نکات مهم برای نگهداری و مراقبت از نوزاد نارس

مراقبت ‌های ویژه‌ی نوزاد نارس در بیمارستان

نوزاد نارس یا زودرس قبل از هفته 37 بارداری به دنیا آمده است. کودک نارس ممکن است در ابتدا چربی بدن کمی برای حفظ حرارت بدن داشته باشد. احتمال مشکل تنفسی، زردی پوست و چشم (یرقان)، قند خون پایین و ناکافی بودن سلول‌های قرمز خون برای حمل اکسیژن به بافت‌های بدن نوزاد (کم‌خونی) وجود دارد. نگرانی بیشتر ناشی از احتمال عفونت، قطع تنفس (آپنه) و خونریزی داخل مغز است. برخی نوزادان زودرس دچار اختلال شنوایی یا بینایی نیز می‌شوند.

مراقبت آغوشی (کانگورویی) نوزادان نارس

مراقبت کانگورویی مادر (KMC) اغلب به عنوان یک درمان برای نوزادان نارس یا زودرس استفاده می‌شود. در جوامع جهان سومی این روش برای مراقبت از نواد نارس یا کم‌وزن هنگام تولد به صرفه است. به دلیل حفظ گرمای بدن نوزاد بر روی سینه‌ی مادر، ریه‌ها بهتر عمل می‌کند. در تماس پوست با پوست نیز نوزاد با شنیدن ضربان قلب و صدای آشنای مادر احساس امنیت می‌کند و ضربان قلب، فشار خون و تنفس او سریع‌تر تثبیت می‌شود. از طرفی قرار گرفتن نوزاد بر روی سینه‌ی مادر به تحریک تولید شیر مادر کمک می‌کند. این شیر حاوی مواد مغذی مورد نیاز برای رشد مغزی نوزاد است.
سالانه حدود 4 میلیون نوزاد در هفته‌ی اول زندگی می‌میرند، در حالی‌که مراقبت آغوشی مادر می‌تواند تا 25 درصد به زنده ماندن نوزادان کمک کند.   
 KMC نه تنها در بقای نوزاد نارس نقش دارد، بلکه کیفیت بقای آن را با بهبود رشد مغزی، ایجاد پیوند و دلبستگی عاطفی به بهترین شکل تضمین می‌کند.

زمان انجام تماس پوست با پوست

•    تماس پوستی باید برای هر نوزادی در هنگام تولد انجام شود؛
•    تماس پوستی برای تثبیت وضعیت نوزادان نارس از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛
•    امکان تماس پوستی حین راه رفتن یا استراحت وجود دارد؛
•    در دستگاه قرار داشتن نوزاد منعی برای تماس پوستی ایجاد نمی‌کند.
در برخی از کشورها از این روش فقط به عنوان یک روش حمایتی در کنار مراقبت از نوزاد درون دستگاه به منظور تولید شیر در مادر و ایجاد پیوند عاطفی بین آن‌ها برای مدت محدود 10 الی 60 دقیقه در روز استفاده می‌شود. 
برخی نیز معتقدند که نوزاد باید ابتدا درون دستگاه به وضعیت پایدار برسد و سپس تماس پوستی انجام شود، ولی در واقع تماس پوستی است که در ثبات وضعیت نوزاد نقش کلیدی دارد.
تماس پوستی وقتی میزان استرس را به حداقل می‌رساند که به صورت 24 ساعته بدون هیچ وقفه‌ای در تماس با مادر یا پدر انجام شود، اما همه‌ی بیمارستان‌ها فضای کافی برای این‌ کار را در اختیار ندارند.

