​​بزرگی خوش خیم پروستات (هایپرپلازی خوش خیم پروستات)

پروستات چیست؟

پروستات غده ای به شکل گردو و بخشی از سیستم تولید مثلی مردان است. وظیفه اصلی پروستات تولید بخشی از مایع منی می باشد. مایع تولید شده توسط پروستات برای باروری انسان ضروری است. غده پروستات مجرای ادرار را در ناحیه گردن مثانه (منطقه ای که مجرای ادرار به مثانه می پیوندد) احاطه می کند. مجرای ادراری لوله ای است که ادرار را از مثانه به بیرون بدن منتقل می کند. در مردان، مجرای ادرار، مایع منی را از طریق آلت تناسلی به بیرون بدن هدایت می کند.

 پروستات دو یا چند لوب (بخش) دارد که توسط یک لایه بیرونی محصور می شود و درست زیر مثانه در جلوی رکتوم (راست روده) قرار دارد.

هایپرپلازی خوش خیم پروستات چیست؟

هایپرپلازی خوش خیم پروستات (که به آن BPH نیز گفته می شود) وضعیتی است که در آن غده پروستات بزرگ شده ولی این بزرگی پروستات در اثر سرطان پروستات نیست. همچنین هایپرپلازی خوش خیم پروستات به عنوان هیپرتروفی خوش خیم پروستات یا انسداد خوش خیم پروستات نیز شناخته می شود. پروستات با افزایش سن، دو دوره رشد را پشت سر می گذارد. اولین دوره رشد، در اوایل بلوغ اتفاق می افتد، هنگامی که پروستات به دو برابر اندازه اولیه می رسد. مرحله دوم رشد از حدود 25 سالگی شروع می شود و در طول عمر یک مرد ادامه می یابد. اغلب هایپرپلازی خوش خیم پروستات در مرحله رشد دوم رخ می دهد. با بزرگ شدن پروستات، این غده بر روی مجرای ادرار فشار وارد کرده و آن را تنگ می کند، دیواره مثانه ضخیم تر می شود و درنهایت، مثانه ممکن است ضعیف شده و توانایی تخلیه کامل را از دست بدهد و مقداری از ادرار در مثانه باقی بماند. تنگ شدن مجرای ادرار و احتباس ادرار (عدم توانایی در تخلیه کامل مثانه) باعث بسیاری از مشکلات مرتبط با هایپرپلازی خوش خیم پروستات می شود.

چه عواملی باعث هیپرپلازی خوش خیم پروستات می شوند؟

علت هایپرپلازی خوش خیم پروستات هنوز نامشخص است اما بزرگی خوش خیم پروستات به طور عمده در مردان مسن دیده می شود. هایپرپلازی خوش خیم پروستات در مردانی که بیضه هایشان قبل از بلوغ برداشته می شود، ایجاد نمی گردد، به همین دلیل برخی از محققان معتقدند عوامل مرتبط با پیری و اختلالات بیضه ها ممکن است باعث پروستات خوش خیم شوند. در طول زندگی، مردان تستوسترون (هورمون مردانه) و مقادیر کمی استروژن (هورمون زنانه) تولید می کنند. با افزایش سن، میزان تستوسترون فعال در خون آن ها کاهش می یابد که باعث می شود نسبت بیشتری از استروژن باقی بماند، در نتیجه باعث بزرگی پروستات می گردد زیرا سهم بالاتر استروژن در داخل پروستات باعث افزایش فعالیت موادی می شود كه باعث رشد سلول های پروستات می شوند. نظریه دیگری که به علت هایپرپلازی خوش خیم پروستات می پردازد، مربوط به تأثیر دی هیدروتستوسترون (DHT)، هورمون مردانه دیگری است که در رشد و نمو پروستات نقش دارد. برخی تحقیقات نشان داده اند که حتی با افت سطح تستوسترون خون، افراد مسن همچنان به تولید و تجمع مقادیر بالای DHT در پروستات ادامه می دهند. این تجمع DHT ممکن است سلول های پروستات را به ادامه رشد تشویق کند. همچنین لازم به ذکر است مردانی كه DHT تولید نمی كنند، دچار بزرگی خوش خیم پروستات نمی شوند.

