اندومتریوما (کیست شکلاتی)

این مطلب از نظر علمی به تأیید دکتر سیده معصومه قاضی میرسعید  فلوشیپ ناباروری و IVF، از پزشکان متخصص مرکز مام رسیده است.

اندومتریوز یک اختلال شایع در سنین باروری است که در آن پوشش رحم که اندومتر نامیده می‌شود، در خارج از رحم و روی تخمدان‌ها، لوله‌های رحمی و سایر مناطق دستگاه تولید مثل رشد می‌کند. در صورتی که این بافت در تخمدان‌ها رشد کند، به آن کیست شکلاتی، اندومتریوما یا اندومتریوم گفته می‌شود.
این کیست‌ها جز کیست‌های غیرسرطانی هستند و پر از مایعی هستند که ظاهر قهوه‌ای دارد و شبیه به شکلات ذوب شده اند. این ویژگی ظاهری سبب شده است که این کیست ها را شکلاتی نامگذاری کنند. رنگ و ظاهر شکلات مانند این کیست‌ها از خون قاعدگی و بافت‌های قدیمی اندومتر که حفره کیست را پر می‌کند، ناشی می‌شود. کیست شکلاتی می‌تواند یک یا هر دو تخمدان را تحت تأثیر قرار داده و نیز به صورت چندتایی یا منفرد ایجاد شود.

علائم اندومتریوما
کیست شکلاتی معمولا باعث ایجاد برخی علائم در بعضی از خانم‌ها می‌شود. اما گاهی اوقات نیز ممکن است بعضی از زنان هیچ علائمی را تجربه نکنند و فقط به صورت اتفاقی در سونوگرافی متوجه وجود این کیست تخمدان شوند. اندازه کیست نیز بر شدت یا وجود علائم تأثیر نمی‌گذارد. این به این معنی است که زنی با کیست کوچک ممکن است علائم شدیدی را تجربه کند، در حالی که ممکن است فردی با یک کیست بزرگ این علائم را نداشته باشد. اندازه کیست‌ها نیز می تواند از 2 تا 20 سانتی‌متر متغیر باشد. از جمله علائم کیست شکلات می توان به موارد زیر اشاره کرد:
•    قاعدگی دردناک؛
•    درد مزمن لگن؛
•    سیکل‌های قاعدگی نامنظم؛
•    درد در هنگام رابطه جنسی؛
•    ناباروری؛
•    درد شدید و ناگهانی شکمی (در صورت پارگی کیست شکلاتی تخمدان).

 عوامل ایجاد کننده کیست اندومتریوما کدامند؟
در مورد چگونگی و علت تشکیل اندومتریوز و کیست شکلاتی تخمدان بحث‌های زیادی وجود دارد. پوشش این کیست‌ها تقریبا همانند پوشش داخلی رحم یا اندومتر عمل می‌کند، طی چرخه قاعدگی رشد کرده و سپس در پاسخ به افزایش و افت ماهانه هورمون‌های زنانه ریزش می‌کنند. این بافت به جای خروج از بدن، در تخمدان مانده و در کیست جمع می‌شود و می تواند سبب ایجاد التهاب و اختلال عملکرد تخمدان‎ها شود.

تشخیص کیست اندومتریوما
پزشک معمولا در صورت وجود موارد زیر به اندومتریوم شک کرده و ممکن است سونوگرافی لگن را توصیه کند:
•    احساس وجود کیست تخمدان در طی معاینه لگن؛
•    وجود علائم اندومتریوز؛
•    ناباروری بدون علت.
سونوگرافی می‌تواند درصد تشخیص کیست تخمدان را افزایش دهد اما لزوما نمی‌تواند تعیین کند که نوع کیست تخمدان چیست. برای تشخیص قطعی کیست شکلاتی تخمدان، ممکن است لازم باشد پزشک، مایعات و بقایای داخل کیست را از طریق نمونه برداری توسط سوزن استخراج  و بررسی کند. تست‌‌های خونی نیز در تایید تشخیص اندومتریوم کمک کننده هستند.

روش درمان کیست اندومتریوما
درمان کیست اندومتریوما  به عوامل مختلفی بستگی دارد که از جمله آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:
•    سن؛
•    شدت علائم؛
•    اینکه یک یا هر دو تخمدان آسیب دیده باشند؛
•    تمایل به فرزند‌آوری فرد.
اگر کیست کوچک باشد و علائمی برای فرد ایجاد نکند، پزشک معمولا درمان انتظاری را توصیه می‎کند. همچنین دارو‌هایی که مانع تخمک گذاری می‌شود مانند قرص‌های ضد بارداری جهت کنترل درد و کاهش رشد کیست می‌توانند کمک کننده باشند.
جراحی برای برداشتن کیست‌ها، که به آن سیستکتومی تخمدان گفته می‌شود، اغلب برای زنانی توصیه می شود که موارد زیر را در خود مشاهده می کنند:
•    علائم شدید و غیر قابل تحمل؛
•    کیست‌های بزرگ‌تر از چهار سانتی‌متر؛
•    کیست‌هایی که ممکن است سرطانی باشند؛
•    ناباروری.
جراحی به طور کلی از طریق لاپاراسکوپی انجام می‌شود. لاپاراسکوپ یک لوله نازک و بلند است که در انتهای آن نور و یک دوربین قرار دارد و به پزشکان در انجام عمل کمک می‌کند. این لوله نازک از طریق یک برش کوچک وارد تخمدان می‌شود. این جراحی از نظر آسیب زدن یا کمک به باروری بحث برانگیز است. حتی وقتی جراح مهارت بالایی دارد، ممکن است بافت سالم تخمدان همراه با کیست از بین برود و منجر به کاهش ذخیره تخمدان شود. با این حال، التهاب و محیط سمی که کیست شکلاتی می‎تواند ایجاد کند ممکن است بیش از عمل جراحی به باروری آسیب برساند.

تاثیر کیست های شکلاتی بر باروری
کیست های شکلاتی می‌توانند به بافت سالم تخمدان حمله کرده، به آن آسیب زده و آن را تصرف کنند. این مسئله می‌تواند تهدیدی جدی برای باروری باشد. این کیست‌ها به سختی قابل درمان هستند و جراحی های لگن که برای کنترل یا از بین بردن آن‌ها استفاده می شود ممکن است منجر به آسیب تخمدان، کاهش ذخیره تخمدان و کاهش باروری فرد شود.
در مقایسه با زنان فاقد کیست اندومتریوما، موارد زیر در زنان مبتلا اندومتریوم بیش‌تر دیده می‌شود:
•    کاهش ذخیره تخمدان؛
•    وجود تخمک‌های نابالغ در تخمدان؛
•    سطح بالاتری از هورمون محرک فولیکول (FSH)، که می‌تواند نشان دهنده مشکلات تخمدان باشد.
علی رغم آسیبی که کیست شکلاتی به تخمدان وارد می‎کند، بسیاری از زنان مبتلا می‌توانند به طور طبیعی باردار شوند و فقط درصد کمی از زنان با ناباروری مواجه می‌شوند و به روش‌های کمک باروری از جمله آی وی اف نیاز پیدا می‌کنند.