این مطلب از نظر علمی به تأیید دکتر فاطمه فرج زاده فلوشیپ ناباروری و IVF، از پزشکان متخصص مرکز مام رسیده است.

بارداری در فرد مبتلا به ایدز

HIV (ویروس نقص ایمنی انسانی) ویروسی است که به سیستم ایمنی بدن حمله کرده و سبب تضعیف آن می‌شود. اچ آی وی می تواند به روش های زیر از فردی به فرد دیگر منتقل شود:

•    رابطه جنسی محافظت نشده؛

•    انتقال خون آلوده؛

•    سوزن‌های آلوده؛

•    انتقال در دوران بارداری از مادر به کودک؛

•    زایمان؛

•    شیردهی.

متاسفانه این بیماری درمان قطعی ندارد اما با مراقبت‌های پزشکی به موقع و مناسب می‌توان HIV را کنترل کرد. افراد مبتلا به اچ آی وی که تحت درمان موثر قرار می‌گیرند، می‌توانند زندگی طولانی و سالمی داشته و نیز مانع از انتقال ایدز به شریک جنسی و نیز نسل بعدی خود شوند. بنابراین انجام آزمایش ایدز، یکی از آزمایش‌های لازم و ضوری پیش از ازدواج و نیز بارداری برای تمامی افراد می باشد.

بارداری در مادران مبتلا به ایدز با چالش های زیادی همراه است. در دوران بارداری، ویروس HIV می‌تواند از جفت عبور کرده و سبب انتقال ایدز به جنین شود. در حین زایمان نیز ممکن است نوزاد از طریق تماس با خون و ترشحات دیگر بدن مادر، در معرض این ویروس قرار بگیرد. بیشتر نوزادانی که از طریق مادران خود درگیر این ویروس می شوند، در زمان زایمان به این ویروس آلوده شده اند و احتمال انتقال ایدز به آن ها در حین زایمان نسبت به زمان‌های دیگر بارداری بیشتر است. شیردهی نیز می‌تواند سبب انتقال ویروس به نوزاد شود. 

آیا بارداری با وجود ابتلا به ایدز حتما منجر به تولد کودک مبتلا خواهد شد؟

در صورت مبتلا بودن مادر به ایدز در دوران بارداری به معنی ابتلا قطعی نوزاد متولد شده به اچ آی وی نیست. در ایالات متحده، قبل از موجود شدن درمان موثر ایدز، حدود ۲۵٪ از مادران باردار مبتلا به HIV، ویروس را به نوزادان خود منتقل می‌کردند. اما امروزه، اگر افراد، تحت درمان مناسب HIV باشند و طی بارداری بار ویروسی کمی داشته باشند، خطر انتقال ایدز به جنین و نوزاد آن‌ها کمتر از یک درصد است. بنابراین آزمایش ایدز یکی از موارد اساسی و ضروری در آزمایش‌های پیش از بارداری است تا در صورت ابتلا مادر به ایدز، راهی برای جلوگیریب از انتقال ایدز به نسل بعدی وجود داشته باشد.

راهکار‌های کاهش ریسک ابتلا جنین به ایدز توسط مادر

به لطف پیشرفت‌های چشم‌گیر علم پزشکی در زمینه درمان HIV، کشف داروهای جدید، انجام آزمایش ایدز و غربالگری پیش از بارداری، می‌توان از انتقال ایدز به جنین جلوگیری کرد. به طور کلی تعداد نوزادان آلوده شده به HIV در دوران بارداری، زایمان و شیردهی تا حدود ۹۰% کاهش یافته است. مطالعات نشان می‌دهد اگر درمان این بیماری قبل از بارداری یا بلافاصله پس از تشخیص بارداری شروع شود، به طور چشم‌گیری می‌توان از انتقال ایدز به جنین جلوگیری کرد.

اقدامات زیر می‌تواند خطر انتقال ایدز به جنین و ابتلا کودک به HIV را کاهش دهد:

•    زنان مبتلا به HIV لازم است طبق دستورالعمل، ترکیبی از داروهای ضد اچ آی وی را در دوران بارداری مصرف کنند؛

•    اگر بار ویروسی HIV بالا باشد، بهتر است زایمان به صورت سزارین انجام شود؛

•    بلافاصله بعد از تولد لازم است داروهای ضد ویروسی برای نوزاد تجویز شود؛

•    بهتر است مادران مبتلا به HIV شیردهی نداشته باشند و نوزاد از شیر خشک تغذیه کند.

درمان ایدز در دوران بارداری

درمان ایدز در دوران بارداری با دو هدف انجام می‌شود:

 1) محافظت از سلامتی بیمار؛

 2) جلوگیری از انتقال HIV به جنین.