هایپرپلازی خوش خیم پروستات چقدر شایع است؟

هایپرپلازی خوش خیم پروستات شایع ترین مشکل پروستات در مردان بالاتر از 50 سال است. در سال 2010 ، بیش از 14 میلیون مرد در ایالات متحده دارای علائمی مربوط به دستگاه ادراری تحتانی بودند که به دلیل هایپرپلازی خوش خیم پروستات به وجود آمده بود. بزرگی خوش خیم پروستات به ندرت عامل بروز علائم در افراد کمتر از ۴۰ سال است. با افزایش سن احتمال بروز و شدت علائم افزایش می یابد. پروستات خوش خیم در حدود 50 درصد از مردان بین سنین ۵۱ تا ۶۰ سال و تا ۹۰ درصد از مردان مسن تر از ۸۰ سال را مبتلا می کند.

چه کسانی بیشتر احتمال دارد به هایپرپلازی خوش خیم پروستات مبتلا شود؟

مردان دارای فاکتورهای زیر به احتمال زیاد دچار هیپرپلازی خوش خیم پروستات می شوند:

-سن 40 سال و بالاتر؛

-داشتن سابقه خانوادگی بزرگی خوش خیم پروستات؛

-ابتلا به بیماری هایی مانند چاقی، بیماری های قلبی-عروقی و دیابت نوع 2؛

-نداشتن فعالیت بدنی و ورزش؛

-داشتن اختلال نعوظ.

علائم هیپرپلازی خوش خیم پروستات چیست؟

از جمله علائم بزرگی خوش خیم پروستات می توان به موارد زیر اشاره کرد:

-احتباس حاد ادرار؛

-احتباس ادرار مزمن یا طولانی مدت؛

-وجود خون در ادرار؛

-عفونت ادراری (UTI)؛

-آسیب مثانه؛

-آسیب کلیه؛

-ایجاد سنگ مثانه.

بیشتر مردان مبتلا به هایپرپلازی خوش خیم پروستات این عوارض را ندارند، با این حال به ویژه، آسیب به کلیه ها می تواند تهدیدی جدی برای سلامتی فرد باشد.

البته فرد ممکن است دارای علائم ادراری (مانند تکرر ادرار) باشد اما مبتلا به بزرگی خوش خیم پروستات نباشد و علائم او ناشی از مشکلات مثانه، عفونت دستگاه ادراری (UTI) و یا التهاب پروستات (پروستاتیت) باشد. همچنین این علائم ممکن است نشانه ای از وجود مشکلات جدی تر از جمله سرطان پروستات باشد در نتیجه بهتر است مردانی که دارای علائم پروستات خوش خیم هستند، به پزشک معالج مراجعه کنند.

علائمی که پس از مشاهده آن ها ضروری است هرچه سریعتر به دنبال مراقبت های پزشکی فوری باشید شامل موارد زیر می باشند:

-عدم توانایی کامل در ادرار کردن؛

-ادرار دردناک، تکرر ادرار و یا نیاز فوری به ادرار کردن همراه با تب و لرز؛

-وجود خون در ادرار؛

-ناراحتی یا درد زیاد در قسمت تحتانی شکم و مجاری ادراری.

