مرده زایی یا مرگ جنین در رحم چیست و چه علائمی دارد؟ 

مرده زایی یا مرگ جنین در رحم، به شرایطی اطلاق می گردد که جنین فاقد حیات بعد از هفته بیست بارداری (یا طبق برخی منابع همچون ESHRE، بعد از هفته ۲۴) به دنیا بیاید. چنانچه جنین قبل از هفته بیست بارداری (یا طبق برخی منابع همچون ESHRE، قبل از هفته ۲۴) از بین برود به آن سقط می گویند. از هر 200 بارداری 1 بارداری تبدیل به مرده زایی می شود. از آنجایی که بسیاری از موارد مرده زایی در بارداری های به ظاهر طبیعی ایجاد می شوند و غالبا بدون علت می باشند، این مسأله موجب نگرانی زوجین می گردد. بیشتر زنانی که سابقه مرگ جنین در رحم را دارند، می توانند در بارداری بعدی شان بچه سالمی داشته باشند. 

اگر علت مرگ جنین اختلالات کروموزومی جنین و مشکلات بند ناف باشد، احتمال مرده زایی در بارداری بعدی بسیار اندک است اما اگر علت مرگ جنین در اثر بیماری مزمن مادر مانند دیابت بارداری و یا اختلالات ژنتیکی والدین باشد، احتمال مرده زایی در بارداری های بعدی افزایش می یابد. بطور کلی می توان گفت میزان موفقیت در بارداری بعد از حاملگی منجر به مرده زایی، 90 درصد می باشد.

علت مرگ جنین در رحم

تاکنون بسیاری از عواملی که علت مرگ جنین در رحم می‌باشند، هنوز مشخص نشده و ناشناخته هستند، اما رایج ترین عوامل علت مرگ جنین، شامل موارد زیر است:

• نقایص مادرزادی: محدودیت رشد جنین، شرایط ژنتیکی، ناسازگاری Rh و نقایص ساختاری از مهمترین عوامل علت مرگ جنین در رحم هستند و می توانند سبب مرده زایی شوند. اختلالات ژنتیکی یکی دیگر از علل مرده زایی است. در صورت وجود نقایص مادرزادی جدی، جلوگیری از مرگ جنین غیر ممکن است.
• مشکلات بند ناف: عواملی مانند پرولاپس بند ناف که در طی آن بند ناف زودتر از نوزاد از واژن خارج شده و در نتیجه اکسیژن رسانی به نوزاد پیش از انجام تنفس توسط خود نوزاد متوقف می شود، گره خوردن بند ناف، پیچیدن بند ناف دور گردن جنین و یا دور اندام پیش از زایمان نیز می توانند علت مرگ جنین در رحم باشند.
• عفونت: وجود عفونت در مادر، جفت و جنین می تواند سبب مرده زایی شود. عفونت هایی مانند سایتومگالوویروس، بیماری پنجم، تبخال دستگاه تناسلی، لیستریا، سفلیس و توکسوپلاسما از علل مرده زایی در جنین هستند.
• مشکلات جفتی: جفت اکسیژن و مواد غذایی را برای جنین فراهم می نماید، در نتیجه هر عاملی که باعث ایجاد اختلال در روند اکسیژن رسانی به جنین گردد، می تواند حیات جنین را با خطر مواجه نماید. یک چهارم موارد مرگ جنین در رحم مربوط به مشکلات جفتی می باشد. مشکلات جفتی شامل خون رسانی ناکافی به جفت، التهاب و عفونت می باشد. از دیگر مشکلات جفتی می توان به جدا شدن جفت پیش از تولد اشاره نمود.
• بیماری زمینه ای مادر: وجود برخی از بیماری ها در مادر می تواند علت مرگ جنین در رحم باشد. بیماری پره اکلامپسی و افزایش فشار خون مزمن از مهمترین بیماری های زمینه ای مادر هستند که می توانند منجر به مرده زایی شوند. از دیگر بیماری های مادر می توان به بیماری دیابت، لوپوس، چاقی، ترومبوفیلی و اختلالات تیروئید اشاره نمود.
• محدودیت رشد داخل سلولی یا IUGR: در موارد محدودیت رشد داخل رحمی، جنین در معرض کمبود مواد غذایی قرار می گیرد.IUGR  هم یکی از علت های مرگ جنین در رحم مادر است.
• سوء تغذیه شدید مادر: کمبود مواد غذایی و سوء تغذیه شدید مادر نیز، دیگر علت مرگ جنین در رحم محسوب می گردد.
• قرار گرفتن در معرض مواد سمی: قرار گرفتن در معرض عوامل محیطی مضر از قبیل مونوکسیدکربن و آفت کش ها می تواند علت مرگ جنین شود.
• مرده زایی توجیه نشده: مرده زایی توجیه نشده احتمالا در اواخر بارداری ایجاد می شود. پذیرش ناشناخته بودن علت مرگ جنین می تواند برای والدین بسیار مشکل باشد، اما مهم این است که مادرانی که در این شرایط هستند خود را مقصر ندانند.

