آیا کمبود وزن بر قدرت باروری زنان تأثیر دارد؟

کمبود وزن و چاقی، هر دو بر میزان و قدرت باروری زنان تاثیر دارند. داشتن وزن مناسب قبل از بارداری و در طول آن، نقش بسزایی در رشد و سلامت جنین دارد؛ به همین دلیل داشتن رژیم غذایی مناسب و شاخص توده بدنی طبیعی، بسیار حائز اهمیت می باشد. برای درک بیشتر موضوع، بهتر است ابتدا با مفهوم شاخص توده بدنی  یا BMI آشنا شویم.

BMI چیست؟

BMI یا شاخص توده بدنی، مقیاسی بر مبنای قد و وزن افراد است. BMI زنان باردار بر مبنای وزن آن ها پیش از بارداری محاسبه می گردد. تقسیم بندی بر مبنای BMI عبارت است از:

• BMI کمتر از 5/18 = کم وزن

• BMI بین 5/18 تا 9/24 = وزن سالم

• BMI بین 25 تا 9/29 = اضافه وزن          

• BMI بین 30 تا 9/39 = چاق    

• BMI40 = به شدت چاق

در اولین ویزیت پیش از بارداری، ماما یا پزشک، قد و وزن خانم را اندازه گرفته و BMI فرد را محاسبه می کند. اگر خانمی BMI پایین تر از محدوده طبیعی دارد باید در مورد چگونگی افزایش وزن و تغییر رژیم غذایی خود برای بارداری به پزشک مراجعه کند. 

تاثیر وزن کم بر قدرت باروری زنان:

بارداری به عوامل مختلفی از جمله سلامت، ساختار دستگاه تناسلی و میزان هورمون ها بستگی دارد. برای اینکه مرد و زن قدرت باروری داشته باشند، باید هورمون های آن ها در محدوده طبیعی باشد.

سن خانم ها و روز سیکل قاعدگی از مهم ترین علل تاثیر گذار بر میزان هورمون ها است. مقدار هورمون استروژن تاثیر بسزایی بر وزن و قدرت باروری زنان دارد. استروژن به وسیله تخمدان ها و همچنین سلول های چربی و غده فوق کلیه تولید می شود.

اگر میزان BMI یا شاخص توده بدنی خانم کم باشد، قدرت باروری زنان کاهش می یابد و ممکن است باعث ایجاد ناباروری زنان گردد. کمبود وزن زنان عملکرد سیستم تولید مثل را کند یا قطع می نماید، همچنین هیپوتالاموس که میزان هورمون های مختلف از جمله استروژن را تنظیم می نماید، دچار اختلال شده و می تواند سیکل های قاعدگی را نامنظم یا قطع نماید.

نامنظم بودن سیکل قاعدگی به معنی کوتاه تر بودن فاصله بین دو سیکل قاعدگی و طولانی تر شدن مدت پریود از حالت نرمال، یعنی بیش از هشت روز است.

همانطور که ذکر شد، افزایش یا کمبود وزن هر دو می توانند عوارض مختلفی بر قدرت باروری و ناباروری زنان داشته باشند. زنان می توانند با انجام آزمایشات هورمونی، سطح هورمون ها را مشخص نمایند. بررسی میزان هورمون ها، میزان باروری زنان را تعیین می کند.

BMI زیر 5/18 می تواند با ایجاد عدم تعادل هورمونی بر تخمک گذاری و باروری زنان تاثیر بگذارد، بنابراین ممکن است که قدرت باروری زنان را کاهش دهد. بارداری در خانم هایی که کمبود وزن دارند در مقایسه با زنانی که وزن آن ها در محدوده طبیعی است، ممکن است بیش از یک سال طول بکشد. البته یادآوری این نکته نیز حائز اهمیت است که بسیاری از خانم ها با BMI کم و یا زیاد، تواسته اند با موفقیت باردار می شوند. 

تاثیر کمبود وزن بر بارداری و جنین:

بیشتر زنانی که BMI آن ها کم است و کمبود وزن دارند، بارداری خوبی را سپری می کنند، اما در هر حال لاغری در بارداری ممکن است دارای عوارضی باشد که عبارتند از:

• سقط جنین؛ 

• زایمان زودرس؛ 

• وزن کم جنین هنگام تولد؛

• گاستروشزی در جنین (بیرون زدگی روده از جدار شکم).

اقدامات لازم جهت بارداری زنانی که کمبود وزن دارند:

اگر BMI خانمی پیش از بارداری کمتر از 5/18 باشد، ممکن است به او توصیه شود نسبت به فردی که BMI طبیعی دارند، افزایش وزن بیشتری را کسب نماید. 

 برای بررسی وضعیت رشد جنین در مادر بارداری که کمبود وزن دارد، مادر باید به مرکز درمانی مراجعه کند. همچنین ممکن است جهت افزایش وزن مناسب و داشتن رژیم غذایی، بیمار به متخصص تغذیه ارجاع داده شود. پزشک باید با بیمار در مورد هدف از افزایش وزن در بارداری صحبت کند. 

