هورمون استروژن چیست؟

هورمون استروژن یکی از دو هورمون‎ جنسی در زنان است که نقش‎های مختلفی بر عهده دارد. این هورمون جزء هورمون‎هایی است که معمولا در آزمایش هورمونه زنانه مورد بررسی قرار می‌گیرد و کلمه‎ای آشنا برای زنان است. اول از هر چیزی باید بدانیم هورمون استروژن چیست. این هورمون توسط تخمدان‎ها، غدد فوق کلیه و بافت چربی تولید می‎شود.

 استروژن به تکامل و حفظ سیستم باروری و بروز خصوصیات زنانه مثل بزرگ شدن سینه‎ها و رشد موهای ناحیه تناسلی کمک می‎کند. 

هورمون استروژن همچنین اهمیت زیادی در سلامت شناختی، سلامت استخوان‎ها، عملکرد سیستم قلبی عروقی و سایر فرآیند‎های ضروری بدن دارد و می‎توان گفت تمام اعضای بدن برای عملکرد مناسب خود به استروژن نیاز دارند. با این حال، بیش‎تر مردم هورمون استروژن را به دلیل نقشی که در کنار پروژسترون دارد، در سلامت جنسی و تولید مثل زنان می‎شناسند. 

در ادامه این مطلب، استروژن را با جزئیات بیش‎تری از جمله نحوه عملکرد آن، آنچه در هنگام نوسان سطح استروژن اتفاق می‎افتد، عوارض استروژن بالا در زنان و موارد استفاده پزشکی استروژن به صورت مکمل بررسی می‎کنیم. 

انواع استروژن در زنان

انواع مختلفی از استروژن در بدن وجود دارد که شامل موارد زیر است:

۱- استرون (E1)

این نوع استروژن عمدتا بعد از یائسگی در بدن دیده می‌شود. در واقع در دوران یائسگی، زمانی که تخمدان‌ها تولید هورمون را متوقف می‌کنند، استرون تنها استروژنی است که بدن به تولید آن ادامه می‌دهد. استرون نوع ضعیف‌تری از استروژن است و بدن می‌تواند آن را در صورت لزوم به اشکال دیگر استروژن از جمله استرادیول تبدیل کند. 

۲- استرادیول (E2)

استرادیول اصلی‎ترین نوع استروژن در زنان سنین باروری می باشد. یعنی (از اولین قاعدگی تا یائسگی) استرادیول بیش‎تری نسبت به انواع دیگر استروژن در جریان خون وجود دارد. این هورمون اغلب در تخمدان‌ها تولید شده و میزان آن در طول سیکل قاعدگی متفاوت است. استرادیول، استروژنی است که در آزمایش هورمونه زنانه و آزمایش ناباروری زنان بررسی می‎شود.

۳- استریول (E3)

به استریول، هورمون بارداری نیز گفته می‌شود. در زمان غیربارداری استریول تنها به مقدار بسیار ناچیز و تقریبا غیر قابل تشخیصی در جریان خون وجود دارد؛ اما سطح این نوع استروژن طی بارداری در بدن افزایش می‎یابد. اگرچه همه انواع استروژن در حاملگی افزایش پیدا می‌کنند، استریول بیش‎ترین افزایش را در طول این دوران دارد. استریول به رشد رحم کمک می‎کند و بدن را برای زایمان آماده می‎کند. 

عملکرد هورمون استروژن چیست؟

استروژن در عملکرد مناسب اندام‎های زیر نقش مهمی دارد: 

- تخمدان‏ها: تخمدان‌ها بعد از بلوغ؛ هر ماه به‌دنبال چرخه‌ی قاعدگی شروع به ترشح هورمون استروژن می‌کنند. در اواسط چرخه‌ی قاعدگی، سطح استروژن به‌طور ناگهانی افزایش می‌یابد و تخمک‎گذاری انجام می‌شود و سطح این هورمون پس از تخمک‌گذاری به‌سرعت کم می‌شود. در واقع استروژن به تحریک رشد فولیکول‎ها و تخمک‎گذاری کمک می‎کند. 