عوامل خطر مرده زایی

مرده زایی می تواند در همه زنان باردار ایجاد شود، اما افراد زیر بیشتر در معرض خطر مرده زایی قرار دارند: 

• افرادی که بیماری هایی از قبیل دیابت بارداری و فشار خون بالا دارند؛
• افراد چاق؛
• زنان در سنین نوجوانی و زنان بالای 35 سال؛ 
• زنانی با سابقه مرده زایی قبلی؛
• افرادی که یک سال پیش از زایمان، استرس زیادی داشته اند؛
• افرادی که به مراقبت های کافی در دوران بارداری دسترسی ندارند؛
• همچنین استفاده از تنباکو، داروهای غیر قانونی در حین بارداری و مسکن ها می تواند میزان مرده زایی را دو تا سه برابر افزایش دهد.

علائم مرگ جنین

مرده زایی خصوصا در مراحل ابتدایی ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد. بعضی از علائم مرگ جنین در رحم شامل درد، انقباض، لکه بینی و خونریزی واژینال می باشد. از دیگر علائم مرگ جنین می توان به توقف حرکت جنین نیز اشاره کرد. از هفته 24 تا 28 بارداری حرکت جنین به شکل لگد زدن است که مادران می توانند لگد های جنین را بشمارند. همه جنین ها یک الگوی حرکتی یکسان ندارند و مادران باید بتوانند حرکات جنین را بشناسند و آن را بشمارند. مادر باید به پهلوی چپ بخوابد و تعداد لگدزدن و چرخیدن جنین را بشمارد. جنین باید در طی دو ساعت، 10 حرکت داشته باشد. زنان باردار باید روزانه حرکات جنین را شمرده و در صورت کاهش حرکات جنین و یا بروز هریک از علائم مرگ جنین از قبیل درد، لکه بینی، انقباض و خونریزی واژینال به پزشک خود مراجعه نمایند.

تشخیص مرده زایی

برای تشخیص مرده زایی، پزشک ممکن است تست NST (تست بدون استرس) یا تست ضربان قلب جنین انجام دهد. سونوگرافی یکی دیگر از راه های سنجش حرکات جنین و ضربان قلب جنین است. انجام این تست ها می تواند باعث جلوگیری از مرگ جنین گردد.

اقدامات لازم پس از تشخیص مرده زایی

در صورت تشخیص مرگ جنین در رحم توسط پزشک و عدم اقدام خاص توسط مادر باردار، احتمالا در طی چند هفته مراحل زایمانی آغاز می شود. اقدام دیگر، القای زایمان است که در صورت عدم وجود بیماری خاص در مادر، توصیه می شود. زایمان سزارین هم بندرت یکی دیگر از اقدامات قابل انجام پس از تشخیص مرده زایی می باشد.

تعیین علت مرگ جنین در رحم

اگر جنین هنوز در رحم مادر قرار داشته باشد، پزشک می تواند برای بررسی علت مرگ جنین، برای مثال اگر در اثر عفونت و یا بیماری ژنتیکی باشد، آمنیوسنتز انجام دهد. پس از زایمان جنین، بند ناف و جفت نیز توسط پزشک معاینه می شوند. همچنین انجام کالبد شکافی جهت بررسی علت مرگ جنین ضروری است.

زمان لازم برای بهبودی پس از مرگ جنین در رحم

بهبودی پس از مرده زایی به عوامل متعددی بستگی دارد اما به طور کلی بهبودی، 6 تا 8 هفته پس از زایمان حاصل می گردد. مدت زمان بهبودی در افراد مختلف متغیر است، بنابراین مادران نباید خود را با تجربه افراد دیگر مقایسه کنند. زایمان سبب فعال کردن هورمون شیردهی می شود پس ممکن است پزشک برای قطع هورمون شیردهی به مادران دارو تجویز نماید.

مدیریت ذهن پس از مرده زایی

مرگ جنین در رحم، تجربه بسیار سخت و ناگواری است، بنابراین ایجاد احساس غم و افسردگی در مادرانی که این تجربه را پشت سر می گذارند، رایج می باشد. تخمین بهبود شرایط ذهنی مادر غیر ممکن نیست؛ مهم این است که مادر خود را سرزنش نکند و به روش خود و در وقت خود غمگین شود. این مادران باید درمورد احساسات خود با همسرشان و یا کسانی که آنها را دوست دارند، صحبت کنند. اگر خانمی نتواند ذهن و احساسات خود را مدیریت نماید، می تواند به مشاور مراجعه کند. همچنین در صورت مشاهده علائم افسردگی پس از زایمان از قبیل افسرگی روزانه، از دست دادن انگیزه زندگی، کاهش اشتها، بی خوابی و مشکلات زناشویی بیمار باید درمان شود.

