​بررسی دستگاه تناسلی زنان

اگر تخمک‌گذاری بدون مشکل انجام شود و احتمال اختلال در دستگاه تناسلی زن وجود داشته باشد پزشک تست‌‌‌های تکمیلی زیر را برای شناسایی اختلال و علت ناباروری توصیه می‌کند:

پاپ اسمیر

پاپ اسمیر (Pap smear) تستی ساده و پایه برای بررسی سلامت رحم و دهانه‌ی رحم زنان است. پاپ اسمیر و معاینه‌ی لگن بهترین گزینه برای تشخیص سرطان دهانه‌ی رحم و سایر مشکلات آن و بیماری‌‌‌های مقاربتی است. هرکدام از این مشکلات می‌تواند در باروری زن اختلال ایجاد کند. در این تست، نمونه‌ی سلولی از واژن یا دهانه‌ی رحم زن تهیه شده و روی لام میکروسکوپ قرار داده می‌شود. هرگونه تغییر در سلول‌‌‌های این بخش‌ها (تغییرات پیش از سرطان یا تغییرات سرطانی) زیر میکروسکوپ مورد ارزیابی قرار می‌‌گیرد. تست پاپ حین معاینه‌ی لگن انجام می‌شود. پزشک از وسیله‌ای به نام اسپکولوم استفاده می‌کند تا دهانه‌ی واژن را باز کند و امکان معاینه‌ی واژن و دهانه‌ی رحم فراهم شود. یک برس کوچک و اسپچول پلاستیکی برای جمع آوری سلول‌‌‌های دهانه‌ی رحم به کار می‌رود. سپس سلول‌ها درون محلولی قرار داده شده و به آزمایشگاه فرستاده می‌شوند. پیشنهاد می‌شود برای کسب نتیجه‌ی بهتر از 48 ساعت قبل از انجام تست، از نزدیکی، دوش گرفتن و استفاده از کرم‌ها یا روغن‌‌‌های واژن خودداری کنید. همچنین توصیه می‌شود که تاریخ انجام تست با تاریخ قاعدگی (پریود، عادت ماهانه) فرد تداخل نداشته باشد.

ارزیابی مخاط دهانه‌ی رحم یا تست پس از نزدیکی

ارزیابی مخاط دهانه‌ی رحم یا تست پس از نزدیکی(Post coital test; PCT)  را در اواسط چرخه‌ی قاعدگی، بین روز‌‌های اول تا دوم تخمک‌گذاری انجام ‌‌می‌دهند تا کیفیت و کمیت مخاط دهانه‌ی رحم را بررسی کنند و حضور اسپرم­‌‌های متحرک و زنده را در مخاط ثبت کنند. در این روش پزشک نمونه‌ای از مخاط واژن زن را برمی‌‌دارد و روی لام شیشه‌ای پخش می‌کند. تعداد اسپرم‌‌‌های سالم و متحرک بررسی می‌شود و مخاط از نظر کیفیت، گرانروی (ویسکوزیته) و تست فرن ارزیابی می‌­شود. زن باید تست را طی روز‌‌های باروری (یعنی طی روز‌‌های تخمک‌گذاری) و حداکثر دوازده ساعت بعد از نزدیکی انجام دهد. نتیجه‌ی این تست مشخص می‌کند که آیا اسپرم مرد می‌تواند درون مخاط رحم زن زنده بماند یا خیر. مشاهده‌ی پنج تا 10 اسپرم متحرک در هر میدان قوی میکروسکوپ نشان‌دهنده‌ی طبیعی بودن آزمایش است. تست فرن یا تست سرخسی شدن اشاره به زمانی دارد که زیر میکروسکوپ الگوی شبه‌سرخسی در مخاط دهانه‌ی رحم که روی لام شیشه‌ای خشک شده، نمایان می‌­شود. سرخسی شدن به علت حضور سدیم‌کلرید در مخاط است که تحت تأثیر استروژن می‌باشد. قبل از تخمک‌گذاری که میزان استروژن بالاست، مخاط دهانه‌ی رحم به علت کریستالی شدن سدیم‌کلرید در فیبر‌‌های مخاط، الگوی شبه‌سرخسی پیدا می‌کند. الگوی سرخسی بعد از تخمک‌گذاری که میزان پروژسترون غالب است، محو می­‌شود. این الگو به طور کامل از روز 22 چرخه به بعد ناپدید می‌­شود که نشانه‌ی تخمک‌گذاری است. تداوم نبود این ساختار در چرخه ی قاعدگی نشانه‌ی عدم تخمک‌گذاری (ناباروری) است. از تست فرن برای تشخیص حضور مایع آمنیوتیک هنگام پارگی کیسه‌ی آب و آغاز زایمان نیز استفاده می‌شود.

