مرکز مام

نوبت‌دهی مرکز مام

نوبت‌دهی

پنهان کردن فهرست مطالب سلامت زنان و مردان

پنهان کردن فهرست مطالب سلامت زنان و مردان

مجله مام - به روزترین مقالات در حوزه باروری و درمان ناباروری

مشاهده فهرست مطالب سلامت زنان و مردان

معرفی دستگاه‌های بدن انسان

معرفی دستگاه‌های بدن انسان

معرفی اجمالی دستگاه‌‌های بدن انسان

در قسمت قبل گفتیم که برای پی بردن به دلیل ناباروری، بایستی در ابتدا دانش خود را در زمینه‌ی سلامت باروری بالا ببریم که اولین قدم در این مسیر شناخت بدن و چگونگی عملکرد آن است. برای اینکه بدن خود را به درستی بشناسیم، بد نیست تا در ابتدا نگاهی از بیرون به آن بیندازیم. در نمای بیرونی و ظاهری، بدن هر کدام از ما به طور کلی از قسمت­‌های اصلی سر، گردن، تنه (سینه و شکم)، دست­‌ها و پاها تشکیل شده است. این قسمت­‌ها به کمک یک اسکلت استخوانی که تعداد و چگونگی قرار‌گیری استخوان­‌های آن در تمامی طول عمر ما تغییری نمی‌کند، در کنار هم قرار گرفته‌اند تا قالب کلی و شکل نهایی بدن ما را ایجاد نمایند. اگر به یاد داشته باشید در کتاب­‌های علوم خوانده بودیم که بدن ما مانند بدن همه‌ی جانوران از چندین دستگاه مختلف تشکیل شده است که این دستگاه‌­ها از اندام­‌ها، اندام‌­ها از بافت‌­ها و بافت‌­ها نیز از سلول‌­ها (یاخته) که کوچک‌ترین واحد سازنده‌ی بدن هستند، ساخته شده­‌اند. تعداد سلول­‌های سازنده‌ی بدن هر انسانی را در حدود 37.2 تریلیون تخمین زده­‌اند. رقم شگفت انگیز و باورنکردنی است، نه؟

جالب‌تر این جاست که سلول­‌های مربوط به هر بخش از بدن ما با سلول­‌های سازنده‌ی بخش­‌های دیگر متفاوت هستند و هر دسته از این سلول­‌ها بسته به محل قرارگیری شان کار خاص و ویژه­ای را انجام ‌‌‌‌می‌دهند.

علاوه بر آنچه که گفتیم بدن ما دارای چندین حفره هم هست که هر کدام از این حفره­‌ها محل قرارگیری یک یا چند اندام مختلف هستند. مانند کانال نخاعی که محل قرارگیری ستون مهره‌هاست و با مایع مغزی‌نخاعی پر شده است و یا حفره‌ی شکمی‌‌ که بزرگ‌ترین حفره‌ی بدن بوده و جایگاه اندام­‌هایی مانند کبد، طحال و روده­‌ها می‌باشد.

البته به جز این حفرات اصلی، حفره­‌های دیگری هم به نام حفره­‌های سینوسی در بدن ما وجود دارند که اغلب در ناحیه‌ی فک، صورت و پیشانی قرار گرفته‌اند و نسبت به بقیه‌ی حفرات بدن کوچک‌تر می­‌باشند. حفره‌‌های سینوسی بر حسب استخوانی که در آن قرار گرفته‌اند نامگذاری شده و وظایف مختلفی مانند پاک‌سازی، گرم و مرطوب نمودن هوای تنفسی و یا کمک به تولید و تقویت صدای ما را به عهده دارند. اضافه بر این، اگر ضربه‌­ای به سر یا صورت ما وارد شود، این حفره­‌های کوچک پر فایده مانند کیسه­‌های هو اعمل نموده و اثر ضربه‌­ها را خنثی می­‌سازند.

