افزایش مایع آمنیوتیک ( آب دور جنین )

در طول 14 هفته‌ی اول بارداری مایعی از سیستم گردش خون به کیسه‌ی آمنیوتیک ریخته می‌شود. اوایل سه‌ماهه‌ی دوم، جنین شروع به بلعیدن مایع و دفع ادرار می‌کند و سپس دوباره ادرار را می‌بلعد. کل مایع آمنیوتیک طی هر چند ساعت بازچرخش می‌شود. بنابراین، جنین نقش مهمی در حفظ تعادل مایع آمنیوتیک در کیسه‌ی آمنیون ایفا می‌کند. هم‌چنین، تا زمان شروع سه‌ماهه‌ی سوم مقدار مایع آمنیوتیک تحت شرایط گردش خون نرمال افزایش پیدا می‌کند.

در هفته‌های 34 تا 36 بارداری، خانم باردار دارای یک لیتر مایع آمنیوتیک است. بعد از آن، مقدار این مایع تا زمان تولد به تدریج کاهش پیدا می‌کند. به افزایش بیش از حد مایع آمنیوتیک در هر زمان از دوران بارداری «پلی‌هيدرآمنيوس» می‌گویند که در حدود یک درصد از بارداری‌ها مشاهده می‌شود.

دو نوع مختلف از پلی‌هيدرآمنيوس وجود دارد که عبارتند از:

پلی‌هيدرآمنيوس مزمن: در این شرایط مایع آمنیوتیک به تدریج تجمع پیدا می‌کند.

پلی‌هيدرآمنيوس حاد: در پلی هيدرآمنيوس حاد مایع آمنیوتیک به سرعت تجمع پیدا می‌کند.

علت زیاد شدن آب اطراف جنین

شرایط پاتولوژی مختلفی، مادر باردار را مستعد به پلی‌هيدرآمنيوس می‌کند. این شرایط عبارتند از:

• مادران مبتلا به دیابت ملیتوس( دیابت شیرین): در مادران مبتلا به دیابت، سطح مایع آمنیوتیک افزایش پیدا می‌کند. پلی‌هیدرآمنیوس در حدود 10 درصد خانم‌های مبتلا به دیابت در سه‌ماهه‌ی سوم بارداری مشاهده می‌شود.
• بارداری دوقلویی یا چندقلویی: در بارداری‌های چندقلویی احتمال افزایش سطح مایع آمنیوتیک بالا است.
• اختلالات ژنتیکی: در جنین با ناهنجاری‌های کروموزومی مانند سندرم داون و سندرم ادوارد (اغلب با اختلالات دستگاه گوارشی همراه است) سطح مایع آمنیوتیک بسیار بالا می‌رود. در نتیجه افزایش بیش از حد مایع آمنیوتیک بیانگر احتمال یکی از اختلالات ژنتیکی در جنین است.

• اختلالات جنینی: در موارد نادر به علت اختلال یا نقص در جنین، بلع مایع آمنیوتیک متوقف می‌شود. در حالی که کلیه‌ها پیوسته عمل خود را انجام می‌دهند، که در نهایت منجر به ایجاد پلی‌هيدرآمنيوس می‌شود. این حالت در موارد زیر ایجاد می‌شود:

1. اختلالات دستگاه گوارش مانند آترزی (انسداد) مری و دوازدهه (منجر به عدم توانایی بلع مایع آمنیوتیک می‌شود) شکاف لب یا کام، توده در گردن، فیستول (شکاف) تراشه، تنگی پیلور (دریچه‌ی خروجی معده) و فتق دیافراگمی 
2. اختلال در کلیه‌ی جنین که منجر به افزایش تولید ادرار در دوران بارداری می‌شود، از جمله این اختلالات بروز سندرم بارتر (گروهی از بیماری‌های نادر که کلیه را تحت تأثیر قرار می‌دهند) و قبل از تولد است.
3. اختلالات عصبی مانند بروز آنانسفالی (عدم تکامل جمجمه) که منجر به آسیب رفلکس بلع می‌شود.
4. دیسپلازی (ناهنجاری) اسکلتی و یا کوتولگی که در این شرایط، حفره‌ی قفسه‌ی سینه به اندازه‌ی کافی بزرگ نمی‌شود که باعث ایجاد محدودیت در عملکرد نای و مری در جنین شود. در نتیجه جنین قادر به بلع مقدار مناسبی از مایع آمنیوتیک نیست.

