آیا چاقی در بارداری خطرناک است؟

متاسفانه در سال‌های اخیر چاقی در زنان وضعیتی همه گیر پیدا کرده است. از بیماری‌های مرتبط با چاقی می‌توان به دیابت، بیماری قلبی، فشارخون بالا، سکته مغزی و التهاب مفاصل (استئو‌آرتریت) اشاره کرد. جنین‌های زنان چاقی که باردار می‌شوند، مستعد ابتلا به انواع عوارض شدید مرتبط با حاملگی هستند.

تعریف چاقی:
در حال حاضر، برای تعریف چاقی بیشتر از همه از شاخص توده بدنی (BMI) استفاده می‌شود. BMI با تقسیم وزن (برحسب کیلوگرم) بر مجذور قد (برحسب متر) محاسبه می‌شود. بزرگسالان براساس میزان BMI خود به شرح زیر طبقه بندی می‌شوند:
•    طبیعی: ۵/۱۸ تا ۹/۲۴؛
•    اضافه وزن: ۲۵ تا ۹/۲۹؛
•    چاقی: بالاتر از ۳۰.

عملکرد بافت چربی در بدن

یکی از اجزا بافت چربی، پروتئینی به نام آدیپونکتین است که سبب افزایش حساسیت به انسولین و مهار آزاد‌سازی کبدی گلوکز می‌شود و از آثار محافظ قلبی بر روی لیپید‌های در گردش خون برخوردار است. BMI بالا می‌تواند منجر به کمتر شدن میزان این پروتئین در خون و بروز بیماری‌هایی مثل دیابت، فشارخون بالا و بیماری‌های قلبی و عروقی در فرد شود.

عوارض چاقی در زنان

۱- سندرم متابولیک:
چاقی از طریق تعامل با عوامل ارثی سبب مقاومت به انسولین و در برخی موارد سبب سندرم متابولیک می‌شود. ویژگی‌های این مقاومت شامل اختلال متابولسیم گلوکز و افزایش احتمال ابتلا به دیابت نوع دو هستند. این مشکل می‌تواند سبب بیماری‌های دیگری از جمله افزایش چربی خون و فشارخون بالا نیز ‌شود. مقدار انسولین پلاسما، تقریبا در همه زنان چاق افزایش می‌یابد. این میزان در زنانی که دارای چربی اضافی در شکم هستند (چاقی سیب شکل) در مقایسه با زنانی که چربی اضافی در ناحیه لگن و ران دارند (چاقی گلابی شکل) از این مقدار بیشتر است.
۲- بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD):
به صورت کلی، چربی احشایی با میزان چربی کبد ارتباط دارد. در موارد چاقی، چربی اضافی در کبد تجمع می‌یابد که به این حالت استئاتوز کبدی گفته می‌شود. به ویژه در افراد مبتلا به سندرم متابولیک، استئاتوز ممکن است به سمت سیروز کبدی پیشرفت کند. علاوه بر این، کبد چرب، جز عوامل خطر بروز بیماری‌ قلبی- عروقی نیز می‌باشد.
۳- دیگر عوارض مرتبط با چاقی :
در افراد چاق، خطر ابتلا به تعداد قابل توجهی از عوارض در بارداری افزایش می‌یابد. ارتباط مستقیم بین چاقی در زنان با دیابت نوع دو و دیابت بارداری به خوبی شناخته شده است. ۹۰% موارد دیابت نوع دو را می‌توان به افزایش وزن نسبت داد و ۷۵% این افراد دیابتی دچار سندرم متابولیک هستند. بیماری قلبی ناشی از چاقی در اثر افزایش فشار خون و افزایش چربی خون ایجاد می‌شود. وزن بیش از حد با افزایش خطر مرگ و میر زودرس همراه است. خطر مرگ و میر ناشی از بیماری قلبی-عروقی و سرطان مستقیما با افزایش BMI افزایش پیدا می‌کند.

درمان چاقی

کاهش وزن برای افراد چاق بسیار دشوار است و حتی در صورت دستیابی به کاهش وزن، نگهداری طولانی مدت آن به همان اندازه مشکلات اضطراب‌آوری به همراه دارد. بنابراین مراجعه به متخصص تغذیه و داشتن برنامه اصولی کاهش وزن، کمک کننده خواهد بود. کاهش وزن و تغییرات شیوه زندگی نیز سبب کاهش سندرم متابولیک مرتبط با چاقی می‌شوند.

چاقی در بارداری

زنان چاق بی‌شک با مخاطراتی در زمینه باروری مواجه می‌شوند. این مخاطرات به صورت دشواری در دستیابی به حاملگی، سقط زودرس و مکرر، زایمان پره‌ترم و افزایش طیف وسیعی از عوارض مامایی، طبی و جراحی در ارتباط با حاملگی، زایمان و دوره نفاس نمود پیدا می‌کند. در نوزادان این مادران و همچنین در دوران بزرگسالی این نوزادان، افزایش مشابهی در میزان عوارض چاقی دیده می‌شود.
در موارد چاقی به علت افزایش مقاومت به انسولین قدرت باروری کاهش می‌یابد. اختلال تنظیم لپتین نیز سبب کاهش ریتم‌های گنادوتروپین می‌شود. ارتباط کاهش قدرت باروری با BMI بالای ۳۰ کیلوگرم بر متر مربع مطرح شده است. در بررسی سیکل‌های IVF دیده شده با هر واحد افزایش BMI مادر، کاهش پیش‌رونده و معنی‌داری در میزان لانه‌گزینی، حاملگی و تولد نوزاد زنده رخ داده است. چاقی با افزایش خطر سقط در سه ماهه اول و سقط مکرر همراه است.

