درمان‌ ناباروری مردان

تشخیص ناباروری مردان با چالش‌های بسیاری روبه‌رو است. متأسفانه بعضی از مردان باید با این واقعیت کنار بیایند که درمانی برای ناباروری آن‌ها وجود ندارد ؛ سایر مردان ولی می‌توانند به پیشرفت‌های اخیر در درمان ناباروری امیدوار باشند. راه‌کار‌‌هایی که معمولاً برای درمان مشکلات جنسی یا کاهش سلامت اسپرم در مردان به کار می‌رود عبارتند از:

درمان اختلال نعوظ یا انزال زودرس

آموزش‌های رفتاری و مصرف دارو به درمان اختلال نعوظ یا درمان انزال زودرس کمک کرده و باعث بهبود باروری خواهد شد.

درمان عفونت­‌

درمان آنتی‌بیوتیکی، عفونت دستگاه تولیدمثلی مرد را درمان می‌کند اما همیشه احتمال بازگشت باروری در فرد وجود ندارد.

درمان­‌‌ اختلالات روابط جنسی

دارو یا مشاوره می­‌تواند به افراد در بهبود روابط جنسیشان و همین‌طور درمان اختلالات نعوظ یا انزال زودرس کمک کند.

درمان­‌‌های هورمونی و دارو

اگر ناباروری به دلیل میزان زیاد یا کم یک نوع هورمون خاص ایجاد شده باشد پزشک جایگزین آن هورمون یا استفاده از دارو را پیشنهاد ‌‌‌‌می‌دهد ؛ مثلاً درمان با گنادوتروپین‌ها یا سایر داروهای مرتبط.

کلومیفن‌سیترات

داروی کلومیفن‌سیترات (Clomiphene citrate/ Clomid/ Serophene) در مردانی که تولید اسپرم در آن‌ها کافی نیست و نیز به عنوان درمان­‌‌ مکمل در مردان مبتلا به هایپوگنادیسم و درمان کمبود تستوسترون طبیعی و آتروفی (تحلیل رفتن) بیضه تجویز می‌­شود.

منوتروپین 

داروی منوتروپین (Human menopausal gonadotropin/ hMG/ Menotropin/ Repronex) که قبلاً از ادرار زنان یائسه تخلیص ‌‌می‌شد، حاوی هورمون‌های FSH و LH است. ترکیب FSH-LH موجب تحریک تولید اسپرم در مردان می‌شود.

لتروزول 

لتروزول (letrozole) گاهی برای درمان تعداد کم اسپرم استفاده می‌شود و باعث افزایش سطح تستوسترون سرم و افزایش شمارش اسپرم می‌شود.

جراحی

واریس بیضه یا انسداد مجاری از مواردی هستند که اغلب با جراحی اصلاح می‌شوند. در مواردی که هیچ اسپرمی‌‌ در انزال وجود ندارد، اسپرم مستقیماً از بیضه یا اپیدیدیم به دست می‌آید (برای استفاده در درمان ICSI). انسداد اپیدیدیم نیز توسط جراحی اصلاح می‌شود. انواع روش‌‌‌های جراحی مورد استفاده در درمان ناباروری مردان عبارتند از:

• وازووازوستومی/ وازووازکتومی 

در مواردی که به هر علت در مسیر لوله‌های اسپرم‌بر مردان انسداد ایجاد شود مانند آسیب به لوله­‌‌های اسپرم‌بر بعد از عمل فتق، آسیب در اثر ضربات وارده به بیضه یا انجام عمل وازکتومی ؛ برای رفع انسداد باید دوباره لوله‌‌‌های اسپرم‌بر را پیوند دهند و رگ وابران جراحی و ترمیم شود. این جراحی وازووازکتومی یا وازووازوستومی (Vasovasostomy) نام دارد. 

