نارسایی دهانه‌ی رحم

«سرویکس» یا دهانه‌ی رحم، پایین‌ترین قسمت رحم بوده و در انتهای واژن قرار دارد. زمانی که فرد باردار نیست، سرویکس یا دهانه‌ی رحم مقدار بسیار کمی باز است تا خون قاعدگی خارج و یا اسپرم وارد رحم شود. با شروع حاملگی ترشحات، این مسیر را مسدود کرده و یک مانع حفاظتی تشکیل می‌دهد که پلاک موکوسی نام دارد. در بارداری طبیعی سرویکس تا اواخر سه‌ماهه‌ی سوم سفت، بلند و بسته باقی می‌ماند و با پیشرفت بارداری و آمادگی برای زایمان، سرویکس به تدریج نرم شده و طول آن کاهش پیدا کرده و باز می‌شود. در فرد دارای نارساییِ سرویکس این روند ممکن است خیلی زودتر از زمان زایمان صورت گرفته و منجر به زایمان زودرس شود.

بی‌کفایتی دهانه‌ی رحم که نارسایی دهانه‌ی رحم (نارسایی سرویکس) هم نامیده می‌شود، شرایطی است که در آن بافت دهانه‌ی رحم ضعیف شده و منجر به زایمان زودرس یا سقط می‌شود.

نارسایی سرویکس ممکن است به سختی تشخیص داده و درمان شود.

اگر دهانه‌ی رحم زودتر از موعد شروع به باز شدن کند اقدام‌هایی از جمله تجویز داروهای جلوگیری از باز شدن، سونوگرافی متوالی یا در نهایت دوختن دهانه رحم (سرکلاژ) صورت می‌گیرد.

نارسایی دهانه رحم چه علایمی دارد؟

ممکن است فرد تا باز شدن دهانه‌ی رحم هیچ‌گونه علایمی نداشته باشد و یا چند روز تا چند هفته بین هفته‌های 14 تا 20 بارداری لکه‌بینی داشته باشد.

به طور کلی علایم نارسایی سرویکس یا دهانه‌ی رحم شامل:

• احساس فشار در لگن
• کمر درد
• انقباضات خفیف شکمی
• تغییرات در مقدار و نوع ترشحات واژن
• خونریزی خفیف از واژن یا لکه‌بینی

چه عوامل خطری باعث نارسایی دهانه‌ی رحم می‌شود؟

عوامل مختلفی می‌تواند احتمال نارسایی سرویکس را افزایش دهد:

• شرایط مادرزادی

ناهنجاری‌های رحمی و اختلالات ژنتیکی در فیبرپروتئینی (باعث اتصالات بافتی بدن (کلاژن) می‌شود) ممکن است سبب نارسایی سرویکس شود.

• آسیب دهانه‌ی رحم

اگر سرویکس قبل از زایمان دچار آسیب مختصر شود احتمال نارسایی سرویکس مطرح می شود. انجام یک پاپ اسمیر(نمونه برداری از دهانه رحم) نامناسب ممکن است باعث آسیب دیدن سرویکس گردد.

• دیلاتاسیون و کورتاژ (D&C)

این روش برای تشخیص یا درمان موارد مختلفی مانند خونریزی‌های شدید رحمی یا تخلیه‌ی بقایای محصولات حاملگی ناشی از سقط به کار می‌رود.

نارسایی دهانه‌ی رحم چه عوارضی دارد؟

به طور کلی سرویکس نارسا به ویژه در سه‌ماهه‌ی دوم بارداری، یک زنگ خطر محسوب می‌شود.

عوارض نارسایی سرویکس عبارت‌اند از:

• زایمان زودرس
• سقط

از نارسایی دهانه‌ی رحم چگونه جلوگیری می‌کنند؟

راهی برای جلوگیری از نارسایی سرویکس وجود ندارد، اما با رعایت موارد زیر می‌توانید بارداری سالمی تا زایمان داشته باشید:

• مراقبت‌های بارداری را به طور منظم انجام دهید.