وزن‌گیری در دوران بارداری و میزان نیاز به انرژی

در مورد زنانی که برحسب  BMIخود در دسته افراد دچار اضافه وزن در بارداری قرار گرفته اند، افزایش وزنی حدود ۷ تا ۱۱ کیلوگرم در دوران بارداری توصیه می‌شود. همچنین در مورد زنان در دسته بندی افراد چاق، افزایش وزنی در حد ۵ تا ۹ کیلوگرم توصیه می‌شود.

عوارض چاقی بارداری بر مادر

میزان سزارین و همچنین عفونت‌های زخم در زنان چاق یا دارای اضافه وزن در بارداری نسبت به دیگر افراد با شیوع بیشتری دیده می‌شود. همچنین چاقی در بارداری اثر نامطلوبی بر صحت بررسی های سونوگرافیک در حیطه مامایی دارد. زنان چاق با مشکلاتی در زمینه بی‌هوشی نیز رو به رو هستند. این مشکلات شامل دشواری در انجام آنالژزی اپیدورال و نخاعی و عوارض ناشی از شکست لوله‌گذاری و یا لوله‌گذاری دشوار هستند.  
در زنان چاق یا دچار اضافه وزن در بارداری در مقایسه با زنان دارای وزن طبیعی، احتمال موفقیت در شیردهی با پستان کمتر است. همچنین در این زنان یک سال پس از زایمان، میزان افزایش وزن برجامانده از دوران بارداری بیشتر است. افسردگی بعد از زایمان نیز در زنان چاق افزایش قابل توجهی پیدا می‌کند و این افزایش با شدت چاقی ارتباط دارد.

مسمومیت بارداری (پره اکلامپسی)

چاقی در بارداری یکی از عوامل خطر ثابت شده برای پره‌ اکلامپسی است. به ازای هر واحد ۵-۷ کیلوگرم بر متر مربع افزایش BMI قبل حاملگی، خطر ابتلا به پره‌اکلامپسی دو برابر می‌شود. چاقی و سندرم متابولیک با مقاومت به انسولین همراه هستند که سبب التهاب کم شدت و فعال شدن اندوتلیوم می‌شود و این تغییرات نقش مرکزی و مهم در ایجاد پره‌اکلامپسی دارند.

مرگ و میر پره ناتال

میزان شیوع مرده‌زایی با افزایش شدت چاقی افزایش می‌یابد. گزارش شده است که چاقی در رتبه نخست عوامل خطر قابل اصلاح مرده‌زایی قرار دارد. فشار خون بالا همراه با پره‌اکلامپسی افزوده شده، که با چاقی در ارتباط است، یکی از علل افزایش میزان مرده زایی محسوب می‌شود. افزایش میزان بروز مواردی از مرده‎زایی در اواخر بارداری که از سایر جهات غیرقابل توجیه هستند و همچنین افزایش میزان مرگ‌های اوایل دوره نوزادی، در ارتباط با چاقی گزارش شده است. بالا بودن وزن قبل از بارداری، حتی بعد از اصلاح نتایج از نظر سن مادر و کنار گذاشتن زنان مبتلا به دیابت بارداری و اختلالات فشار خون، قوی‌ترین ارتباط را با مرگ غیرقابل توجیه جنین دارد.  

عوارض چاقی بارداری بر جنین

چاقی در زنان، میزان عوارض جنینی و نیز میزان عوارض نوزادی را افزایش می‌دهد. خطر ابتلای جنین به نقایص لوله عصبی، در زنان مبتلا به اضافه وزن، چاقی و چاقی شدید به ترتیب ۲/۱، ۷/۱ و ۱/۳ برابر افزایش می‌یابد. همچنین گزارش شده است که چاقی مادر با افزایش خطر طیف وسیعی از ناهنجاری‌ها همراه است. ارتباطی بین BMI و ناهنجاری مادرزادی قلب گزارش شده است. همچنین در مورد غیرقابل اعتماد بودن غربالگری سونوگرافیک آناتومی جنین در زنان چاق نیز نگرانی هایی وجود دارد.
فشارخون بالا مزمن، دیابت نوع دو و دیابت بارداری فاکتور مهم و مرتبط به هم هستند که در افزایش بیش از حد عوارض چاقی بارداری و پری‌ناتال نقش دارند و هر دوی این عوامل با چاقی در ارتباط هستند. در زنان مبتلا، میزان زایمان پره‌ترم و محدودیت رشد جنین افزایش می‌یابد. حتی در غیاب دیابت، میزان شیوع تولد نوزادان ماکروزوم (درشت) توسط مادران چاق افزایش می‌یابد. BMI قبل از حاملگی پرقدرت‎ترین تاثیر را بر شیوع نوزاد ماکروزوم دارد. چنین به نظر می‌رسد که زنان چاق کودکان چاق را به دنیا می‌آورند و این کودکان نیز به بزرگسالانی چاق تبدیل می‌شوند.

تدابیر درمانی قبل از زایمان

کاهش وزن در دوران بارداری کار عاقلانه‌ای نیست. اما لازم است میزان افزایش وزن طی بارداری محدود شود.

مراقبت پره‌ناتال

با نظارت پره‌ناتال دقیق، اکثر نشانه‌های زودرس دیابت بارداری و فشارخون بالا تشخیص داده می‌شوند. تست‌های غربالگری استاندارد که برای کشف ناهنجاری‌های جنینی به کار می‌روند کفایت می‌کنند، اما باید به محدودیت‌های سونوگرافی در تشخیص ناهنجاری‌های جنینی نیز توجه داشت. پایش خارجی قبل از زایمان و حین زایمان ضربان قلب جنین نیز در این زنان دشوار است.