تشخیص هایپرپلازی خوش خیم پروستات:

تشخیص هایپرپلازی خوش پروستات معمولا با استفاده از روش های زیر انجام می گیرد:

• بررسی سابقه پزشکی شخصی و خانوادگی: گرفتن سابقه پزشکی شخصی و خانوادگی از اولین مواردی است که پزشک ممکن است برای کمک به تشخیص هیپرپلازی خوش خیم پروستات انجام دهد.
•  انجام معاینه فیزیکی: معاینه فیزیکی یکی دیگز از روش های تشخیص بزرگی پروستات می باشد. این معاینه شامل بررسی بدن بیمار برای وجود ترشحات از مجرای ادرار، غدد لنفاوی بزرگ یا حساس در کشاله ران و درد و تورم کیسه بیضه، ضربه به بخش های خاصی از بدن بیمار و انجام تست دیجیتال رکتال باشد. طی انجام این تست، بیمار خم شده و یا در حالی که زانو های خود را نزدیک سینه نگه داشته است به شکم دراز می کشد، سپس پزشک به وسیله انگشت پوشیده با دستکش و آغشته به روان کننده، داخل مقعد، روده و بخشی از پروستات که نزدیک روده قرار دارد را معاینه می کند.
• بسیاری از پزشکان به عنوان بخشی از معاینه معمول فیزیکی، برای آقایان 40 سال یا بالاتر که دارای مشکلات ادراری هستند، تست دیجیتال رکتال را انجام می دهند.
• انجام آزمایشات پزشکی: اگرچه پزشک غالباً براساس علائم و انجام معاینه دیجیتال رکتال، هیپرپلازی خوش خیم پروستات را تشخیص می دهد، اما متخصص ارولوژی با بهره گیری از تست های پزشکی، می تواند تشخیص مشکلات ادراری تحتانی مربوط به بزرگی خوش خیم پروستات را تشخیص دهد و به تناسب آن درمان مناسب را تجویز نماید. آزمایشات پزشکی شامل موارد زیر می باشند:

-آزمایش ادرار برای بررسی وجود عفونت؛

-آزمایش خون برای بررسی سطح آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA). هایپرپلازی خوش خیم پروستات، عفونت های پروستات، التهاب و پیری اغلب باعث سطح بالای PSA می شوند؛

-آزمایشات یورودینامیک (شامل روش هایی برای بررسی توانایی مثانه در نگه داشتن ادرار و خالی کردن کامل یا نسبی آن و همچنین بررسی سرعت تخلیه ادرار در مثانه). کاهش جریان ادرار یا ادرار باقیمانده در مثانه غالباً نشان دهنده انسداد ادرار به دلیل هایپرپلازی خوش خیم پروستات می باشد؛

-سیستوسکوپی؛ در این روش پزشک از طریق باز کردن نوک آلت تناسلی، ابزار سیستوسکوپ که یک دوربین لوله ای است را داخل دستگاه ادراری کرده و به بررسی وجود انسداد یا سنگ در مجاری ادراری می پردازد؛

-سونوگرافی ترنس رکتال؛ در این روش دستگاهی به نام پروب که کمی بزرگتر از یک قلم است، در روده و جنب پروستات قرار می گیرد و تصویر سونوگرافی به دست آمده، اندازه پروستات و وجود هرگونه ناهنجاری دیگر مانند تومور را نشان می دهد. البته در این روش نمی توان با اطمینان سرطان پروستات را تشخیص داد؛

-بیوپسی که شامل برداشتن یک قطعه کوچک از بافت پروستات برای معاینه با میکروسکوپ است نیز یکی دیگر از روش های تشخیص بزرگی پروستات می باشد. همچنین این آزمایش نتیجه قطعی برای وجود و یا عدم وجود سرطان پروستات به دست می دهد.

درمان بزرگی پروستات (هایپرپلازی خوش خیم پروستات):

درمان بزرگی خوش خیم پروستات بر اساس شدت علائم، میزان تأثیر علائم بر زندگی روزمره و همچنین تمایلات بیمار، انجام می گیرد. به طور مثال ممکن است فرد بیمار نیازی به درمان بزرگی پروستات خفیف نداشته باشند مگر اینکه علائم آن آزار دهنده بوده و بر کیفیت زندگی فرد تأثیر بگذارد. در صورت شدید و آزار دهنده بودن علائم یا وجود خطر برای سلامتی، درمان بزرگی پروستات توسط پزشک توصیه می گردد. گزینه های درمان بزرگی پروستات (هایپرپلازی خوش خیم پروستات) شامل موارد زیر می باشد:

