سندرم ترنر (Turner syndrome)

سندرم ترنر (Turner syndrome)، یک بیماری نادر ژنتیکی است که فقط در زنان بروز می یابد، در این افراد یکی از کروموزوم های X (کروموزوم های جنسی) به طور کامل یا بخشی از آن از بین رفته است.

این ناهنجاری کروموزومی ممکن است فقط در بعضی از سلول ها وجود داشته باشد که به این حالت موزائیک گفته می شود. در این موارد، علائم معمولاً کمتر بوده و ممکن است مشاهده نشوند. تشخیص قطعی براساس علائم فیزیکی و آزمایش ژنتیکی است.

علائم سندرم ترنر (Turner syndrome) بسیار متغیر بوده و می تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند. زنان مبتلا می توانند به طور بالقوه طیف گسترده ای از علائم را بروز دهند که بر روی سیستم های مختلف بدنشان تأثیر می گذارد.

این بیماری با علائمی از جمله کوتاهی قد، تأخیر بلوغ، هیپوگنادیسم هایپرگونادوتروپیک (hypergonadotropic hypogonadism)، ناباروری، ناهنجاری های مادرزادی قلب، اختلالات غدد درون ریز مانند دیابت نوع 1 و نوع 2، رشد نکردن تخمدان که می تواند منجر به عدم بلوغ شود، پوکی استخوان و اختلالات خود ایمنی همراه است اما مشخصه اصلی این بیماری قد کوتاه می باشد.

ممکن است که این بیماری قبل از تولد، در دوران نوزادی یا در اوایل کودکی تشخیص داده شود. سندرم ترنر معمولاً ارثی نمی باشد و در هنگام تشکیل سلول های زایشی در والدین یا در تقسیم سلولی اولیه در طی رشد، رخ می دهد و سن مادر در ایجاد این اختلال نقشی ندارد.

علائم سندرم ترنر (Turner syndrome)

دخترانی که مبتلا به ترنر هستند عموما قدی کوتاه تر از حالت نرمال دارند. در سه سال اول زندگی قد آنها رشدی نرمال خواهد داشت، اما بعد از این بازه زمانی رشد آنها کند خواهد شد. افراد مبتلا در سن بلوغ دچار جهش رشد نمی شوند.

تخمدان های غیرفعال، از دیگر علائم سندرم ترنر (Turner syndrome) است. در حالت نرمال تخمدان های یک دختر در سن بلوغ شروع به ترشح هورمون های جنسی (استروژن و پروژسترون) می کند، که این اتفاق در اکثر دختران ترنر رخ نمی دهد.

بدون انجام هورمون درمانی در سن بلوغ، رشد سینه ها و آغاز سیکل های پریود آغاز نمی شود.

اگرچه، اکثر زنان مبتلا فاقد تخمدان فعال و نابارور هستند اما واژن و رحم آنها نرمال می باشد.

در اوایل کودکی، دختران ترنر ممکن است به عفونت های مکرر گوش میانی مبتلا شوند. عود مجدد عفونت ها می تواند منجر به از دست رفتن شنوایی در برخی افراد شود.

افراد مبتلا به این بیماری از لحاظ هوش، مهارت ها ی گفتاری و خواندن معمولا طبیعی بوده اما ممکن است در برخی موارد اختلالات یادگیری را نشان دهند.

سایر علائم سندرم ترنر (Turner syndrome) شامل:

گردن عریض و پرده دار(وجود بخشی پرده مانند در بین قسمت های گردن و شانه) و خط رویش موی کم یا نامشخص
سینه ای عریض و فاصله زیاد بین پستان ها
بازوهایی که در آرنج کمی خم می شوند
سوفل قلبی (صداهای غیر معول قلب که در اثر گردش متلاطم خون در بدن ایجاد می شوند)، که گاهی اوقات با تنگی آئورت (رگ خونی خارج شده از قلب) همراه است
تمایل به فشار خون بالا (باید به طور منظم بررسی شود)
مشکلات جزئی چشمی که با عینک اصلاح می شوند
اسکولیوز (تغییر شکل ستون فقرات) در 10 درصد دختران نوجوانی که به سندرم ترنر مبتلا هستند، رخ می دهد
غده تیروئید در حدود 10 درصد از زنانی که به سندرم ترنر (Turner syndrome)مبتلا هستند، کم فعالیت می کند. آزمایشات منظم خون برای تشخیص به موقع آن ضروری است
زنان ترنر مسن یا دارای اضافه وزن، کمی بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیابت هستند
پوکی استخوان می تواند به دلیل کمبود استروژن ایجاد شود، اما با استفاده از هورمون درمانی می توان تا حد زیادی از بروز آن پیشگیری کرد

شیوع

این بیماری بر حدود 1 نفر در هر 2000 تا 2500 نفر اثر می گذارد.

