگری و تشخیص بعد از تولد

اغلب در صورت مشاهده‌ی علائم بالینی مرتبط با بیماری،‌ استفاده از روش‌های زیر برای اطمینان بیشتر از تشخیص صحیح توصیه می‌شود:

انجام معاینه‌های چشم
انجام معاینه‌های شنوایی

آزمایش ژنتیک

تشخیص قطعی سندرم آشر با بررسی جهش‌های شناخته‌شده در ژن‌‌های مرتبط با بیماری امکان‌پذیر است:

ABHD12, ADGRV1, CDH23, CIB2, CLRN1, MYO7A, PCDH15, PDZD7, USH1C, USH1G, USH2A, WHRN

در حال حاضر استفاده از پنل‌های چند‌ژنی سندرم آشر یا پنل‌های ژنی کامل‌تر (مانند پنل دیستروفی‌های وراثتی شبکیه، پنل ناشنوایی ارثی) بهینه‌ترین روش برای تشخیص ژنتیکی علت سندرم آشر می‌باشد.

به‌طور کلی برای تشخیص مولکولی ناهنجاری‌هایی که ژنی برای آن‌ها شناسایی نشده و یا چندین ژن را در برگرفته و یا ژن‌هایی که اندازه‌های بزرگی دارند، می‌توان از پنل‌های نسل جدید توالی‌یابی (NGS) استفاده نمود که تمام این موارد تشخیصی را هم‌زمان انجام و زمان بررسی ژن را کاهش می‌دهد. استفاده از توالی‌یابی نسل جدید باعث می‌شود تا کل ژنوم به سرعت توالی‌یابی شده و امکان توالی‌یابی دقیق‌تر نواحی هدف فراهم شود. امروزه تشخیص در تمام نقاط دنیا به سمت استفاده از این تکنیک سوق یافته است.

پیشگیری و مدیریت سندرم آشر

از آنجایی که این بیماری وراثتی است، مشاوره‌ی ژنتیک برای پی بردن به سابقه‌ی خانوادگی و پیشگیری از بروز بیماری پیشنهاد می‌شود.

تاکنون درمان قطعی برای سندرم آشر معرفی نشده و موارد زیر اغلب برای مدیریت این بیماری پیشنهاد می‌شود:

ناشنوائی حسی‌ـ‌عصبی باید مورد ارزیابی قرار گیرد و گزینه‌های ارتباطی در اسرع وقت مورد بررسی قرار گیرد.
استفاده از وسایل کمکی برای شنوایی یا ایمپلنت‌های مخصوص برای نوزادان و کودکان
زبان اشاره ممکن است به‌عنوان یک گزینه ارتباطی مورد بررسی قرار گیرد.