تماس پوست با پوست در هنگام تولد

نوزاد کم‌وزن پس از تولد باید بلافاصله خشک شود، سپس بر روی شکم یا قفسه‌ی ‌سینه‌ی مادر با پوشش یک پارچه یا پتو قرار داده شود. معاینات و ارزیابی اولیه‌ی نوزاد باید بدون جدا کردن نوزاد بر روی بدن مادر انجام شود. تصمیم به جدایی نوزاد از مادر برای انجام اقدامات مورد نیاز با توجه به شرایط نوزاد گرفته می‌شود. تماس پوستی برای نوزاد نارس نیز به همان اندازه یا حتی بیشتر از نوزاد رسیده مورد نیاز است. مصرف آغوز مادر برای نوزاد نارس بسیار حیاتی است، پس باید به صورت قاشقی یا فنجانی هم که شده به نوزاد داده شود.

پس از ساعت اول در بیمارستان

بسیاری از نوزادان نارس طی 90 دقیقه تماس پوستی به وضعیت پایدار می‌رسند. بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) در بیمارستان‌ها به منظور تأمین نیازهای ویژ‌ه‌ی نوزادان نارس طراحی شده است، اگرچه نقش پدر و مادر نیز اهمیت خود را دارد. قرار‌گیری نوزاد درون دستگاه، اتصال مانتیتور، ماسک و انواع تجهیزات ممکن است شما را نگران کند. هم‌زمان با تماس پوستی اکسیژن‌رسانی با ماسک و تغذیه با لوله امکان‌پذیر است. کسب اطلاع از وضعیت نوزاد می‌تواند به آرامش شما کمک کند، از طرفی در صورت مشاهده‌ی هرگونه تغییر در وضعیت نوزاد خود، آن را با تیم پزشکی فرزندتان مطرح کنید.

تغذیه‌ی نوزاد در بیمارستان

شیر مادر حاوی پروتئین است که به مبارزه با عفونت و رشد نوزاد کمک می‌کند. نیاز تغذیه‌ای در نوزاد نارس بیشتر از نوزاد رسیده و هر یک الی دو ساعت است. اگرچه نوزاد نارس به تنهایی قادر به تغذیه‌ی خود از پستان مادر نیست، اما می‌توان از شیر دوشیده شده‌ی مادر برای تغذیه‌ی او استفاده کرد.

گذراندن وقت با نوزاد در بیمارستان

صحبت با نوزاد و لمس آن می‌تواند به تقویت احساس دوست داشتن و نزدیکی با نوزاد کمک کند. حتی با کمک پرسنل بیمارستان می‌توانید با وجود سیم و تجهیزات متصل به نوزاد، آن را در آغوش بکشید. حتی می‌توانید عکس یادگاری و خانوادگی بگیرید.

شش هفته‌ی اول

بسیاری از نوزادان نارس و نوزادان با وزن کم هنگام تولد به مراقبت‌های پزشکی ویژه، حتی تا شش ماهگی نیاز دارند. در حال حاضر اکثر واحدهای مراقبت‌ ویژه‌ی نوزادان اجازه می‌دهند تا مادران KMC را با یک الی دو ساعت در روز آغاز کنند. حتی یک ساعت در روز نیز می‌تواند اثرات مثبتی بر روی نوزاد بگذارد و ده دقیقه‌ی آن می‌تواند تولید شیر مادر را افزایش دهد. پس از وزن‌گیری و پایدار شدن نوزاد امکان مراقبت آغوشی شبانه‌روزی وجود دارد.

پس از شش هفته

تا زمانی که کودک به وزن 1800 گرم نرسد، تولید و حفظ گرمای بدن به صورت فیزیولوژیک انجام نمی‌شود و حتی تا 2200 گرم نیز احتمال از دست دادن گرمای بدن وجود دارد. با بالا رفتن وزن از این حدود دیگر نوزاد کامل شده است. در وزن‌های بالاتر و چهار کیلو می‌توان روش آغوشی را به صورت سنتی و بستن روی پشت انجام داد.