در این مراقبت‌ها موارد غیر طبیعی کشف می‌شوند و اقدامات لازم صورت می‌گیرد. حتی اگر موردی از نظر شما بی‌اهمیت است حتماً با پزشک درمیان بگذارید.

• رژیم غذایی سالم داشته باشید.

مادران در دوران بارداری نیاز بیشتری به اسید فولیک، کلسیم، آهن و سایر مواد مغذی دارند. مصرف مولتی‌ویتامین روزانه بسیاری از کمبودهای تغذیه‌ای را جبران می‌کند و بهتر است با تأیید پزشک حتی قبل از بارداری شروع شود.

• افزایش وزن متعادل داشته باشید.

با افزایش وزن مناسب سلامتی خود و جنین‌تان را تضمین خواهید کرد. با شاخص توده بدنی طبیعی (BMI)، مادر مجاز به افزایش 16-11 کیلوگرم در طول بارداری می‌شود.

• از مواد مضر اجتناب کنید.

سیگار، الکل و سایر مواد مخدر را ترک کنید. قبل از مصرف هر نوع دارو با پزشک خود مشورت کنید.

اگر مادر شرایط زیر را داشته باشد کاندید مناسبی برای انجام سرکلاژ (دوختن دهانه رحم) نیست:

• آسیب به سرویکس زیاد باشد؛
• سرویکس بیشتر از 4 سانتی‌متر باز شده باشد؛
• پرده‌های جنینی پاره شده باشند.

نارسایی دهانه‌ی رحم را چگونه تشخیص می‌دهند؟

سرویکس نارسا را فقط در بارداری می‌توان تشخیص داد و حتی تشخیص در این دوره به ویژه در سه‌ماهه‌ی اول بارداری نیز بسیار مشکل است. در ابتدا پزشک شرح حال کاملی راجع به سابقه‌ی مشکلات در بارداری قبلی و یا جراحی‌های انجام شده می‌پرسد. با داشتن هر یک از موارد زیر احتمال سرویکس نارسا بیشتر مطرح می‌شود:

• سابقه‌ی بازشدن دهانه‌ی رحم بدون درد و در سه‌ماهه‌ی دوم بارداری
• سابقه‌ی زایمان سریع و یا زایمان زودرس در بارداری قبلی
• باز شدن و نرم شدن دهانه‌ی رحم قبل از هفته‌ی 24 بارداری بدون انقباضات دردناک، خونریزی واژینال، آبریزش از واژن (پارگی پرده‌ها) یا عفونت

روش‌های کمک‌کننده برای تشخیص نارسایی سرویکس در سه‌ماهه‌ی دوم بارداری شامل موارد زیر است:

• سونوگرافی واژینال: اگر پرده‌های جنینی در کانال سرویکس یا واژن نباشند، برای ارزیابی طول سرویکس، مقدار باز شدن سرویکس و پرده‌های جنین از سونوگرافی ترانس واژینال استفاده می‌شود. طول سرویکس کمتر از 25 میلی‌متر عامل خطر محسوب می‌شود. برای انجام این نوع سونوگرافی یک مبدل بلند و باریک درون واژن قرار می‌گیرد و امواج صوتی را فرستاده و جمع‌آوری می‌کند و تصاویر درون مانیتور نمایش داده می‌شوند.
• معاینه‌ی لگنی: پزشک از طریق معاینه‌ی لگنی متوجه خروج پرده‌های جنین از دهانه‌ی رحم می‌شود که نشان‌دهنده‌ی نارسایی سرویکس است. با این معاینه می‌توان به مشکلات مادرزادی یا پارگی سرویکس پی برد و اگر لازم بود انقباضات رحمی کنترل می‌شوند.
• آزمایش: اگر پرده‌های جنینی قابل مشاهده باشند و در سونوگرافی التهاب دیده شود اما علایمی از عفونت وجود نداشته باشد، نمونه‌ای از مایع دور جنین برای تشخیص عفونت برداشته می‌شود. هیچ نوع آزمایشی وجود ندارد که قبل از بارداری بتواند نارسایی سرویکس را تشخیص دهد. با این حال برخی تست‌های خاص به تشخیص ناهنجاری‌های رحم قبل از بارداری که ممکن است سبب نارسایی سرویکس شوند کمک می‌کنند. این تست با کمک سونوگرافی و MRI انجام شده و در برخی موارد با استفاده از هیستروسالپنگوگرافی و با کمک اشعه‌ی X، رحم و لوله‌های رحمی و اطراف آن‌ها را به دقت بررسی می‌کنند.

