این مطلب از نظر علمی به تأیید دکتر آزاده حسینی فلوشیپ ناباروری و IVF، از پزشکان متخصص مرکز مام رسیده است.

کوچک شدن تخمدان خطرناک است و آیا قابل درمان می باشد؟

تخمدان ها نقش مهمی در بارداری دارند زیرا تخمک که بعد از انجام لقاح با اسپرم، منجر به وقوع بارداری می گردد، در تخمدان ها تولید می شود. تخمدان ها همچنین وظیفه تولید عمده ترین هورمون های تولید مثل زنان، یعنی استروژن و پروژسترون را بر عهده دارند.

اندازه تخمدان برای اقدام به بارداری اهمیت دارد. کوچک بودن تخمدان ها به معنی کمتر بودن میزان تخمک های خانم از حد طبیعی است که در نتیجه، می تواند باعث کاهش قدرت باروری و حتی ناباروری گردد. با این حال، داشتن تخمدان های بزرگتر لزوماً به معنای بالا بودن میزان ذخیره تخمک خانم نیست. اما این یک واقعیت است که زنانی که دارای قدرت باروری خوبی هستند، تخمدان‌های بزرگتری نسبت به زنان دارای مشکلات ناباروری دارند.

تخمدان ها به دلایل مختلفی ممکن است تغییر اندازه دهند، که در ادامه به آن ها خواهیم پرداخت.

چه عواملی باعث تغییر در اندازه تخمدان ها می شوند؟

اندازه تخمدان های زن به دلایل مختلفی می تواند چندین بار در زندگی او تغییر کند. در ادامه به عوامل مختلفی که می توانند باعث تغییر در اندازه تخمدان شوند، اشاره می کنیم:

1) سن:

اندازه تخمدان با افزایش سن تغییر می کند. تخمدان ها قبل از بلوغ و بعد از یائسگی در کوچکترین اندازه خود وجود دارند. اندازه آن ها در دوران بلوغ و تا مرحله قبل از یائسگی در طول زندگی زنان افزایش می یابد. اندازه تخمدان ها همچنین در زمان تخمک گذاری یا قاعدگی نیز بیشتر می شود. به طور متوسط، تخمدان یک زن دارای 3 سانتی متر طول، 5/2 سانتی متر ارتفاع و 5/1 سانتی متر عرض است. اندازه تخمدان قبل از بلوغ یا بعد از یائسگی، کمتر از 2 سانتی متر است؛ در نتیجه افزایش سن می تواند یک علت کوچک شدن تخمدان باشد. افزایش سن باعث کم شدن ذخایر تخمدان و ایجاد تخمدان کوچک می شود.

2) وجود مشکلات مربوط به تخمدان: 

مشکلات و بیماری های مربوط به تخمدان و سرطان می توانند باعث افزایش اندازه تخمدان شوند. اختلالاتی مانند سندرم تخمدان پلی ‌کیستیک (PCO)، اندومتریوز، کیست های فولیکولی و کیست های جسم زرد باعث بزرگ شدن تخمدان ها و در نتیجه آن، درد و خونریزی داخلی می شوند. این اختلالات، از قدرت باروری زنان کاسته، بارداری را برای خانم ها مشکل ساز می کنند و باعث ناباروری زنان می گردند.

3) ایجاد تحریکات هورمونی:

زنانی که مبتلا به ناباروری هستند اغلب برای باردار شدن تحت درمان های باروری قرار می گیرند. بخشی از این روش های درمانی، شامل تزریق هورمون جهت تحریک تخمدان ها به منظور آزاد شدن تخمک های بیشتر برای لقاح است. بنابراین این روش های کمک باروری می توانند باعث بزرگ تر شدن تخمدان ها در طی تخمک گذاری شوند. البته پس از پایان مرحله تخمک گذاری، تخمدان ها به اندازه طبیعی خود باز می گردند. 

4) بارداری: 

ممکن است اندازه تخمدان ها در دوران بارداری افزایش یابد زیرا در این دوران، میزان هورمون های استروژن و پروژسترون تولید شده توسط تخمدان ها افزایش می یابد. البته با این حال، بهتر است که پزشک معالج تخمدان ها را بررسی نموده و از عدم وجود کیست اطمینان حاصل کند.

5) یائسگی:

یائسگی یک علت کوچک شدن تخمدان است. تخمدان ها قبل از یائسگی 3-4 سانتی متر هستند، اما بعد از یائسگی، کوچک شده و ممکن است بین 5/0 تا 1 سانتی متر باشند.

در حدود 45 تا 50 سالگی یائسگی رخ می دهد و باعث تخریب تخمدان ها و متوقف شدن فرآیند تولید تخمک می شود. بعد از آخرین چرخه قاعدگی زن، تخمدان ها دیگر هیچ عملکردی ندارند. اگر یائسگی قبل از ۴٠ سال رخ دهد، فرد دچار یائسگی زودرس یا مشکل دیگری به نام نارسایی زودرس تخمدان شده است.

تشخیص تخمدان کوچک:

تکنیک‌های تشخیصی بسیاری برای تعیین اندازه دقیق تخمدان وجود دارد. حجم تخمدان با استفاده از سونوگرافی ترانس واژینال قابل اندازه گیری است.

