این مطلب از نظر علمی به تأیید دکتر احسان اطرج متخصص اورولوژی و فلوشیپ آندرولوژی، از پزشکان متخصص مرکز مام رسیده است.

تاثیر ویتامین ها و املاح بر باروری مردان

به طور کلی همواره داشتن یک رژیم غذایی سالم و متعادل جهت تأمین ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن به منظور پیشگیری از بیماری‎ها و سلامت عمومی بدن ضروری است. در صورتی که رژیم غذایی فرد نامتعادل باشد، استفاده از برخی مکمل‌ها می‌تواند نتیجه‌ مثبتی داشته باشد.
داشتن سبک زندگی نامناسب مانند سیگار کشیدن، کم خوابی، استرس، نوشیدن الکل و آلودگی‎ها باعث افزایش استرس اکسیداتیو در بدن ما می شود. مکمل‌های آنتی اکسیدانی گزینه مناسبی برای مبارزه با این ترکیبات مضر می باشند. این مکمل‌ها همچنین در افزایش قدرت باروری مردان نیز تاثیر بسزایی دارند.
البته لازم به ذکر است که کمبود و یا بیش از حد بودن برخی مواد مغذی می‌تواند مضر باشد؛ به همین دلیل، همواره قبل از مصرف مکمل‌ها با پزشک خود مشورت کنید.

ویتامین‌ها و مواد معدنی، مکمل‌های باروری مردان:

ویتامین‌ها عناصر آلی هستند که نمی‌توانند توسط بدن انسان تولید شوند، اگرچه برخی از آن‌ها را می‌توان تا حدی سنتز کرد. ویتامین‌ها برای عملکرد مناسب بدن و زندگی ضروری هستند.
مواد معدنی عناصر غیر آلی هستند که به هیچ وجه توسط بدن انسان قابل تولید و سنتز نیستند. مواد معدنی نیز برای زندگی و عملکرد صحیح و سلامت انسان ضروری می باشند.

مهم ترین عناصر تاثیرگذار در افزایش قدرت باروری مردان:

همانطور که پیش تر اشاره شده، داشتن سبک زندگی سالم و رژیم غذایی مناسب و سرشار از ویتامین ها و مواد معدنی، نقش زیادی در افزایش قدرت باروری مردان و حتی درمان ناباروری دارد. از این رو آشنایی با عناصر و مواد غذایی موثر و نحوه عملکرد هر کدام، می توانید مفید باشد. در ادامه به مهم ترین این عناصر و ویتامین ها اشاره می کنیم.
•    روی:
روی به دلیل نقش داشتن در اسپرماتوژنز (فرآیند تولید اسپرم بالغ) و سنتز DNA و RNA، ماده‌ی معدنی مهمی برای باروری مردان است. علاوه بر این، سطح غلظت روی در اندام‌های جنسی مرد مانند پروستات و بیضه‌ها و همچنین در خود اسپرم‌ ها بالا است. کمبود روی ممکن است رشد اندام‌های جنسی مرد را به تأخیر بیندازد و باعث ناباروری در مردان شود. مقدار توصیه شده مصرف روزانه‌ (RDA) روی برای مردان بالغ، 11 میلی گرم است.
•    سلنیوم:
سلنیوم یک ماده‌ معدنی است که خواص آنتی اکسیدانی دارد. سلنیوم همچنین یکی از اجزای حیاتی آنزیم GPx4 است که برای تشکیل و بلوغ اسپرم، مورد نیاز می باشد و در افزایش غلظت بیضه ‌ها در طی اسپرماتوژنز یافت می‌شود. کمبود سلنیوم ممکن است باعث کاهش کیفیت اسپرم به دلیل استرس اکسیداتیو و درگیر شدن آن در اسپرماتوژنز شود. مقدار توصیه شده مصرف روزانه‌ (RDA) سلنیوم برای مردان بزرگسال، 55 میکروگرم است.
•    اسید فولیک:
اسید فولیک که به عنوان فولات یا ویتامین B9 نیز شناخته می‌شود، با محافظت از DNA در برابر آسیب اکسیداتیو، خواص آنتی اکسیدانی خود را بروز می‌دهد. اسید فولیک در سنتز DNA ، RNA و اسیدهای آمینه نیز نقش دارد و به عنوان یک ریز مغذی ضروری برای اسپرماتوژنز عمل می‌کند. از این رو، کمبود فولات می تواند بر قدرت باروری مردان تأثیر بگذارد. RDA اسید فولیک برای مردان بزرگسال، 400 میکروگرم است.
•    ویتامین E:
ویتامین E یک ویتامین محلول در چربی است که در مبارزه با استرس اکسیداتیو و به ویژه برای محافظت از غشای سلول در برابر رادیکال‌های آزاد، نقش زیادی دارد. ویتامین E در تشکیل اندام‌های تولید مثل مرد نیز نقش دارد. کمبود ویتامین E ممکن است باعث ایجاد ناهنجاری در بافت های تولید مثل مردان شده و با کاهش کلی کیفیت آن، سبب آسیب اکسیداتیو به اسپرم و در نتیجه، کاهش کیفیت اسپرم گردد. RDA ویتامین E برای مردان بزرگسال، 15 میلی گرم است. 
•    ویتامین C:
ویتامین C که با نام اسید آسکوربیک نیز شناخته می‌شود، یک مولکول محلول در آب با خواص آنتی اکسیدانی است. این ماده در مایع منی نیز یافت می‌شود و در محافظت اسپرم از آسیب اکسیداتیو نقش دارد. مکمل ویتامین C، غلظت آن را در مایع منی افزایش داده و باعث بهبود دیگر پارامتر های اسپرم مانند حرکت اسپرم و تعداد اسپرم شده و میزان شکست DNA اسپرم را کاهش می دهد. مقدار توصیه شده مصرف روزانه ویتامین C، 500-1000 میلی گرم یک یا دو بار در روز است.
•    ویتامین B12:
ویتامین B12 که به عنوان کوبالامین نیز شناخته می شود، در بسیاری از فرآیندهای فیزیولوژیکی از جمله تولید اسپرم تاثیر داشته و باعث بهبود پارامترهای مایع منی مانند کیفیت اسپرم و تعداد اسپرم می گردد. ویتامین B12 در مردان نابارور در مقایسه با مردان بارور، اغلب غلظت کمتری دارد. در حالی که کمبود ویتامین B12 احتمالاً در ایجاد ناباروری مردان نقش دارد، اما اثر مصرف مکمل آن بر افزایش قدرت باروری هنوز به طور دقیق مشخص نیست. RDA ویتامین B12 برای مردان بزرگسال، 4/2 میکروگرم است.
•    ویتامین D:
گیرنده‌های ویتامین D در سیستم تولید مثل مردان، از جمله بیضه، اسپرم و پروستات یافت شده است و کمبود آن به عنوان یک عامل موثر در ناباروری مردان مطرح می باشد. همچنین طبق تحقیقات صورت گرفته مشخص شده است که مصرف مکمل ویتامین D در مردان، می تواند با بهبود حرکت اسپرم در ارتباط باشد، اما این موضوع هنوز بحث برانگیز است و به اثبات نرسیده است. RDA ویتامین D برای مردان بزرگسال، 600 میکروگرم است.
•    اسیدهای چرب ضروری:
مانند ویتامین‌ها و مواد معدنی، اسیدهای چرب ضروری نیز مولکول‌هایی هستند که نمی‌توانند توسط بدن انسان ساخته شوند اما برای عملکرد صحیح و سلامت اندام ها، مورد نیاز می باشند. دو اسید چرب ضروری برای سلامت انسان، اسید چرب امگا 3 و اسید چرب امگا 6 است.
-اسیدهای چرب امگا 3:
امگا 3 از اسیدهای چرب اشباع نشده است که به خصوص در ماهی و دانه ها وجود دارد. اسیدهای چرب امگا 3 به دلیل نقششان در کاهش التهاب، احتمالا در محافظت از سلول های عصبی (نورون ها) و کند کردن بسیاری از فرایندهای پیری نقش دارند.
ماهی، یکی از منابع اصلی امگا 3 است اما متأسفانه به دلیل آلودگی های محیط زیستی، دارای مقادیر بالایی از جیوه و سایر فلزات سنگین سمی نیز می باشد؛ بنابراین برای افزایش مصرف امگا 3 مصرف یک مکمل مفیدتر است.
غشای اسپرم دارای محتوای بالایی از اسیدهای چرب امگا 3 است که برای حرکت اسپرم ضروری می باشند. افزایش مصرف امگا 3 از طریق رژیم غذایی، باعث افزایش محتوای امگا 3 در اسپرم نیز می گردد. تحقیقات نشان داده است که در اسپرم مردان نابارور، مقادیر کمی از امگا 3 یافت می‌شود و کاهش این مولکول‌ را می توان به ناباروری ارتباط داد. مکمل امگا 3 ممکن است برای تعداد اسپرم، حرکت اسپرم و مورفولوژی آن مفید باشد. مقدار توصیه شده مصرف روزانه مکمل امگا 3، 1-2 گرم است. اسیدهای چرب اشباع نشده چند منظوره باید همراه با آنتی اکسیدان ها مصرف شوند زیرا به شدت تحت تاثیر اکسیداسیون قرار می گیرند و به راحتی در معرض رادیکال‌های آزاد، تخریب می‌شوند.
•    آنتی اکسیدان ها:
آنتی اکسیدان‌ها مولکول‌هایی هستند که به مبارزه با استرس اکسیداتیو کمک می‌کنند. استرس اکسیداتیو در اثر اکسیداسیون توسط گونه‌های اکسیژن واکنش پذیر ایجاد می‌شود که معمولاً به عنوان رادیکال‌های آزاد شناخته می‌شوند. همواره بین اکسیدان‌ها و آنتی اکسیدان‌ها تعادلی وجود دارد و وقتی این اختلال ایجاد شود، باعث استرس اکسیداتیو و آسیب سلول ها می گردد. این نوع آسیب، به عوامل مختلفی مانند پیری و بسیاری از بیماری های مربوط به‌ سیستم‌ بدن انسان مانند اختلال در مراحل تولید مثل مرتبط است. آنتی اکسیدان ها به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می کنند.
گونه‌های اکسیژن واکنش پذیر در اثر نداشتن سبک زندگی مناسب مانند سیگار کشیدن، آلودگی، نوشیدن الکل، استرس، عوامل محیطی و همچنین در صورت داشتن شرایط پزشکی خاص مانند بیماری های مزمن و عفونت‌ها افزایش می‌یابد.
آنتی اکسیدان ها را می توان از طریق رژیم غذایی بدست آورد. بسیاری از ریز مغذی ها مانند ویتامی A ، C و E دارای خاصیت آنتی اکسیدانی هستند. عناصر کمیاب دیگر مانند سلنیوم ، روی و ویتامین های گروه B در مبارزه با اکسیداسیون نقش دارند. سایر آنتی اکسیدان ها مانند گلوتاتیون، توسط بدن انسان سنتز می شوند و بسیاری دیگر باید از طریق رژیم غذایی دریافت شوند. از چای سبز، شراب، میوه ها، سبزیجات و بسیاری از گیاهان، حاوی مولکول های مختلف با اثرات آنتی اکسیدانی هستند. بسیاری از مطالعات اثرات مفید آنتی اکسیدان ها را اثبات کرده اند، اما گاهی اوقات رژیم غذایی به تنهایی برای داشتن چنین اثراتی کافی نیست؛ به عنوان مثال رسوراترول، آنتی اکسیدانی است که در شراب یافت می شود. مطالعه بر روی دوزهای بین 25 میلی گرم تا 5 گرم رسوراترول، اثرات مثبتی بر سلامتی نشان داده است. شراب به طور متوسط حاوی 2 میلی گرم رسوراترول در هر لیتر است، به این معنی که برای مصرف حداقل دوز لازم از این ماده، باید 12 لیتر شراب نوشید که عواقب منفی آشکاری برای سلامتی به همراه دارد. در برخی موارد، مصرف مکمل ها نسبت به مصرف آنتی اکسیدان از طریق رژیم غذایی، آسان تر، راحت تر، مقرون به صرفه و سودمندتر است.