نارسایی دهانه‌ی رحم را چگونه درمان می‌کنند؟

درمان یا روش‌های مدیریت نارسایی سرویکس شامل موارد زیر است:

• مکمل پروژسترون: اگر مادر سابقه‌ی زایمان زودرس داشته باشد، ممکن است در سه‌ماهه‌ی دوم بارداری پزشک هورمون پروژسترون به نام هیدروکسی پروژسترون کاپروات تجویز کند. با این حال تحقیقات بیشتری نیاز است تا تأثیر واقعی پروژسترون بر نارسایی سرویکس مشخص شود. اخیراً تحقیقات نشان داده‌اند به نظر نمی‌رسد تجویز پروژسترون در بارداری‌های دوقلویی یا چندقلویی سودمند باشد.
• سونوگرافی سریالی: اگر مادر سابقه‌ی زایمان زودرس یا آسیب به سرویکس در بارداری قبلی یا طی جراحی داشته باشد، پزشک در چندین سونوگرافی پی‌درپی (هر دو هفته از هفته 15 تا 24 بارداری) طول دهانه‌ی رحم را بررسی می‌کند. اگر طی این مدت طول دهانه‌ی رحم کوتاه شود، پزشک سرویکس را سرکلاژ می‌کند.
• سرکلاژ سرویکس: اگر سن بارداری کمتر از 24 هفته باشد یا مادر سابقه‌ی زایمان زودرس داشته باشد و سونوگرافی باز شدن دهانه‌ی رحم را تأیید کند، یک جراحی به نام سرکلاژ سرویکس ممکن است بتواند از زایمان زودرس جلوگیری کند. در این روش گردن رحم با نوعی نخ بخیه‌ی قوی دوخته می‌شود و در ماه آخر بارداری یا در حین شروع انقباضات زایمانی نخ بخیه برداشته می‌شود تا روند زایمان طبیعی به خوبی پیش رود.

اگر مادر سابقه زایمان زودرس به دلیل نارسایی سرویکس داشته باشد، ممکن است پزشک حتی قبل از علایم باز شدن دهانه‌ی رحم اقدام به سرکلاژ کند. این روش معمولاً قبل از هفته‌ی 14 بارداری انجام می‌شود. سرکلاژ برای هر فردی که در خطر زایمان زودرس باشد انجام نمی‌شود، خصوصاً در بارداری‌های دوقلویی و یا چندقلویی باید پزشک نسبت فواید به مضرات سرکلاژ را بسنجد.

ممکن است پزشک وسیله‌ای را داخل واژن قرار دهد که طوری طراحی شده که رحم را حمایت می‌کند و «پِسری» (pessary) نام دارد. از پِسری می‌توان برای کاهش فشار وارده بر سرویکس نیز استفاده کرد. اگر چه تحقیقات بیشتری نیاز است تا تأثیر استفاده از این وسیله در درمان نارسایی سرویکس مشخص شود.

برای درمان نارسایی دهانه‌ی رحم چه توصیه هایی می‌شود؟

در صورت وجود نارسایی سرویکس بهتر است توصیه‌های زیر را رعایت کنید:

• از نزدیکی اجتناب کنید.
• تا حد ممکن فعالیت فیزیکی نداشته باشید.
• استراحت کنید، هر چند استراحت نمی‌تواند از زایمان زودرس جلوگیری کند