همچنین سونوگرافی در تشخیص دیگر مشکلات تخمدانی نیز کمک کننده است. 

آیا اندازه تخمدان بر توانایی بارداری فرد تأثیر می گذارد؟

اندازه تخمدان های خانم با توانایی بارداری او ارتباط دارد. اندازه تخمدان ها به تعداد تخمک های بالقوه ای که آماده لقاح هستند، بستگی دارد. اگر خانم دارای تخمدان کوچک تر از حد طبیعی باشد، ممکن است باردار شدن برای او مشکل باشد، زیرا ذخیره تخمک او احتمالاً کمتر از حد متوسط است. تست هایی مانند سونوگرافی و آزمایش خون می توانند اندازه تخمدان ها و عملکرد صحیح آن ها را تعیین کنند. سونوگرافیست می تواند تعداد فولیکول های موجود در تخمدان را با استفاده از سونوگرافی تعیین نماید. تعداد فولیکول ها می تواند طبیعی یا کم بودن میزان ذخیره تخمک فرد را مشخص نماید.

آیا وجود تخمدان های بزرگ نشان دهنده قدرت باروری بیشتر است؟ 

داشتن تخمدان های بزرگتر به طور معمول به معنای بالاتر بودن ذخیره تخمک نیست. تخمدان ها می توانند به دلیل مشکلات تخمدانی همچون انواع کیست ها یا تومورها بزرگ شوند. در این موارد، خانم ها ممکن است تخمک گذاری طبیعی نداشته باشند و از این رو باردار شدن در آن ها با مشکل مواجه شود. زنان مبتلا به تخمدان پلی کیستیک ممکن است تخمدان های بسیار بزرگی داشته باشند اما بدلیل وجود مشکلات هورمونی و عدم تخمک گذاری، فاقد قدرت باروری بالایی باشند.

اندازه طبیعی تخمدان ها برای باردار شدن چقدر است؟ 

اندازه یک تخمدان سالم و طبیعی که برای بارداری مناسب است، 3 سانتی متر در 5/2 سانتی متر در 5/1 سانتی متر می باشد. هرچه ذخیره تخمک کمتر شود، تخمدان کوچک تر می شود. اما اندازه تخمک نیز هنگام باردار شدن مهم است. تخمک باید اندازه مناسبی داشته باشد تا بتواند بارور گردد. اگر تخمک کوچک باشد، به درستی رشد نمی کند و قابلیت باروری نخواهد داشت.

روش های مناسب برای بهبود سلامت تخمدان و تخمک:

روش درمان تخمدان کوچک با توجه به علت کوچک شدن تخمدان، می تواند شامل گزینه های مختلف باشد؛ اما به طور کلی، از جمله روش هایی که برای بهبود کیفیت تخمدان و تخمک پیشنهاد می شوند، می توان به موارد زیر اشاره کرد: 

1) حفظ وزن بدن در محدوده طبیعی: اضافه وزن یا کمبود وزن می تواند بر کیفیت تخمک ها تأثیر بگذارد؛

2) داشتن ورزش منظم: با ورزش منظم می توان سلامت تخمدان ها را حفظ نمود. داشتن فعالیت بدنی در حد یک ساعت یوگا، 30 دقیقه آهسته دویدن و یا پیاده روی می تواند برای حفظ سلامتی مفید باشد؛ 

3) مدیریت استرس: استرس و اضطراب تاثیری زیادی بر سلامتی فرد دارد و از همین رو توصیه می شود که میزان استرس خود را کنترلکرده و آن را کاهش دهید. برای آرام نگه داشتن ذهن خود، هر روز فعالیتی را انجام دهید که از انجام آن لذت می برید. حداقل یک ساعت قبل از خواب از تلفن همراه استفاده نکنید تا ذهن خود را برای روز بعد آرام کنید؛ 

4) غذا خوردن در حد اعتدال: لازم نیست همه مواد غذایی یا غذاهایی که دوست دارید و همیشه می خورید را بلافاصله کاهش دهید، فقط باید اطمینان حاصل کنید که به میزان مساوی از تمام مواد مغذی مورد نیاز (پروتئین، کربوهیدرات مفید، چربی خوب، فیبر، ویتامین ها و مواد معدنی) استفاده می کنید. اگر بدن تان فاقد مواد مغذی ضروری است، با پزشک خود مشورت کنید و مصرف مکمل ها را شروع کنید؛

5) اجتناب از مصرف سیگار و الکل: سیگار و الکل می تواند باعث ایجاد مشکلات متعدد و کاهش قدرت باروری شود، بنابراین سعی کنید از مصرف آن ها اجتناب کنید یا میزان مصرف آن ها را کاهش دهید.

هرچند که اندازه تخمدان بر قدرت باروری زنان تأثیر می گذارد، اما عوامل متعددی می توانند از علل ناباروری باشند. بنابراین برای اطمینان از اینکه آیا کوچک شدن تخمدان، علت عدم وقوع بارداری تان می باشد، با پزشک خود مشورت نمایید و در مورد چگونگی بهبود سلامت جهت دستیابی به نتیجه مثبت، از او سوال کنید.