امکان استفاده از دارو‌های ضد ویروسی در دوران بارداری

زنان باردار آلوده به HIV لازم است در دوران بارداری از داروهای ضد ویروسی مناسب جهت کاهش ریسک انتقال HIV به نوزاد و بهبود سلامت خود استفاده کنند. قطع داروی HIV در دوران بارداری می‌تواند سبب افزایش بار ویروسی و خطر انتقال ایدز به جنین شود. بنابراین به زنان مبتلا به ایدز در زمان باردرای توصیه می‌شود، هرگز مصرف داروهای HIV خود را بدون مشورت قبلی با پزشک قطع نکنند.

تهوع و استفراغ به ویژه در سه ماهه اول بارداری که جز موارد آزاردهنده برای مادران باردار است، ممکن است باعث دشوار شدن مصرف داروهای HIV در اوایل دوران بارداری شوند. بیشتر داروهای HIV در دوران بارداری بی خطر بوده و معمولاً خطر نقص مادرزادی را افزایش نمی‌دهند. اما بهتر است زنان مبتلا به ایدز، پیش از اقدام به بارداری به پزشک متخصص عفونی جهت تغییر و تجویز داروی مناسب مراجعه داشته باشند.

عوارض جانبی دار‌وهای استفاده شده در درمان HIV بر مادران باردار

داروهایی که برای درمان HIV استفاده می شوند ممکن است عوارض جانبی برای مادر ایجاد کنند. عوارض جانبی شایع، شامل حالت تهوع، اسهال، سردرد و دردهای عضلانی است. عوارض جانبی که کمتر شامل کم خونی ، آسیب کبدی و مشکلات استخوانی مانند پوکی استخوان است. اگرچه غیرمعمول است، اما ممکن است داروهای مورد استفاده در درمان اچ آی وی بر رشد جنین نیز تأثیر بگذارد. با این حال، عدم مصرف دارو احتمال انتقال ویروس به جنین را بسیار افزایش داده، لذا توصیه می‌شود درمان دارویی با وجود عوارضی که خواهد داشت، طی بارداری ادامه پیدا کند.

لزوم استفاده از کاندوم توسط مردان مبتلا به HIV در دوران بارداری

اگر همسر فرد نیز به ویروس HIV آلوده باشد، استفاده از کاندوم به محافظت فرد مبتلا و نیز مادر در برابر سایر عفونت‌ها کمک خواهد کرد. اما اگر همسر فرد به اچ آی وی آلوده نباشد، علاوه بر استفاده از کاندوم، مصرف برخی از داروها نیز جهت کاهش خطر ابتلا همسر به ایدز توصیه می‌شود.

روش مناسب زایمان در زنان مبتلا به اچ آی وی

روش مناسب برای زایمان (به روش سزارین یا طبیعی) به میزان ویروس موجود در خون یا بار ویروسی در زمان زایمان بستگی دارد. اگر طبق آخرین آزمایشات انجام شده بار ویروسی فرد کم باشد، این بدان معناست که امکان زایمان طبیعی وجود دارد و خطر انتقال HIV به کودک در هنگام زایمان بسیار ناچیز خواهد بود. اما در صورت قابل توجه بودن بار ویروسی، زایمان سزارین اولویت دارد چرا که این امر خطر انتقال HIV به کودک را نسبت به زایمان واژینال کاهش می‌دهد.

عوارض سزارین در زنان مبتلا به HIV

انجام زایمان سزارین در صورت مثبت بودن نتیجه آزمایشHIV ، ممکن است عوارض ناخوشایندی برای مادر به همراه داشته باشد. زنان دارای سلول‌های CD4 کم، سیستم ایمنی ضعیفی دارند، بنابراین در معرض خطر بیشتری برای عفونت پس از سزارین هستند. مصرف داروهای ضدمیکروبی و مراقبت از زخم پس از سزارین در این بیماران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

زمان تشخیص ابتلا نوزاد به HIV

بعد از تولد، نوزاد ضمن دریافت داروهای ضد ویروسی، لازم است جهت تشخیص ابتلا به HIV، آزمایش خون انجام دهد. این آزمایشات معمولاً در سه مرحله انجام می‌شود:

•    طی چند روز اول تولد و یا هفته های اول پس از تولد؛

•    در سن 2-1 ماهگی؛

•    در 6-4 ماهگی.

اگر نتیجه HIV در این آزمایشات منفی باشد، احتمال مبتلا بودن کودک به ویروس ناچیز است. اما بسیاری از پزشکان توصیه می‌کنند حدود 2 سالگی نیز مجددا کودک از لحاظ ابتلا به HIV بررسی شده و مورد آزمایش قرار گیرد. 

امکان شیردهی در زنان مبتلا به HIV

توصیه می‌شود که کودک به جای شیر مادر، از شیر خشک تغذیه کند. زیرا امکان انتقال HIV از طریق شیر مادر به کودک وجود دارد.

برنامه واکسیناسیون نوزادان مادران مبتلا به HIV

برنامه واکسیناسیون این کودکان همانند سایر نوزادان بوده و منعی بابت واکسیناسیون آن ها وجود ندارد.