تست‌‌‌های تصویربرداری:

سونوگرافی لگن، مشخص‌کننده‌ی بیماری‌‌‌های رحم یا لوله‌‌‌های فالوپ است. گاهی روش هیستروسالپینگوگرافی (HSG) نیز برای دیدن جزئیات درون رحم که با امواج فراصوت منظم دیده نمی‌شود، به کار می‌­رود. سونوگرافی از طریق واژن نیز چند روز بعد از افزایش LH انجام می‌شود تا تعیین کند که آیا تخمک‌گذاری رخ داده است یا خیر. در این نوع سونوگرافی تعداد فولیکول‌‌‌های آنترال که در اوایل چرخه ی قاعدگی  دیده می‌شود نیز شمارش می‌شود (تست AFC) و اگر کمتر از هشت فولیکول آنترال دیده شود و تخمدان‌ها کمتر از سه میلی‌لیتر حجم داشته باشند، نشانه‌ی کاهش ذخیره‌ی تخمدان (DOR) در زن است. برای مشخص کردن فیبروئید و کیست در رحم و تخمدان نیز از این امواج فراصوت استفاده می‌شود.

• هیستروسالپینگوگرافی یا عکس رنگی رحم

هیستروسالپینگوگرافی (HSG ;Hysterosalpingography) وضعیت رحم و لوله‌‌‌های فالوپ را بررسی می‌کند. پزشک از وسیله‌ای به نام اسپکولوم استفاده می‌کند و دهانه‌ی واژن را باز می‌کند تا امکان معاینه‌ی واژن و دهانه‌ی رحم فراهم شود. دهانه‌ی رحم با صابون مخصوصی شسته می‌شود و یک سوند یا کانولا به داخل دهانه‌ی رحم از طریق واژن وارد می‌شود. محلول رنگی رادیوگرافی (کُنتِراست) وارد حفره‌ی رحم می‌شود. عکس‌برداری توسط اشعه‌ی ایکس انجام می‌شود. اگر لوله‌‌‌های فالوپ باز باشند، رنگ به داخل لوله‌ها جریان می‌یابد و در حفره‌ی شکمی نمایان می‌شود. اگر لوله‌‌‌های فالوپ بسته باشند رنگ در رحم یا لوله‌‌‌های فالوپ (با توجه به مکان گرفتگی) باقی می‌ماند. رنگ مورد استفاده بی‌ضرر است و توسط بدن زن جذب می‌شود. این سونوگرافی کمی ناراحت‌کننده ولی به ندرت دردناک است. انسداد یا دیگر مشکلات مجاری تناسلی زن اغلب با این تست مکان‌یابی می‌شوند. هنگام انجام تست باید موارد زیر به پزشک اطلاع داده شود:

امکان باردار بودن، مصرف هرگونه دارو، آلرژی (به دارو، غذا، رنگ یا هرگونه ماده‌ی حاوی ید)، خونریزی یا استفاده از رقیق‌کننده‌‌‌های خون مانند آسپیرین و وارفارین (کومادین)، عفونت لگن یا عفونت‌‌‌های جنسی مانند کلامیدیا یا سوزاک، عفونت دهانه‌ی رحم ، مشکلات ریوی مانند آسم، سابقه‌ی مشکلات کلیوی یا دیابت مخصوصاً اگر داروی متفورمین (مانند گلوکوفاژ) برای کنترل دیابت استفاده می‌‌کنید.