حالا که با قسمت­‌های اصلی تشکیل‌دهنده‌ی بدن خود آشنا شدیم، بد نیست تا کمی هم با اجزا و عناصر سازنده‌ی بدنمان آشنا شویم. عناصری خاص که اگرچه در نگاه اول شاید چندان به چشم نیایند، اما در حقیقت قرار گرفتن آن­‌ها در کنار هم، آن هم در نسبت­‌های مختلف و مشخص باعث شکل­‌گیری و انسجام بدن ما شده است. از جمله‌ی این عناصر می­‌توان به آب، بافت همبند، چربی و کربوهیدرات اشاره نمود که قسمت عمده‌ای از بدن ما را تشکیل ‌‌‌‌می‌دهند. احتمالأ شنیده‌اید که مهم‌ترین عنصر سازنده‌ی بدن آب است. عنصر حیاتی و ارزشمند آب بخش قابل توجهی از وزن و حجم بدن ما را به خود اختصاص داده است که درصد آن در هر کدام از ما بسته به سن، شرایط فیزیکی و جسمانی می‌­تواند متفاوت باشد. به عنوان مثال محتوای آب بدن یک نوزاد تازه متولد‌شده در حدود 75 درصد است، اما این میزان در یک فرد بالغ و بزرگسال به 60 درصد و در یک فرد چاق حتی به 45 درصد هم می‌رسد.

بدن ما با این همه جزئیات چندان بی‌شباهت به یک ماشین پیشرفته نیست. همان‌طور که برای عملکرد صحیح یک ماشین قبل از هر چیز لازم است تا بنزین و روغن موتور آن همیشه در سطح ثابت و مشخصی قرار داشته باشند، عملکرد مطلوب بدن ما هم مستلزم این است که محیط داخلی بدن و مواد موجود در آن همواره در یک سطح معین و شرایط نسبتأ پایدار باقی بمانند، یعنی دمای بدن، جریان خون و PH در یک محدوده‌ی ثابت و مشخص تنظیم شده و در آن محدوده حفظ شوند چرا که در غیر این صورت نه تنها عملکرد بدن دچار اختلال می‌­شود، بلکه در صورت تداوم این مشکل، زنده ماندن ما هم غیر ممکن خواهد شد.‌ به این فرآیند حیاتی در بدن ما، هومئوستاز گفته می‌­شود. میزان پی‌اچ نشان‌دهنده این است که بدن ما تا چه حد اسیدی و یا قلیایی است. باید بدانید که میزان اسیدی و یا قلیایی بودن بدن تأثیر بسیار مهمی بر عملکرد و سلامتی آن و حتی تعیین جنسیت فرزند ما دارد. اساسأ تمامی‌‌دستگاه­‌های بدن ما به طور هماهنگ و با همکاری با یکدیگر در راستای حفظ هومئوستاز و ثابت نگه داشتن محیط داخلی بدن عمل می­‌کنند. به عنوان مثال دستگاه عصبی پیام­‌هایی را از تمام نقاط بدن دریافت کرده و به کمک سلول­‌ها و مسیر‌های پیام‌رسان عصبی به سمت مغز هدایت می‌کند. دستگاه غدد درون‌ریز، هورمون­‌هایی را برای تنظیم فشار خون و حجم خون، ترشح و به درون جریان خون رها می‌کند. دستگاه تنفسی اکسیژن را به تمام بخش­‌های بدنمان رسانده و سوخت‌وساز سلولی هم به تنظیم pH خون کمک می‌کند.

دستگاه­‌های بدن انسان

در بخش قبل دانستیم بدن ما از دستگاه­‌های بسیاری تشکیل شده است که هر کدام از این دستگاه­‌ها علاوه بر انجام وظایف ویژه‌ی خود، با سایر دستگاه­‌های بدن هم همکاری داشته و به صورت هماهنگ با آن­ها عمل می‌نمایند تا در‌نهایت، سلامتی و تعادل کل بدن ما تأمین شود. در حقیقت سلامتی ما وابسته به سلامتی و عملکرد صحیح این دستگاه­‌ها می‌باشد. تقریباً هیچ یک از دستگاه­‌های بدن به تنهایی کار نمی­‌کنند، بلکه همواره در تعامل با یکدیگر هستند. این دستگاه‌‌های تعاملی در بدن ما با نام­‌های مشترکی معرفی می­‌شوند مانند: دستگاه عصبی و دستگاه غدد درون‌ریز که با هم دستگاه غددی‌ـ‌عصبی نا‌‌میده می‌­شوند.