• تغییر سبک زندگی: تغییر در سبک زندگی یکی از روش های اصلی درمان بزرگی خوش خیم پروستات می باشد. اقداماتی مانند کاهش مصرف مایعات، به ویژه قبل از بیرون رفتن یا قبل از خواب، کاهش یا عدم مصرف نوشیدنی های کافئین دار و الکل، اجتناب یا نظارت بر استفاده از داروهایی مانند دکونژستانت ها، آنتی هیستامین ها، داروهای ضد افسردگی و دیورتیک ها، آموزش مثانه برای نگه داشتن ادرار بیشتر برای مدت طولانی تر، انجام ورزش هایی برای تقویت عضلات کف لگن و همچنین بهبود رژیم غذایی برای جلوگیری از یبوست، در درمان هایپرپلازی خوش خیم پروستات بسیار مؤثر می باشند.
• دارو درمانی: استفاده از داروهایی برای متوقف کردن رشد غده پروستات، کوچک کردن آن و یا کاهش علائم بزرگی خوش خیم پروستات، یکی دیگر از روش های درمانی پرکاربرد می باشد. مسدود کننده های آلفا، مهارکننده های فسفودی استراز 5، مهارکننده های 5-آلفا ردوکتاز و داروهای ترکیبی، مثال هایی از این دارو ها می باشند.
•  استفاده از روشهای کم تهاجمی: روش های کم تهاجمی می توانند بافت بزرگ شده پروستات را از بین ببرند یا مجرای ادرار را گشاد کنند، این مساله می تواند به تسکین انسداد و احتباس ادرار ناشی از هایپرپلازی خوش خیم پروستات کمک کند. در روش های کم تهاجمی پزشک با استفاده از ابزار سیستوسکوپ و بهره گیری از ایجاد گرما توسط امواج رادیویی، امواج مایکروویو، امواج ماوراء صوت، جریان الکتریکی و یا حرارت آب گرم، اقدام به کوچک کردن پروستات یا عقب راندن پروستات بزرگ شده و باز کردن مجرای ادراری می کند. روش های کم تهاجمی شامل موارد زیر می باشد:

Transurethral needle ablation-

Transurethral microwave thermotherapy-

High-intensity focused ultrasound-

Transurethral electrovaporization-

Water-induced thermotherapy-

Prostatic stent insertion-

• عمل جراحي: هنگامی که داروها و یا روش های کم تهاجمی بی اثر باشند یا علائم بیماری شدید و آزاردهنده باشند، پزشک انجام عمل جراحی برای برداشتن بافت بزرگ شده پروستات یا ایجاد برش در پروستات، برای گشاد کردن مجرای ادرار را توصیه می کند.

اگرچه از بین بردن بافت دردناک پروستات بسیاری از علائم هیپرپلازی خوش خیم پروستات را تسکین می بخشد، اما برداشتن بافت، هیپرپلازی خوش خیم پروستات را درمان نمی کند. انواع روش های جراحی عبارتند از:

Transurethral resection of the prostate (TURP)- که شایع ترین روش جراحی برای درمان بزرگی خوش خیم پروستات است و طی آن پزشک ابزار رزکتوسکوپ را از طریق مجرای ادرار وارد کرده و قطعاتی از بافت پروستات بزرگ شده را با یک حلقه سیم، برش می دهد و در پایان عمل آن ها را بیرون می کشد.

Transurethral incision of the prostate (TUIP)-، در این روش پزشک به وسیله سیستوسکوپ و یک ابزار دیگر، با ایجاد چند برش کوچک در پروستات و گردن مثانه، مجرای ادرار را گسترش می دهد.

-جراحی لیزر (استفاده از لیزر برای از بین بردن بافت پروستات)؛

-پروستاتکتومی باز (برداشتن تمام یا قسمتی از پروستات).