- واژن: این هورمون به واژن کمک می‎کند تا به اندازه کافی رشد کند و دیواره‌ی آن ضخیم شود. همچنین به لغزندگی سطح واژن و آسان شدن رابطه جنسی کمک می‌کند.

- رحم: استروژن به تقویت و حفظ غشای مخاطی که رحم را می‎پوشاند، کمک می‎کند و ضخامت آندومتر را افزایش می‌دهد. استروژن همچنین موجب رشد ماهیچه‌های موجود در رحم شده و جریان و ضخامت ترشحات مخاطی رحم را تنظیم می‎کند. 

- پستان‎ها: بدن از استروژن در تشکیل بافت سینه کمک می‎گیرد. این هورمون همچنین به توقف جریان شیر پس از شیر گرفتن کودک کمک می‎کند.

سطوح استروژن در زنان 

سطح استروژن در بین افراد مختلف، متفاوت است. سطح استروژن همچنین در طول چرخه قاعدگی و در طول زندگی یک زن در نوسان است. برای همین تفسیر جواب آزمایش استروژن بستگی به این دارد که این آزمایش در چه زمانی انجام شده است. 

این نوسان گاهی اوقات می‎تواند اثراتی مانند تغییر خلق و خوی قبل از قاعدگی یا گرگرفتگی حول و حوش یائسگی را ایجاد کند. بالا بودن یا کم بودن استروژن در زنان، ممکن است منجر به بی نظمی عملکردهای بدن ‌شود. 

عواملی که می‎توانند بر سطح استروژن تأثیر بگذارند عبارتند از:

- بارداری و شیردهی؛

- بلوغ؛

- یائسگی؛

- سن بالا؛

- اضافه وزن و چاقی؛

- رژیم غذایی شدید یا بی اشتهایی عصبی؛

- ورزش یا تمرین شدید؛

- استفاده از برخی داروها از جمله استروئیدها، آمپی‎سیلین، داروهای حاوی استروژن، فنوتیازین و تتراسایکلین؛

- برخی از ناهنجاری‎های ژنتیکی مثل سندرم ترنر؛

- فشار خون بالا؛

- دیابت؛

- نارسایی اولیه تخمدان؛

- کم کاری غده هیپوفیز ؛

- سندرم تخمدان پلی‎کیستیک (PCOS)؛

- تومورهای تخمدان یا غدد فوق کلیه.

علائم و نشانه‌های بالا یا پایین بودن هورمون استروژن

عدم تعادل استروژن در بدن می‎تواند منجر به موارد زیر شود:

- قاعدگی نامنظم یا آمنوره؛

- خونریزی خفیف یا شدید در دوران قاعدگی؛

- بروز علائم شدیدتر قبل از قاعدگی یا یائسگی؛

- گرگرفتگی و تعریق شبانه؛

- توده‏های غیر سرطانی در سینه و رحم؛

- تغییرات خلقی و مشکلات خواب؛

- افزایش وزن، عمدتا در باسن، ران و کمر؛

- میل جنسی کم؛

- ناباروری زنان؛

- خشکی و آتروفی واژن؛

- خستگی؛

- نوسانات خلقی؛

- احساس افسردگی و اضطراب؛

- خشکی پوست. 

بالا بودن هورمون استروژن چه عوارضی دارد؟

بدن ما به طور طبیعی تعادلی بین استروژن و سایر هورمون‎های تولید مثلی برای عملکرد مناسب خود حفظ می‎کند. اما گاهی به دلیل عوامل بیولوژیکی و محیطی از جمله داروها، افزایش بافت چربی و یا استرس این تعادل به هم می‎خورد و بدن بیش از حد استروژن تولید می‎کند. این عدم تعادل باعث مشکلات زیادی برای سلامتی می‎شود. علائم و عوارض سطح بالای استروژن در افراد مختلف متفاوت است. 

 علائم  استروژن بالا در زنان :

افزایش وزن: سطوح بالای استروژن در بدن می‎تواند منجر به افزایش وزن و تجمع چربی در ناحیه لگن، قسمت میانی و ران شود. به دلیل غلبه استروژن، خلاص شدن از شر چربی‎ها و کاهش وزن نیز دشوار خواهد بود. 