بهترین زمان انجام تست دو تا پنج روز بعد از قاعدگی (پریود، عادت ماهانه) است تا اطمینان حاصل شود که فرد باردار نیست.

• هیستروسونوگرافی 

هیستروسونوگرافی (Hysterosonography; Sono-HSG; Sonohysterogram; Salin sonogram/Sono-hysterography; SIS) نوعی سونوگرافی جدید و بدون استفاده از پرتو برای ارزیابی لوله‌‌‌های فالوپ و شکل رحم است که نتایج آن قابل مقایسه با هیستروسالپینگوگرام می‌باشد. این روش نسبت به هیستروسالپینگوگرافی ارزان‌تر بوده و چون در آن از اشعه‌ی ایکس استفاده نمی‌شود نیازی به انتظار کشیدن در بیمارستان ندارد و در مطب قابل انجام است. در این روش از سالین (آب نمک) استریل و هوا استفاده می‌شود که از طریق واژن به درون رحم وارد شده تا حفره‌ی رحم و لوله‌‌‌های فالوپ با سونوگرافی از طریق واژن قابل مشاهده شوند. هیستروسونوگرافی نسبت به سونوگرافی معمول، بیشتر احتمال دارد که ساختار‌‌های غیرطبیعی مانند تومور‌‌های فیبروئید و پولیپ­‌‌های اندومتریال را نشان دهد. بهتر است تست یک هفته بعد از قاعدگی (پریود، عادت ماهانه) انجام شود تا از خطرعفونت جلوگیری شود. در این زمان از چرخه، بافت اندومتریوم در نازک‌ترین حالت خود قرار دارد که زمان مناسبی برای تشخیص طبیعی بودن آن است. این تست در صورت بارداری انجام نمی‌شود.

• هیستروسکوپی

اگر ناهنجاری خاصی در اندام‌های تناسلی دیده شود، معمولاً از هیستروسکوپی (Hysteroscopy) استفاده می‌کنند. این روش اغلب به جای عکس رنگی رحم یا HSG به کار می‌رود. هیستروسکوپی یک روش جراحی است که در آن وسیله‌ای نوری شبیه تلسکوپ (Hysteroscope) از طریق واژن و دهانه‌ی رحم به داخل فرستاده می‌شود تا داخل رحم رؤیت شود. هیستروسکوپی کمک به تشخیص و درمان ناهنجاری داخل حفره‌ی رحم مانند خونریزی غیرطبیعی بعد از یائسگی، پولیپ‌ها، فیبروئیدها و چسبندگی‌ها (بافت‌‌‌های زخم) و ناهنجاری لوله‌‌‌های فالوپ می‌کند. هنگام انجام تست باید موارد زیر به پزشک اطلاع داده شود:

امکان باردار بودن، مصرف هرگونه دارو، آلرژی به دارو، خونریزی یا استفاده از رقیق‌کننده‌‌‌های خون مانند آسپیرین و وارفارین (کومادین)، تحت درمان عفونت‌‌‌های واژن، عفونت‌‌‌های دهانه‌ی رحم یا لگن طی شش هفته‌ی قبل از انجام تصویربرداری و مشکلات ریوی یا قلبی.

همچنین توصیه می‌شود که تاریخ انجام تست با تاریخ قاعدگی (پریود، عادت ماهانه) فرد تداخل نداشته باشد. 24 ساعت قبل از انجام هیستروسکوپی نباید دوش گرفته شود، از تامپون نباید استفاده شود و دارو‌‌های مختص واژن نباید مصرف شود.