•    کوآنزیم Q10:
کوآنزیم Q10 که به عنوان ubiquinone یا COQ10 نیز شناخته می‌شود، یک آنتی اکسیدان و برای تولید انرژی در سلول ها ضروری می باشد. مطالعات، بهبود در پارامترهای اسپرم، مانند تعداد اسپرم، حرکت اسپرم و مورفولوژی آن را پس از مصرف مکمل CoQ10 نشان داده‌اند مقدار توصیه شده مصرف روزانه کوآنزیمQ10 ، 200 میلی گرم است.
•    ال کارنیتین و استیل ال کارنیتین (ALCAR):
ال-کارنیتین (LC) یک مولکول ضروری برای فرآیندهای تولید انرژی است. استیل-ال-کارنیتین (ALC یاALCAR ) نیز مشتقی از ال-کارنیتین است که در فرآیندهای تولید انرژی در سلول های انسانی سنتز می شود. LC و ALCAR هر دو دارای خواص آنتی اکسیدانی هستند. بیشترین غلظت ال کارنیتین در اپیدیدیم در سیستم تولید مثل مردان وجود دارد با غلظت 2000 برابر بیشتر از خون. مطالعات نشان داده است مکمل های LC و ALCAR، به تنهایی یا به صورت ترکیبی، می توانند باعث افزایش تحرک اسپرم، تعداد اسپرم و باروری آن شوند. مقدار توصیه شده مصرف روزانه ال-کارنیتین، 2 گرم و برای استیل-ال-کارنیتین، 1 گرم است.
•    استیل سیستئین (NAC):
ان-استیل سیستئین یا NAC پیش ماده گلوتاتیون، فراوان‌ترین آنتی اکسیدان در بدن انسان است. مکمل NAC نه تنها غلظت GSH را افزایش می‌دهد، بلکه مستقیماً با استرس اکسیداتیو نیز مبارزه می‌کند. مطالعات، اثرات مفید مکمل NAC را روی کیفیت اسپرم و در کل پارامترهای مختلف اسپرم نشان داده اند. دوز توصیه شده مصرف روزانه ان-استیل سیستئین، 600 میلی گرم است.
•    آستاگزانتین:
آستاگزانتین یک کاروتنوئید است که به میگو، ماهی آزاد، ماهی قزل آلا، کریل و سایر موجودات دریایی رنگ قرمز می‌دهد. آستاگزانتین گرچه مانند ویتامین A یک کاروتنوئید است، اما در بدن انسان به ویتامین A تبدیل نمی‌شود و به همین دلیل غیرسمی و بی‌خطر است، به خوبی تحمل می‌شود و هیچ عارضه‌ی جانبی شناخته شده‌ای ندارد. آستاگزانتین به عنوان یک آنتی اکسیدان، از ایجاد استرس اکسیداتیو و همچنین پراکسیداسیون لیپید محافظت می‌کند. کاروتنوئیدها در همکاری با سلنیوم و ویتامین E کار می‌کنند. مقدار توصیه شده مصرف روزانه مکمل آستاگزانتین، 16 میلی گرم است.
•    لیکوپن:
لیکوپن یک کاروتنوئید دیگر است و در میوه‌ها و سبزیجات قرمز مانند گوجه فرنگی و هندوانه یافت می‎شود. مانند آستاگزانتین، لیکوپن غیر سمی است و به ویتامینA  تبدیل نمی‌شود. لیکوپن با غلظت بالایی در بیضه‌ها یافت می‌شود و در مردان نابارور میزان آن کاهش می‌یابد. مشخص شده است که مکمل آن، پارامترهای اسپرم را بهبود می‌بخشد. دوز توصیه شده مکمل لیکوپن ، روزانه 10-20 میلی گرم است.

کلام آخر:

مکمل‎ها به طور کلی بی‎خطر هستند‌، اما برخی از آن ها در صورت مصرف بیش از حد‌، می توانند باعث ایجاد مشکلاتی ‌شوند و یا با داروهای دیگر تداخل داشته باشند. به خاطر داشته باشید که همیشه قبل از مصرف مکمل جدید، باید با پزشک خود مشورت کنید. همچنین برای ایجاد نتیجه‌ی مناسب توصیه می‌شود، سه تا شش ماه از مکمل‌های تجویز شده توسط پزشک استفاده شود.