متورم و حساس شدن سینه‌ها: بافت سینه‌ها به تغییرات هورمونی حساس هستند و سطوح بالای استروژن در بدن می‌تواند سینه‌ها را حساس‌تر و متورم‌تر کند. 

فیبروکیستیک شدن سینه‌ها: استروژن بالا در زنان باعث می‌شود که وضعیت بافت‌های همبند سینه از نرم به بافت‌های ناهموار و طناب‌مانندی که به توده‌های فیبروکیستیک سینه معروف هستند تغییر کند.

نوسانات خلقی: استروژن بالا در زنان می‎تواند باعث ایجاد طیفی از نوسانات خلقی، اضطراب، حملات پانیک و افسردگی شود.

کاهش میل جنسی: با افزایش سطح هورمون استروژن، ممکن است فرد متوجه کاهش میل جنسی خود شود.

سردرد یا میگرن شدید: سردرد در طول دوره قاعدگی طبیعی است و بیش‎تر زنان آن را تجربه می‎کنند. این سردرد‎ها به دلیل نوسانات سطح استروژن در طول دوره قاعدگی اتفاق می‎افتد. به همین ترتیب، استروژن بالا در زنان می‎تواند باعث سردردهای شدید و حتی میگرن شود.  

ریزش مو: ممکن است فرد ریزش مو یا نازک شدن مو را به عنوان یک عارضه جانبی سطح پایین پروژسترون یا استروژن بالا تجربه کند.

بی خوابی: تحقیقات نشان می‎دهد که سطح پروژسترون و استروژن باید متعادل باشد تا فرد بتواند آرام بخوابد. با افزایش استروژن، سطح پروژسترون کاهش می‎یابد که به نوبه خود می‎تواند فرد را تمام شب بیدار نگه دارد. 

خواب آلودگی یا خستگی: احساس خستگی، بی قراری و فرسودگی بیش از حد معمول می‎تواند یکی از علائم غلبه استروژن باشد.

 در صورتی که این وضعیت برای مدت طولانی ادامه داشته باشد، خطر ابتلا به فشار خون بالا، لخته شدن خون، هیپوکلسمی (کلسیم پایین) و برخی از انواع سرطان افزایش پیدا می‎کند. برای همین بهتر است اگر علائمی تجربه می‎کنید که ممکن است مربوط به استروژن بالا باشد، به پزشک مراجعه کنید. درمان استروژن بالا و علت زمینه آن می‎تواند به کاهش علائم و عوارض شما کمک کند. 

استروژن بالا و قاعدگی

از آنجایی که استروژن همراه با سایر هورمون‎ها نقش مهمی در تنظیم سیکل قاعدگی ایفا می‎کند، تغییرات جزئی سطح آن می‎تواند منجر به دیر یا زود شدن پریود شود. استروژن همچنین مسئول ضخیم شدن پوشش داخلی رحم است. با افزایش سطح هورمون استروژن، پوشش رحم ضخیم شده و منجر به خونریزی شدید و دردناک حین قاعدگی می‎شود.

چه زمانی آزمایش استروژن درخواست می شود؟

در صورت وجود مشکلاتی مثل قاعدگی نامنظم، شک به وجود تومور‎های تخمدان، ژنیکوماستی، وجود علائم یائسگی و یا  سرطان پستان؛ آزمایش هورمون زنانه از جمله آزمایش استروژن درخواست می‎شود.

 آزمایش استروژن همچنین جزو آزمایش ناباروری زنان بوده و اگر فردی با مشکل ناباروری روبرو باشد، معمولا این آزمایش انجام می‎شود. در نوجوانان نیز این آزمایش ممکن است برای تشخیص بلوغ زودرس انجام شود.

تفسیر آزمایش استروژن

نتایج و تفسیر آزمایش استروژن بسته به آزمایشگاه و کیت مورد استفاده متفاوت است. مصرف قرص‎های ضد بارداری یا هورمون درمانی هم ممکن است بر نتایج این آزمایش تأثیر بگذارند. 

نتایج این آزمایش بر حسب پیکوگرم در میلی‎لیتر (pg/mL) گزارش داده می‎شود. جدول زیر در تفسیر آزمایش استروژن و آگاهی از سطوح طبیعی استرادیول به شما کمک می‎کند.