برای درک و فهم هرچه بهتر این مسئله، لازم است تا در مسیر شناخت بدنمان، سفری هم به درون بدن خود داشته باشیم تا به طور خلاصه با دستگاه­‌های سازنده‌ی بدن و عملکرد هر کدام از آن‌ها آشنا شویم.

دستگاه­‌های اصلی بدن

دستگاه عصبی از دو بخش اصلی دستگاه عصبی مرکزی (مغز و نخاع) و دستگاه عصبی محیطی تشکیل شده است. این دستگاه شبکه‌ای وسیع از میلیاردها سلول عصبی است که علاوه بر برقراری ارتباط بین بخش­‌‌های مختلف بدن، با جابجایی پیام­‌‌های عصبی، اطلاعات لازم را برای انجام فعالیت­‌‌های حیاتی در بدن ما فراهم می‌کند. دستگاه عصبی محیطی اطلاعات جمع آوری شده از اندام­‌‌های بیرونی مانند چشم‌­ها، گوش‌­ها، زبان، بینی و پوست و هم چنین اندام­‌‌های درونی مانند غده تیروئید و معده را به صورت پیام­‌‌های عصبی به مغز و نخاع رسانده و بعد از پردازش پیام‌­ها در این مراکز، دستورات صادر شده را جهت پاسخ‌دهی به اندام­‌‌های هدف می‌­رساند. مغز ما به‌عنوان رهبر اصلی این دستگاه، تمامی این فعالیت­‌ها و ارتباط بین دستگاه‌­‌‌های مختلف را در بدن ما کنترل می‌کند.

دستگاه عضلانی‌ـ‌اسکلتی که به دو دستگاه ماهیچه­‌ای و اسکلتی نیز قابل تقسیم است، شامل اسکلت بدن (از جمله استخوان‌­ها، رباط­‌ها، تاندون‌­ها و غضروف‌­ها) و ماهیچه­‌‌های متصل به آن می‌باشد. بخش اسکلتی این دستگاه نگه‌دارنده ساختمان بدن بوده و قالب و ساختار اصلی بدن ما را تشکیل ‌‌‌‌‌‌می‌دهد. این بخش وظیفه‌ی مهم محافظت از اندام­‌‌های حساس داخلی بدن مانند قلب و ریه­‌ها را به عهده داشته و با کمک ماهیچه‌­ها حرکت کردن را برای ما امکان‌پذیر می‌کند. در حقیقت تمامی حرکت­‌‌های بدن ما مانند راه رفتن، پرتاب توپ و پرش وابسته به این دستگاه و هماهنگی بین استخوان‌­ها و عضلات است.

بخش اسلکتی بدن ما از حدود 206 استخوان ساخته شده که علاوه‌بر وظایف گفته‌شده، مراکزی برای ذخیره‌سازی مواد معدنی مورد نیاز بدن مانند کلسیم و فسفات بوده و همچنین وظیفه‌ی تولید سلول­‌‌های خونی را بر عهده دارند. البته تولید سلول­‌‌های خونی تنها در مغز استخوان­‌‌های پهن بدن اتفاق می‌­افتد.

دستگاه گردش خون یا دستگاه شریانی‌ـ‌وریدی از قلب و رگ­‌‌های خونی (شریان­‌ها، وریدها و مویرگ‌­ها) تشکیل شده است. قلب به عنوان هسته‌ی اصلی و تپنده‌ی این دستگاه، خون و سلول­‌‌های خونی موجود در آن را (گلبول­‌‌های قرمز، گلبول­‌‌های سفید و پلاکت­‌ها) به کمک رگ­‌‌های خونی در تمام نقاط بدن ما پخش کرده تا از این طریق گاز‌‌های تنفسی (اکسیژن و دی‌اکسید‌کربن)، مواد مغذی، مواد دفعی و زائد، سلول­‌‌های ایمنی و هورمون‌­ها از قسمتی به قسمت دیگر بدن منتقل شوند.