نام های دیگر سندرم ترنر (Turner syndrome)

45,X Syndrome
Bonnevie-Ullrich Syndrome
Monosomy X
Ullrich-Turner Syndrome

علت سندرم ترنر (Turner syndrome)

در بدن انسان 46 عدد کروموزوم (یا 23 زوج) وجود داردکه نیمی از پدر و نیمی از مادر به ارث می رسد. کروموزوم های X و Y جنسیت شما را تعیین می کنند. فرد مذکر دارای یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y و فرد مونث دارای دو کروموزوم X است. سندرم ترنر (Turner syndrome) یک بیماری ژنتیکی است که در اثر ناهنجاری در یکی از کروموزوم های جنسی ایجاد می شود و زمانی اتفاق می افتد که بخشی از کل کروموزوم X یا کل آن از بین رفته باشد، این بیماری فقط در زنان رخ می دهد. هیچ راهی برای جلوگیری از سندرم ترنر وجود ندارد و علت این ناهنجاری ژنتیکی ناشناخته است.

در بسیاری از موارد، فقط درصد مشخصی از سلول های فرد ممکن است تحت تأثیر قرار بگیرند. از این به عنوان موزاییسم یاد می شود. به طوری که بعضی از سلول ها 46 کروموزوم طبیعی دارند در حالی که سلول های دیگر اینگونه نیستند. این رخداد از دست دادن مواد ژنتیکی از کروموزوم X معمولاً به دلیل خطاهای خود به خود در اوایل رشد جنین اتفاق می افتد. از نظر تئوری، افراد دارای موزائیسم ممکن است مشکلات رشد کمتری نسبت به سایر مبتلایان داشته باشند زیرا سلول های کمتری تحت تأثیر قرار می گیرند.

در برخی موارد، ناهنجاری های نادرتر کروموزومی (غیر از مونوزومی کامل یا جزئی) نیز می تواند باعث سندرم ترنر (Turner syndrome) شود. از جمله این ناهنجاری ها می توان به کروموزوم حلقه ای یا ایزوکروموزوم X اشاره کرد. کروموزوم های حلقه ای هنگامی اتفاق می افتد که انتهای کروموزوم از بین رفته و بازوهای بلند و کوتاه به هم متصل شوند و حلقه تشکیل دهند. ایزوکروموزوم ها هم زمانی ایجاد می شوند که یک بازوی کروموزوم از بین رفته باشد و با نسخه یکسانی از بازوی دیگر جایگزین شود..

در سایر موارد نادر، بعضی از سلول ها یک کپی از کروموزوم X دارند، در حالی که سلول های دیگر یک کپی از کروموزوم X و مقداری از کروموزوم Y دارند. این مقدار کم کروموزوم Y برای ایجاد هر گونه ویژگی مردانه کافی نیست، اما با افزایش خطر ابتلا به نوعی سرطان به نام گنادوبلاستوما همراه است.

بیشتر علائم سندرم ترنر (Turner syndrome) به دلیل از بین رفتن بخش خاصی از یکی از کروموزوم های X رخ می دهد. تاکنون مشخص شده است که یک ژن در ایجاد علایم سندرم ترنر (Turner syndrome) نقش مهمی را ایفا می کند. ژن SHOX پروتئینی را کد می کند که عملکرد آن تنظیم ژن های دیگر در بدن است. محصول پروتئینی ژن SHOX در رشد و بلوغ اسکلت بدن نقش دارد. محققان بر این باورند که از دست دادن یک ژن SHOX در کروموزوم X، دلیل اصلی کوتاهی قد در زنان مبتلا به سندرم ترنر (Turner syndrome) است.

الگوی توارث

اغلب موارد سندرم ترنر (Turner syndrome) در خانواده ها به ارث نمی رسند. به نظر می رسد که این بیماری به دلیل یک اتفاق تصادفی در حین تشکیل تخمک یا اسپرم ایجاد می شود، اگرچه علت اصلی این بیماری هنوز ناشناخته است.

تشخیص

انجام کاریوتایپ

جهت تشخیص سندرم ترنر (Turner syndrome) به مواردی از جمله شرح حال دقیق بیمار، ارزیابی دقیق بالینی و انواع آزمایشات تخصصی نیاز است. در این بیماری باید به دختران دارای کمبود رشد یا کوتاهی قد به علت ناشناخته مشکوک شد. تشخیص غالباً با تجزیه و تحلیل کروموزومی از طریق کاریوتایپ تأیید می شود. کاریوتایپینگ آزمایشی است که تعداد و ساختار کروموزوم ها را ارزیابی می کند. انجام این آزمایش تقریباً روی هر نوع بافتی قابل انجام است اما در بیشتر موارد، از نمونه خون برای تعیین کاریوتایپ فرد استفاده می شود.