تمام این جراحی ها به جز جراحی پروستاتکتومی باز، با استفاده از روش ترانس یورترال انجام می گیرند. کلیه‎ی این روش های جراحی، نیاز به بی حسی موضعی یا بیهوشی عمومی و بستری در بیمارستان دارند. همچنین برای پیشگیری از عفونت ممکن است متخصص اورولوژی قبل یا بعد از عمل، آنتی بیوتیک تجویز کند. بلافاصله پس از جراحی هایپرپلازی خوش خیم پروستات، متخصص اورولوژی کاتتر مخصوصی به نام سوند فولی را وارد می کند تا از طریق باز کردن آلت تناسلی، ادرار را از مثانه به داخل کیسه منتقل کند.

عوارض درمان هایپرپلازی خوش خیم پروستات چیست؟

عوارض مربوط به درمان هیپرپلازی خوش خیم پروستات بستگی به نوع روش درمانی دارد.

عوارض مربوط به دارو درمانی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

 -کهیر؛

-جوش های قرمز؛

-خارش؛

-تنگی نفس؛

-ضربان قلب سریع، تپش قلب یا ضربان نامنظم؛

-نعوظ دردناک آلت که ساعت ها طول می کشد؛

-تورم چشم ها، صورت، زبان، لب ها، گلو، بازوها، دست ها، پاها، مچ پا یا قسمت پایینی پاها؛

-اشکال در تنفس یا بلع؛

-درد قفسه سینه؛

-سرگیجه یا غش کردن هنگام ایستادن ناگهانی؛

-کاهش ناگهانی یا از بین رفتن بینایی؛

-تاری دید؛

-کاهش ناگهانی شنوایی؛

-سرگیجه یا حالت تهوع در هنگام فعالیت جنسی؛

-کاهش میل جنسی؛

-ایجاد مشکل در انزال.

عوارض بعد از روش های کم تهاجمی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

-عفونت ادراری؛

-ادرار دردناک؛

-مشکل در ادرار کردن؛

-تکرر ادرار؛

-بی اختیاری ادرار؛

-وجود خون در ادرار چند روز پس از عمل؛

-اختلال در عملکرد جنسی؛

-پروستاتیت مزمن (التهاب طولانی مدت پروستات)؛

 -احتباس ادرار.

بیشتر عوارض روش های کم تهاجمی طی چند روز یا چند هفته از بین می روند.

عوارض بعد از عمل ممکن است شامل موارد زیر شود:

-مشکلات ادراری؛

-بی اختیاری ادرار؛

-خونریزی و لخته شدن خون؛

-عفونت؛

-بافت زخم (اسکار)؛

-اختلال در عملکرد جنسی؛

-تکرار مشکلاتی مانند احتباس ادرار و UTI.

پیشگیری از هیپرپلازی خوش خیم پروستات:

هنوز روش قطعی برای پیشگیری از هایپرپلازی خوش خیم پروستات یافت نشده است. مردان دارای فاکتورهای خطر برای هایپرپلازی خوش خیم پروستات باید در مورد هرگونه علائم دستگاه ادراری تحتانی و نیاز به انجام معاینات منظم پروستات با پزشک معالج خود صحبت کنند. مردان می توانند با شناخت علائم دستگاه ادراری تحتانی و شناسایی علائم پروستات بزرگ شده، درمان زودرس را انجام داده و اثرات بزرگی خوش خیم پروستات را به حداقل برسانند.

همچنین مطالعات اخیر نشان می دهد که کیفیت رژیم غذایی و تغذیه، در ایجاد یا جلوگیری از هایپرپلازی خوش خیم پروستات نقش دارد.

آزمایش های بالینی بخشی از تحقیقات بالینی و در قلب همه پیشرفت های پزشکی است. آزمایشات بالینی روش های جدیدی را برای پیشگیری، تشخیص و یا درمان بیماری جستجو می کند. محققان همچنین از آزمایشات بالینی برای بررسی سایر جنبه های مراقبت از جمله بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به بیماری های مزمن استفاده می کنند.