دستگاه تنفسی از قسمت‌های اصلی بینی، حلق، حلق‌بینی یا نازوفارنکس (Nasopharynx)، نای و شش‌ها (ریه‌ها) تشکیل شده است. تهیه‌ی اکسیژن لازم برای سلول‌های بدن و دفع دی‌اکسید‌کربن (گاز سمی برای بدن) حاصل از سوخت‌و‌ساز، سلولی مهم‌ترین عملکرد دستگاه تنفسی ما انسان‌ها است که به کمک جریان خون صورت می‌گیرد. در واقع تبادل گاز‌‌های تنفسی بین محیط بیرون با محیط درونی بدن ما وابسته به همکاری دو دستگاه تنفسی و گردش خون با هم است. دستگاه تنفسی به دو بخش دستگاه تنفسی فوقانی (بینی، سینوس‌ها، حلق و حنجره) و تحتانی (نای، نایژه، نایژک و ریه‌ها) نیز قابل تقسیم می‌باشد.

دستگاه گوارش لوله‌ی پر پیچ و خم و طویلی است که از دهان تا مقعد کشیده شده و از بخش­‌‌های مختلفی شامل دهان، زبان، دندان­‌ها، غدد بزاقی، مری، معده، روده‌ی کوچک، روده‌ی بزرگ، راست‌روده، مقعد و همچنین غدد ضمیمه شامل کبد، پانکراس (لوزالمعده) و کیسه‌ی صفرا تشکیل شده است. هر ماده‌ی غذایی که می‌­خوریم توسط این دستگاه به قسمت­‌‌های کوچک‌تری تجزیه‌شده تا مواد مغذی موجود در آن به راحتی وارد جریان خون شده و در میان بافت‌­ها و سلول­‌‌های بدنمان توزیع شوند. علاوه بر این، دستگاه گوارشی مواد بدون استفاده، هضم‌نشده و سمی را از سرتاسر لوله‌ی گوارشی جمع‌آوری نموده و به شکل مدفوع دفع می‌کند.

دستگاه پوششی عمدتاً از پوست، مو، ناخن و غشای مخاطی تشکیل شده است. پوست به عنوان اولین سد دفاعی بدن، از ما و ساختار‌‌های درونی بدنمان در مقابل بیماری­‌ها و صدمات محافظت می‌کند. این پوشش محافظتی گسترده همچنین با جلوگیری از تبخیر شدن آب بدن و از دست رفتن دمای داخلی آن، نقش قابل توجهی را در تنظیم درجه‌ی حرارت بدن ایفا کرده و همچنین به کمک گیرنده­‌‌های فراوان حسی‌ـ‌عصبی‌اش درست مانند یک رابط مابین محیط خارج با مراکز عصبی درون بدن عمل نموده و پیام­‌‌های عصبی دریافت‌شده از اطراف را به مغز ما مخابره می‌کند. پوست از اجزای متعددی تشکیل شده که با تعداد فراوان و شگفت‌آوری در کنار هم به ایفای نقش می­‌پردازند و از مهم‌ترین آن­‌ها می‌­توان به غدد مترشحه‌ی عرق و چربی اشاره نمود.

دستگاه ادراری واحد تصفیه‌کننده‌ی خون در بدن است که متشکل از کلیه‌­ها، میزنای، مثانه و مجاری ادراری می‌باشد. این دستگاه با جمع‌آوری آب اضافی، مواد سمی و دفعی موجود در خون، آن­‌ها را به شکل ادرار از بدن ما خارج می‌کند. 