• لاپاراسکوپی 

​اگر پزشک مشکوک به زخم یا اندومتریوز در تخمدان یا لوله‌ی فالوپ باشد، لاپاراسکوپی (Laparascopy) را پیشنهاد می‌‌کند. لاپاراسکوپی، اندومتریوز، زخم، انسداد یا بی‌نظمی‌‌‌های لوله‌‌‌های فالوپ، مشکلات رحم و تخمدان‌ها را شناسایی می‌کند. این جراحی تهاجمی شامل دو برش کوچک زیر ناف فرد و استخوان شرمگاهی می‌باشد. سپس گاز کربن‌دی‌اکسید را به شکم وارد می‌‌کنند تا انبساط یابد. پزشک، لاپاراسکوپ (لوله‌ی بلند به همراه لنز و فیبر نوری) را به داخل یک برش و یک نشانگر بلند را به داخل برش دیگر در پوست وارد می‌کند. با استفاده از نشانگر، پزشک می‌تواند تخمدان‌ها، لوله‌‌‌های فالوپ و رحم را مشاهده کند و بافت‌‌‌های زخمی را بررسی کند. در بعضی موارد پزشک بافت‌‌‌های زخمی را که حین جراحی پیدا می‌کند جدا می‌کند. چسبندگی‌ها و اتصالات غیرطبیعی بین دو سطح داخلی بدن نیز با این روش بهبود می‌یابند (این روش هم جنبه‌ی تشخیصی و هم جنبه‌ی درمانی دارد). فرد معمولاً برای انجام این روش به بیهوشی عمومی نیاز دارد ولی خطر خونریزی، عفونت و واکنش نسبت به بیهوشی خفیف است. هنگام انجام تست باید موارد زیر به پزشک اطلاع داده شود:

امکان باردار بودن، آلرژی به دارو، خونریزی یا استفاده از رقیق‌کننده‌‌‌های خون مانند آسپیرین و وارفارین (کومادین).

قبل از انجام لاپاراسکوپی فرد باید با پزشک درباره‌ی شرایط و نحوه‌ی انجام تست صحبت کند و دستورالعمل‌‌‌های مربوط به خوردن و آشامیدن قبل از لاپاراسکوپی را نیز باید رعایت کند.

نمونه‌برداری از بافت اندومتریال

بعد از روز بیست و یکم (حدود هفت تا 12 روز بعد از تخمک‌گذاری)، نمونه‌برداری از بافت اندومتریال انجام می‌شود. در این روش تکه‌ی کوچکی از بافت داخلی رحم برداشته می‌شود و تعیین می‌کنند که آیا لایه‌ی داخلی (اندومتریوم) به میزان کافی ضخیم است تا تخمک لقاح‌یافته درآن قرار گیرد یا خیر. با معاینات بافتی نمونه مشخص می‌شود که آیا تخمک آزاد شده است و جسم زرد به میزان کافی پروژسترون تولید می‌کند یا خیر. این تست معمولاً وقتی نتایج حاصل از دمای پایه‌ی بدن زن واضح نباشد انجام می‌شود و امروزه کمتر از آن استفاده می‌کنند زیرا توانایی محدودی در کمک به تشخیص و درمان ناباروری دارد. هنگام انجام تست باید موارد زیر به پزشک اطلاع داده شود:

امکان باردار بودن، مصرف هرگونه دارو، آلرژی به دارو، خونریزی یا استفاده از رقیق‌کننده‌‌‌های خون مانند آسپیرین و وارفارین (کومادین)، عفونت واژن یا دهانه‌ی رحم و لگن، مشکلات ریوی یا قلبی.

قبل از نمونه‌برداری نباید دوش گرفته شود، از تامپون نباید استفاده شود، دارو‌‌های مختص واژن نباید مصرف شود. ممکن است فرد نیاز به استفاده از مسکن‌‌‌های درد مانند ایبوپروفن داشته باشد (30 تا 60 دقیقه قبل از نمونه‌برداری).