غربالگری

با انجام غربالگری پیش از تولد علاوه بر سندرم ترنر سایر ناهنجاری های کروموزومی نیز از طریق نمونه خون قابل تشخیص هستند.

سونوگرافی

در برخی موارد خاص، یکسری ویژگی های فیزیکی خاص در ارتباط با سندرم ترنر (Turner syndrome) ممکن است در سونوگرافی جنین دیده شود. به عنوان مثال، تجمع مایع لنفاوی نزدیک گردن جنین در حال رشد را می توان گاهی اوقات در سونوگرافی های معمول جنین مشاهده کرد. اگر کاریوتیپ قبل از تولد، سندرم ترنر را نشان دهد اما یافته های سونوگرافی طبیعی باشد، پیش بینی میزان بروز علائم سندرم ترنر در کودک پس از تولد دشوار است.

MRI

تکنیک های تصویربرداری خاصی مانند تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) ممکن است برای ارزیابی افراد مبتلا از نظر علائم بالقوه مرتبط با سندرم ترنر مانند ناهنجاری های کبد، کلیه یا قلب انجام شود. MRI با استفاده از یک میدان مغناطیسی و امواج رادیویی تصاویر مقطعی از اندام های خاص و بافت های بدنی را تولید می کند.

اکوکاردیوگرام

بسیاری از افرادی که مشکوک به سندرم ترنر هستند برای ارزیابی ساختار و عملکرد قلب تحت آزمایش کامل قلب قرار می گیرند.

ارزیابی بیشتر باید در مورد عملکرد تیروئید و کبد، سن استخوان و رشد و غربالگری فشار خون بالا باید انجام شود. نوزادانی که از بدو تولد بیماریشان تشخیص داده می شود باید معاینه کامل گوش، بینی و گلو را انجام دهند.

درمان

سندرم ترنر (Turner syndrome) یک بیماری ژنتیکی است که درمانی برای آن در دسترس نیست، اما درمان ممکن است به حل مشکلات کوتاهی قد، رشد جنسی و مشکلات یادگیری نیز کمک کرده و علائم را به حداقل برساند. از جمله:

هورمون درمانی

هورمون رشد انسانی

اگر در اوایل کودکی تزریق شود، تزریق هورمون ها اغلب می تواند قد بزرگسالان را چند سانتی متر افزایش دهند. سازمان غذا و دارو (FDA) استفاده از هورمون رشد نوترکیب را برای درمان کودکان مبتلا به سندرم ترنر (Turner syndrome) تأیید کرده است. هورمون رشد نوترکیب به طور مصنوعی در آزمایشگاه تولید می شود. بهترین سن برای شروع درمان و طول دوره درمان مطلوب آن در زنان مبتلا به سندرم ترنر مشخص نیست.

درمان جایگزینی استروژن Estrogen replacement therapy) (ERT))

اکثر زنان ترنر برای اینکه بتوانند رشد طبیعی مرتبط با بلوغ و شروع دوره های قاعدگی خود را داشته باشند، به درمان جایگزینی هورمون جنسی نیاز دارند. درمان جایگزینی هورمون معمولاً از حدود 12 تا 14 سالگی آغاز می شود، زمانی که بیشتر دختران وارد دوران بلوغ می شوند. پزشک ممکن است ترکیبی از استروژن و پروژسترون را برای دخترانی که تا 15 سالگی قاعدگی را شروع نکرده اند تجویز کند. درمان جایگزین استروژن و پروژسترون به طور کلی بلوغ و رشد خصوصیات جنسی ثانویه را تقویت می کند.

درمان ناباروری

اکثر افراد مبتلا به سندرم ترنر (Turner syndrome) نابارور هستند اما امروز از طریق روش IVF و استفاده از تخمک اهدایی می توانند دارای فرزند شوند. در بیشتر موارد، این حاملگی ها خطراتی را به همراه دارد که نیاز به مشاوره دقیق با تیم مراقبت های بهداشتی بیمار دارد.

زنان مبتلا به سندرم ترنر که دارای مقداری کروموزومی Y هستند، در معرض خطر بالایی برای ایجاد تومور در غدد جنسی قرار دارند. در چنین مواردی، توصیه می شود که بافت غدد جنسی غیرفعال شود.

درمان جایگزینی هورمون تیروئید، ممکن است برای درمان افراد مبتلا به بیماری تیروئید استفاده شود.

اصلاح کم شنوایی با سمعک، از دیگر درمان های مهم است که می تواند به یادگیری و بهبود تعاملات اجتماعی بیمار کمک کند.