کمک به مادر پس از مرده زایی

کوچک جلوه ندادن غم از دست دادن فرزندان توسط اطرافیان برای مادر امری بسیار ضروری و مهم است. این مادران بخاطر از دست دادن فرزندان خود غمگین هستند، پس بهتر است اطرافیان در این شرایط در مورد بارداری بعدی با آن ها صحبت نکنند مگر اینکه مادر خودش تمایل به صحبت در این مورد را داشته باشد. زنان در این مرحله به حمایت و مهربانی نیاز دارند، همان گونه که وقتی فردی یکی از عزیزانش را از دست می دهد، اطرافیان به او تسلیت می گویند و با او غمخواری می کنند. دیگران نباید سعی در تغییر موضوع داشته باشند و اجازه بدهند تا مادر احساسات خود را بیان کند. مادر برای خوب غذا خوردن، استراحت کردن و ویزیت پزشک خود باید از سوی دیگران تشویق شود. در یک هفته اول پس از مرده زایی بهتر است یک نفر در انجام کارهای خانه به خانم کمک نماید.

بارداری پس از مرده زایی:

پس از مرده زایی مادران می توانند بارداری موفقی داشته باشند. احتمال وقوع مرده زایی در بارداری بعدی در مادرانی که سابقه مرده زایی دارند، حدود 3 درصد است. در صورت آمادگی جسمی فرد، پزشک اجازه باردار شدن را به او می دهد، اما در نهایت مادر خودش باید از نظر روحی و ذهنی برای بارداری بعدی احساس آمادگی کرده و اقدام نماید.

اگر جنین مرده داخل رحم باقی بماند چه می شود؟

باقی ماندن جنین مرده در رحم می‌تواند عوارض شدیدی مثل انعقاد منتشر داخل عروقی، عفونت، خونریزی و نارسایی ارگان ‌ها ایجاد کند که زندگی مادر را به خطر می‌اندازد. زمانی که انعقاد منتشر داخل عروقی رخ دهد، بدن شروع به تشکیل لخته ‌های خونی در سراسر رگ‌ ها کرده و این امر باعث کاهش فاکتورهای انعقادی و خونریزی شدید غیرقابل‌کنترل می‌شود. این وضعیت می تواند، شوک، نارسایی ارگان‌ها و حتی مرگ مادر را به دنبال داشته باشد.
همچنین، اگر جنین مرده برای مدت طولانی در رحم باقی بماند، بافت ‌های آن شروع به تجزیه می‌کنند و محیطی مناسب برای رشد باکتری‌ها ایجاد می‌شود. این موضوع می‌تواند منجر به عفونت رحم (اندومتریت) و در موارد شدیدتر، سپسیس (عفونت گسترده در بدن) شود که یک وضعیت اورژانسی و تهدیدکننده زندگی است. علائم عفونت شامل تب بالا، لرز، درد شدید شکم، خروج ترشحات چرکی از واژن و افت فشار خون است.
علاوه بر مشکلات جسمی، باقی ماندن جنین مرده در رحم می‌تواند باعث اضطراب شدید، افسردگی، شوک روحی و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) در مادر شود. مادر ممکن است احساس گناه، غم شدید و حتی مشکلاتی در بارداری ‌های آینده را تجربه کند.

جلوگیری از مرگ جنین

به طورکلی بسیاری از عوامل و فاکتورها را نمی توان کنترل نمود، پس مرده زایی هم کاملا قابل پیشگیری نمی باشد. اما اقدامات بسیار برای کاهش خطر مرده زایی و جلوگیری از مرگ جنین وجود دارند، از قبیل: 

• انجام معاینات و آزمایشات لازم پیش از بارداری مجدد. اگر فردی سابقه بیماری هایی مانند دیابت بارداری و افزایش فشار خون را دارد، باید با اجازه پزشک مجددا باردار شود و در طی بارداری تحت نظر پزشک قرار گیرد.
• اگر علت مرده زایی، بیماری های ژنتیکی است باید پیش از بارداری مجدد، مشاوره ژنتیک انجام شود.
• زنان باید در طول بارداری از استعمال دخانیات، مواد مخدر و الکل اجتناب نمایند. اگر ترک این مواد برای زن باردار مشکل است، فرد باید با پزشک خود صحبت کند.
• در صورت مشاهده علائمی مانند خونریزی، سردرد و لکه بینی در دوران بارداری، مادر باید به پزشک مراجعه نماید.

در کل یکی از راه های بسیار کمک کننده در جلوگیری از مرگ جنین، انجام مراقبت های دوران بارداری می باشد. اگر فردی دارای بارداری پر خطر است، باید بیشتر توسط پزشک بررسی شود. اگر حاملگی دارای علائم هشدار دهنده باشد، ممکن است برای حفظ جان جنین، زایمان زودرس انجام شود.