• کم‌خونی در جنین: در موارد نادر، پلی‌هيدرآمنيوس می‌تواند نشانه‌ی کم‌خونی شدید در جنین باشد که به دلیل ناسازگاری Rh خون یا یک عفونت مانند بیماری پنجم (بثورات تب‌دار در کودکان) ایجاد می‌شود. در هر دو مورد، مشکل را می‌توان با انتقال خون در رحم مادر درمان کرد. (یک جنین مبتلا به بیماری پنجم ممکن است بدون انجام درمان بهبود پیدا کند)

چگونه افزایش آب دور جنین را تشخیص می‌دهند؟

شرایط پاتولوژیک مختلفی مانند سابقه‌ی دیابت در مادر باردار، ناسازگاری Rh بین جنین و مادر، عفونت داخل رحمی و حاملگی چندقلویی خانم باردار را مستعد «پلی‌هيدرآمنيوس» یا همان افزایش آب دور جنین می‌کند.

در دوران بارداری علایم بالینی خاصی بیانگر پلی‌هيدرآمنيوس است که عبارتند از:

• افزایش سایز شکم نسبت به وزن به دست آمده در طول بارداری و سن بارداری؛
• اندازه‌ی رحم؛
• پوست براق با خطوط موازی (بیشتر در پلی‌هيدرآمنيوس شدید مشاهده می‌شود)؛
• تنگی نفس؛
• سنگینی قفسه‌ی سینه.

پزشک هم‌چنین برای تشخیص پلی‌هيدرآمنيوس، سونوگرافی با وضوح بالا را نیز تجویز می‌کند. سونوگرافیست چهار قسمت مساوی از فاصله‌ی بین جنین و دیواره‌ی رحم خانم باردار را که هر یک از آن‌ها در قطر قدامی ـ خلفی کیسه آمنیوتیک قرار می‌گیرند، اندازه‌گیری کرده و در نهایت، اعداد حاصله را با هم جمع می‌کند. به این روش(Amniotic fluid index)  می‌گویند. این عدد در شرایط نرمال در سه‌ماهه‌ی سوم بارداری بین 5 تا 25 سانتی‌متر است. در صورتی که AFI  بیش از 25 سانتی‌متر باشد عارضه‌ی پلی‌هيدرآمنيوس ایجاد شده است. احتمالاً برای تشخیص نقص ژنتیکی و عفونت تست آمنیوسنتز را نیز درخواست می‌کند.

درمان افزایش مایع آمنیوتیک چیست؟

موارد خفیف پلی‌هیدرآمنیوس به ندرت نیاز به درمان دارند و ممکن است خود به خود رفع شوند و معمولاً بدون مداخله می‌توان ادامه بارداری را کنترل کرد.

درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تخلیه‌ی مایع آمنیوتیک

در این روش سعی می‌شود از تکنیک آمنیوسنتز استفاده شود. به این صورت که یک سرنگ دارای سوزن بلند از روی شکم وارد رحم شده و مایع را به داخل سرنگ می‌کشد، اما ممکن است مجدداً در هفته‌های بعد نیاز به انجام این روش باشد که با احتمال بروز برخی عوارض مانند زایمان زودرس، جدا شدن زودرس جفت و پارگی زودرس پرده‌ها همراه است.

• دارو درمانی

ممکن است پزشک قرص خوراکی ایندومتاسین تجویز کند که با کاهش تولید ادرار جنین، در نهایت باعث کاهش حجم مایع آمنیوتیک می‌شود. پس از درمان نیز ممکن است نیاز باشد تا حجم مایع آمنیوتیک هر یک تا سه هفته یک بار بررسی شود.

خطرات افزایش مایع دور جنین

پزشک معالج با انجام آزمایشات مربوطه و سونوگرافی در بقیه‌ی دوران بارداری، به طور پیوسته وضعیت خانم باردار را مورد بررسی قرار می‌دهد.

در زمان ایجاد درد زایمان، خانم باردار مبتلا به پلی‌هيدرآمنيوس باید با دقت بیشتری تحت نظر پزشک قرار گیرد. به علت افزایش بیش از حد مایع آمنیوتیک، خطر ایجاد پرولاپس بند ناف (خروج بند ناف قبل از خروج جنین از دهانه‌ی رحم) و یا جدا شدن زودرس جفت، افزایش احتمال تولد نوزاد نارس و مرگ مشاهده شود. در این شرایط نیاز فوری به انجام سزارین وجود دارد. اگر پلی‌هیدرآمنیوس شدید باشد یا اگر مایع اضافی تهدیدکننده‌ی زندگی جنین باشد، ممکن است در حدود 37 هفته‌ی بارداری یا زودتر القای زایمان صورت گیرد تا از مشکلات جدی جلوگیری شود.

مصرف آنتی‌اسیدها برای از بین بردن سوزش سر دل و حالت تهوع و محدودیت مصرف نمک و مایعات در رژیم غذایی نیز تجویز و توصیه می‌شود.​