مراقبت‌های ویژه‌ی نوزاد نارس در خانه

پس از تولد نوزاد نارس، لازم است مراقبت از نوزاد نارس در خانه که از بسیاری جهات می‌تواند با مراقبت از یک نوزاد رسیده متفاوت باشد را بدانید. بسیاری از خانواده‌ها از ترخیص زودتر نوزاد نارس خود از بیمارستان خوشحال می‌شوند و ترجیح می‌دهند ادامه‌ی مراقبت از او را در خانه انجام دهند. با ورود نوزاد به خانه بار مسئولیت نگه‌داری ویژه از او دیگر به وظایف اعضای خانواده افزوده می‌شود و نیازمند برنامه‌ریزی مطلوب است. با توجه به حال عمومی نوزاد تازه متولد شده خود، باید از مراقبت‌های لازم و توصیه‌های ایمنی نگه‌داری آگاهی کسب کنید که معمولاً مراقبین حاضر در بیمارستان قبل از ترخیص نوزاد، آموزش‌های لازم را به والدین می‌دهند. این مراقبت‌ها شامل موارد زیر است:

درجه‌ی حرارت مناسب

حفظ درجه‌ی حرارت بدن نوزاد نارس در محدوده‌ی نرمال از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بهترین راه برای نگه‌داشتن دمای بدن نوزاد در حد مطلوب، پوشاندن بدن نوزاد با لباس و پتو به صورت لایه لایه است تا با توجه به تغییر دمای محیط بتوان لایه‌ها را کم یا زیاد کرد. حفظ دمای مناسب بدن نوزاد در حمام و بعد از آن نیز بسیار مهم است. نه تنها سرما، بلکه گرمای زیاد نیز برای سلامت نوزاد مضر است.

خواب آرام نوزاد

برای کمک به خواب آرام نوزاد نیاز است تا همانند یک بزرگسال شرایط لازم برای خواب آسوده را برای نوزاد خود فرآهم کنید. محیط آرام با نور کم می‌تواند با بهبود خواب نوزاد شرایط لازم برای رشد مطلوب نوزاد نارس را به وجود آورد. در ماه‌های اولیه در طی شب ممکن است نوزاد به دلیل کوچک‌تر بودن و گرسنگی زود به زود، نسبت به نوازدان رسیده بیشتر از خواب بیدار شود. مدت‌ها زمان می‌برد تا والدین و سایر اعضای خانواده شب را یکنواخت و بی‌دغدغه به صبح برسانند.

سندرم مرگ ناگهانی نوزاد   (SIDS)

در اثر این سندرم، معمولاً در طول شش ماه اول زندگی نوزادان به ظاهر سالم در خواب می‌میرند. نوزادان نارس در معرض خطر نسبتاً طولانی‌تری نسبت به نوزادان رسیده هستند. هنوز علت دقیق این سندرم مشخص نیست، اما برخی کارها به کاهش آن کمک می‌کند. با انتشار این دستورالعمل در سال 1991 تعداد مرگ و میر به دلیل سندرم مرگ ناگهانی شیرخوار به شدت کاهش یافته است.

نکاتی برای کاهش مرگ ناگهانی نوزاد

•    از خواباندن نوزاد به پشت بپرهیزید؛
•    استفاده از پتوی کم وزن و دور کردن پتو و ملافه از صورت نوزاد؛
•    اجتناب از استعمال سیگار در خانه؛
•    هم‌اتاقی ماندن با کودک تا حداقل شش ماهگی کودک؛
•    پرهیز از به خواب رفتن در کنار کودک بر روی مبل یا تخت خود، به خصوص در صورت خستگی شدید یا مصرف دارو؛
•    محافظت کودک از نور مستقیم خورشید؛
•    تعدیل دمای اطاق بین 16 الی20 درجه‌ی سانتی‌گراد؛
•    بسته به میزان نارسی نوزاد، شستشوی آن با آب و پنبه در چند ماه اول تولد؛
•    مراقبت از پوست خشک نوزاد بدون استفاده‌ی خودسرانه از محصولات شیمیایی نرم‌کننده و زیر نظر پزشک؛
•    خشک کردن پوست نوزاد بلافاصله بعد از هر بار شستشو.