• وازواپیدیدیموستومی

انواع روش‌‌‌های استخراج اسپرم در شرایطی که مجاری انتقال مسدود است:

تولید موفق اسپرم‌ و انتقال آن‌، به لوله‌‌‌هایی بستگی دارد که در دستگاه تولیدمثلی مرد قرار دارند. اسپرم در لوله‌‌‌هایی پیچ‌خورده در بیضه‌ها به نام لوله‌‌‌های سمی‌نفروز تولید می‌شود. لوله‌‌‌های سمی‌نفروز به لوله‌‌‌های بلند پیچ‌خورده‌ای به نام اپیدیدیم و خود اپیدیدیم نیز به لوله‌ی دیگری به نام رگ وابران متصل می‌شود. عدم وجود اسپرم در آزمایش منی (حداقل دو نمونه به فاصله‌ی سه روز) را آزواسپرمی می‌‌گویند. آزواسپرمی می‌تواند در اثر عدم وجود اسپرم در داخل بیضه یا در اثر انسداد مجاری انتقال اسپرم ایجاد شود. تنها روش قطعی تعیین وجود یا عدم وجود اسپرم در داخل بیضه، نمونه‌برداری از آن می‌باشد که اصطلاحاً این کار را بیوپسی می‌نامند.

• عمل كشیدن اسپرم از اپی‌دیدیم به صورت زیرپوستی ؛ PESA

در مواردی که مرد دچار آزواسپرمی انسدادی باشد یعنی فرآیند اسپرم‌سازی در بیضه انجام شده ولی نقص یا گرفتگی در مسیر خروجی اسپرم وجود دارد ؛ محتویات لوله‌‌‌های مجاور بیضه که اپیدیدیم نام دارد را با سوزن انسولین كه به ماده‌ی مخصوص (محیط كشت) آغشته است بیرون می‌کشند. از این روش درصورتی‌که مرد دارای مشکلاتی در بیضه، نقص در تولید اسپرم و فقدان مادرزادی لوله‌ی وابران (در بیماران مبتلا به سیستیک‌فیبروزیس) باشد یا قبلاً جراحی وازکتومی انجام داده که برگرداندن آن به حالت اول، ناموفق بوده است استفاده می‌‌کنند. این جراحی با  بی‌حسی موضعی انجام می‌­شود. 

وقتي که پزشک تشخيص دهد که بيمار کانديد PESA است توصيه مي­‌کند شب قبل از مراجعه موهای ناحيه‌ی تناسلي را بتراشد و صبح ناشتا به اتفاق يک نفر همراه به مرکز جراحي مراجعه نمايد. نمونه با سرنگ به آزمايشگاه تحويل داده می‌شود که طی چند دقيقه حضور و يا عدم حضور اسپرم در نمونه مشخص می‌گردد. در صورت مثبت بودن نمونه‌ی سوزنی، بيمار کانديد عمل ميکرو­اینجکشن (ICSI) خواهد شد. در صورت منفی بودن نمونه، عمل جراحي بيوپسی بيضه انجام می‌شود.

• عمل كشیدن اسپرم از بیضه ؛ TESA

هنگامی‌‌که مرد هیچ اسپرمی‌‌ در انزالش وجود ندارد از جراحی TESA ​به منظور یافتن اسپرم استفاده می‌کنند که شامل وارد کردن سوزنی نازک به درون بیضه‌ها به منظور استخراج اسپرم از لوله‌‌‌های سمی‌نفروز است. از این روش درصورتی‌که مرد دارای مشکلاتی در بیضه، نقص در تولید اسپرم و فقدان مادرزادی لوله‌ی وابران (در بیماران مبتلا به سیستیک‌فیبروزیس) باشد یا قبلاً جراحی وازکتومی انجام داده که برگرداندن آن به حالت اول، ناموفق بوده است استفاده می‌‌کنند.  این جراحی با بی‌حسی موضعی انجام می‌­شود.

• عمل کشیدن میکروسرجیکال اسپرم از اپیدیدیم ؛ MESA

MESA ​​نوعی جراحی باز برای به‌دست آوردن اسپرم است که در آن از میکروسکوپ برای مشاهده‌ی دقیق لوله‌‌‌های اپیدیدیم استفاده می‌کنند و تعداد زیادی اسپرم به‌دست می‌آید. این روش در مقایسه با سایر روش‌ها بیشترین تعداد اسپرم‌‌‌هایی را که تحرک زیادی دارند به‌دست می‌آورد.