دستگاه ایمنی بدن ما متشکل از گلبول­‌‌های سفید، غده‌ی تیموس، غدد لنفاوی و کانال­‌‌های لنفی است که در بسیاری از این بخش­‌ها با دستگاه لنفاوی مشترک می‌باشد. سلامتی ما تا حد زیادی وابسته به عملکرد صحیح دستگاه ایمنی است، چرا که این دستگاه با شناسایی عوامل بیگانه‌ی بیماری‌زا، آن‌­ها را از سلول‌­ها و بافت­‌‌های خودی تشخیص و افتراق داده و با کمک پاسخ­‌‌های ایمنی ناشی از پروتئین­‌‌های اختصاصی مانند پادتن‌­ها (Antibodies) و گلبول­‌‌های سفید، عوامل بیماری‌زا را از بین می‌­برد و بدین وسیله مانند سدی مستحکم از ما و بدنمان در مقابل بیماری‌­ها محافظت می‌کند.

دستگاه لنفاوی بخشی از دستگاه ایمنی بدن ما است که از نظر ساختار و عملکرد بسیار شبیه به دستگاه گردش خون می‌باشد. این دستگاه شبکه­‌ای گسترده از رگ­‌‌های لنفاوی است که در سرتاسر بدن کشیده شده و با استخراج مایع میان‌بافتی آن را به مایعی شفاف به نام لنف تبدیل می‌کند تا به کمک آن پروتئین­‌ها، اسید‌‌های چرب و چربی‌ها را در بدن ما منتقل نماید. علاوه بر این دستگاه لنفاوی با تولید دسته‌­ای از گلبول­‌‌های سفید به نام لنفوسیت‌­ها به دستگاه ایمنی برای دفاع از بدن کمک می‌کند.

دستگاه درون‌ریز مجموعه‌ای از غدد و بافت­‌‌هایی است که هر کدام از آن­ها هورمون­‌‌های خاصی را به درون جریان خون ما رها می‌­کنند. این هورمو‌‌ن‌­ها به‌عنوان پیام‌رسان از اندامی به اندام دیگر رفته و سبب تنظیم عملکرد و فعالیت­‌‌های بدن ما می‌شوند. وجود اختلال در هر یک از بخش­‌‌های این دستگاه می‌­تواند منجر به از دست رفتن سلامتی و بروز بیماری شود. از جمله‌ی این غدد می‌­توان به هیپوفیز، تیروئید، پاراتیروئید، غدد فوق کلیه، پانکراس و غدد جنسی اشاره نمود.

دستگاه تناسلی، یا دستگاه تولید‌مثل. تولیدمثل و ازدیاد نسل یکی از مهم‌ترین اهداف زندگی هر موجودی از ابتدای خلقت تاکنون است. همه‌ی موجودات زنده حتی گیاهان توانایی تولید‌مثل دارند و همین توانایی عامل بقای نسل آن‌هاست. روش­‌‌های شناخته‌شده‌ي تولیدمثل به دو گروه عمده‌ی تولیدمثل جنسی و تولید‌مثل غیرجنسی قابل تقسیم می‌باشد. در انسان‌ها تولیدمثل از نوع جنسی بوده که با کمک دستگاه تناسلی صورت می­‌گیرد. این دستگاه که به نام دستگاه تناسلی یا دستگاه تولید‌مثلی نیز شناخته می‌­شود، تنها دستگاه بدن ما است که بخش­‌‌های سازنده‌ی آن در زنان و مردان با هم متفاوت هستند. دستگاه تولید‌مثل از غدد جنسی و اندام­‌‌های جنسی درونی و بیرونی تشکیل شده است که با تولید سلول­‌‌های جنسی (گامت‌ها) در هر دو جنس زن و مرد زمینه را برای فرزنددار شدن فراهم می‌کند. علاوه بر این، ایجاد شرایط و محیطی مناسب برای لقاح، لانه‌گزینی و رشد و نمو جنین تا نه ماه از دیگر وظایف این دستگاه در زنان می‌باشد. اگرچه ساختار و عملکرد این دستگاه در دو جنس زن و مرد با هم متفاوت است، اما عملکرد صحیح آن در هر دو جنس لازمه‌ی موفقیت در دست‌یابی به بارداری است.