ممکن است لازم باشد تا مادرانی که لاغری دارند، روزانه در طول بارداری وزن خود را بررسی کنند تا میزان افزایش وزن در آن ها بررسی شود. در صورتی که BMI پایین باشد، ممکن است پزشک توصیه های ویژه ای به بیمار بدهد.

علت کمبود وزن و پایین بودن BMI در زنان چیست؟

مهمترین علل کاهش BMI در زنان عبارتند از:

• بیمار ممکن است به دلیل اختلال خوردن، به اندازه کافی غذا نخورد. برای سالم بودن، زنان باید روزانه حدود 2000 کالری از طریق یک رژیم سالم و متعادل دریافت کنند.

• انجام ورزش بیش از حد؛

• وجود برخی از مشکلات جسمی مانند پرکاری تیروئید؛ 

• گاهی استرس و نگرانی نیز می تواند سبب کاهش اشتها یا از دست دادن اشتها شود. 

• فقر غذایی می تواند در زنان کمبود وزن ایجاد کند. 

اختلال غذا خوردن:

زنانی که BMI آن ها کمتر از 5/17 است، ممکن است اختلال غذا خوردن داشته باشند. اختلال در غذا خوردن به دلیل تغذیه ناسالم ایجاد می شود و تغذیه ناسالم می تواند سبب ناباروری زنان گردد. اگر فردی اختلال غذا خوردن دارد (یا در گذشته داشته است) اصلاح کاهش وزن ممکن است برای او دشوار باشد، در این صورت بیمار برای تخمک گذاری، درمان ناباروری، افزایش قدرت باروری، مراقبت های بارداری و پس از زایمان باید به پزشک مراجعه نماید تا اقدامات زیر انجام گردد:

• مادر برای تغییرات بدنی در آینده آماده شود؛

• تغییرات جسمی خانم به طور مرتب بررسی گردد؛

• در طول بارداری ممکن است تعداد ویزیت ها بیشتر شود؛

• در مورد داشتن رژیم غذایی سالم، برای مادر باردار توضیح داده شود. 

سلامت ذهنی:

بعضی اوقات افسردگی یا هر وضعیت بهداشت روانی، می تواند بر روی وزن زنان، لاغری، تخمک گذاری و قدرت باروری زنان تاثیر بگذارد. از هر 5 زن، حداکثر 1 نفر در دوران بارداری یا در سال اول پس از زایمان دچار مشکلات روحی می شوند. 

افسردگی یا اضطراب، مشکلات نا معمولی نیستند اما اگر خانم بارداری بیش از دو هفته احساس افسردگی یا اضطراب دارد باید به پزشک مراجعه کند. ممکن است پزشک در طول بارداری برای بیمار، اسید فولیک، ویتامینD، آهن و همچنین افزایش کالری برای اصلاح کمبود وزن توصیه نماید. 

راه های افزایش وزن برای بارداری:

• داشتن رژیم غذایی مناسب: اگر کاهش وزن به علت نامناسب بودن رژیم غذایی بیمار باشد، بیمار باید رژیم غذایی خود را به رژیم غذایی سالم و متعادل تبدیل کند و وزن خود را به آرامی افزایش دهد. بیمار جهت افزایش قدرت باروری باید از مصرف غذاها و نوشیدنی های پر کالری و غذاهای حاوی قند اشباع مانند کیک، شیرینی و نوشیدنی های قندی پرهیز کند. موارد نامبرده، ماده مغذی بسیار کمی دارند که بر رشد جنین تاثیر می گذارند.

اگر رژیم غذایی مادر در دوران بارداری حاوی مقدار زیادی چربی اشباع شده و قند باشد، احتمالا سبب افزایش فشار خون و افزایش وزن فرزند در آینده می گردد. غذاهایی مانند ماهی، مرغ، آجیل، آووکادو، روغن آفتابگردان و روغن زیتون می توانند سبب اصلاح کمبود وزن و افزایش قدرت باروری در زنان شوند. همچنین جهت اصلاح لاغری، زنان باید ماکارونی، لوبیا و غلات سبوس دار در رژیم غذایی خود داشته باشند. رژیم غذایی در این زنان باید حاوی سه وعده اصلی و سه میان وعده باشد. 

• ورزش: اگر فردی بیش از حد ورزش کند و فعالیت های جسمی زیادی داشته باشد، باید فعالیت خود را کاهش دهد. اگرچه زنان باید در دوران بارداری فعال باشند، اما لزومی ندارد که فعالیت آن ها بیشتر از مقدار توصیه شده توسط پزشک باشد. مادران در دوران بارداری باید حداقل چهار روز در هفته به مدت 30 دقیقه ورزش کنند. البته زنان باید دقت داشته باشند که ورزش به تنهایی در دوران بارداری، کمکی به مدیریت وزن نمی کند. ورزش های پیلاتس، شنا، پیاده روی و یوگا از جمله ورزش هایی هستند که مادران می توانند در طول بارداری انجام دهند.