• نمونه‌برداری از بیضه به صورت زیرپوستی ؛ بیوپسی PERC

انواع روش‌‌‌های استخراج اسپرم در شرایطی که مجاری انتقال مسدود نیستند:

•  استخراج اسپرم از بیضه ؛ TESE

 ​در مواردی که آزواسپرمی به علت انسداد مجاری نباشد ممکن است تولید اسپرم‌ به صورت محدود داخل بافت بیضه انجام شود ولی به علت محدود بودن میزان آن، در مایع منی مشاهده نشود. روشTESE  شامل باز کردن کیسه‌ی بیضه و برداشتن حجم زیادی از بافت بیضه است. ممکن است از بخش‌‌‌های مختلف بیضه تکه‌برداری شود و اسپرم‌‌‌های زیادی خارج شده و با استفاده از میکروسکوپ یک اسپرم منفرد برای تشخیص انتخاب شود. این عمل با بی‌حسی موضعی انجام می‌شود و نمونه پس از نمونه‌برداری به آزمایشگاه جنین‌شناسی و سیتوپاتولوژی ارسال می‌شود. در صورت وجود سلول بنیادی سازنده‌ی اسپرم در بیضه‌ی بیمار، اسپرم در بخش محیطی یافت خواهد شد. در مردان فاقد اسپرم که مجاری انتقال اسپرم در آن‌ها مسدود نیست تعداد سلول بنیادی اسپرم‌ساز بسیار پایین خواهد بود.

شب قبل از عمل، بيمار بايد ناحيه‌ی هدف به ­‌ويژه کيسه‌ی بيضه و دور آلت تناسلي تا کشاله‌ی ران را کاملاً تراشيده و تميز کند. صبح روز عمل بيمار ناشتا به اتفاق يک همراه به مرکز درماني مراجعه می‌نمايد. نمونه‌ی تهیه‌شده در ظرف مخصوصی حاوی محيط کشت قرار ­گرفته و به آزمايشگاه تحويل داده می‌شود. در آزمايشگاه اين بافت به کمک سوزن‌های ظريف مخصوصی از هم جدا‌ شده، سپس زير ميکروسکوپ قرار گرفته و وجود يا عدم وجود اسپرم در آن ارزيابی می‌شود. در صورت وجود اسپرم، بيمار و همسر وی کانديد ميکروانجکشن می‌شوند. درصورت منفی بودن نتیجه، بايستی عمل نمونه‌برداری از نقاط ديگر همان بيضه و نيز بيضه‌ی مقابل با کمک ميکروسکوپ انجام شود.

• Micrdissection TESE

Microdissection TESE تکنیکی مشابه TESE است که در آن از میکروسکوپ جراحی برای بررسی بافت برداشته‌شده استفاده می‌شود. بیضه زير بزرگنمایی ميكروسكوپ باز شده و از لوله‌هایی كه امكان وجود اسپرم در آن‌ها بيشتر است نمونه برداشته می‌شود. این تکنیک یک روز قبل از تخمک‌گیری از همسر مرد، انجام می‌شود، آسیب کمتری به ساختار درونی بیضه وارد می‌کند و خونریزی کمتری دارد. به نظر می‌رسد از این روش تعداد بیشتری اسپرم به‌دست می‌آید و نرخ موفقیت آن برای مردان آزواسپرم بیشتر است. اسپرم‌‌‌های به دست آمده از این روش برای باروری‌‌‌های بعدی (IVF ,ICSI) منجمد می‌شوند.

• واریکوسلکتومی 

واریکوسل (Varicocelectomy) يا اتساع و پیچ‌خوردگی غیرطبیعی رگ‌‌‌های بيضه، شايع‌ترين علت شناخته‌شده‌ی ناباروری در مردان است. شیوع واریکوسل در افراد زیر 10 سال نادر است ولی در افراد بالغ و جوان 15 درصد و در مردان نابارور 20 تا 40 درصد شیوع دارد. با سونوگرافي و معاينه‌ی پزشك این مشکل قابل تشخيص است. در عمل جراحي واريکوسلكتومی رگ‌‌‌های اتساع‌یافته‌ی بيضه قطع‌شده و پس از انسداد این رگ‌ها به‌ تدریج به دلیل عدم حرکت خون، رگ‌‌‌های مسدود‌شده کوچک شده و از بین می‌روند و واریکوسل برطرف می‌گردد. این اقدام از طریق برش کوچکی بر روی پوست شکم به طول دو تا چهار سانتی‌متر قابل انجام است. واريکوسل باعث ایجاد درد در بيضه و ناباروری می‌شود و با عمل واريکوسلكتومي احتمال باقی ماندن درد وجود دارد. عمل واريكوسلكتومی ساده و کوتاه است و تا مدتی فرد باید از انجام فعالیت‌‌‌های سنگین پرهیز کند. برای انجام این عمل بیهوشی عمومی لازم است.