آمبولی ریه پس از زایمان به چه علتی اتفاق می افتد؟

این مطلب از نظر علمی به تأیید دکتر فاطمه فرج زاده فلوشیپ ناباروری و IVF، از پزشکان متخصص مرکز مام رسیده است.

بارداری باعث تغییرات زیادی در بدن می‌شود؛ از بزرگ شدن شکم گرفته تا تغییر فاکتور‌های خونی. عوارضی که طی بارداری و زایمان پیش می‌آیند، گاهی می‌توانند خفیف و گاهی تهدید کننده زندگی مادر یا نوزاد باشند. یکی از شدیدترین عوارضی که طی دوران بارداری و پس از زایمان به ویژه بعد از جراحی سزارین ممکن است ایجاد شود، آمبولی ریه است. وضعیتی که در آن لخته خون یک شریان ریه را مسدود می‌کند. 
 آمبولی ریه معمولاً در حین یا اندکی پس از زایمان رخ می‌دهد و در صورت عدم درمان فوری ممکن است برای مادر کشنده باشد. زنان در دوران بارداری، زایمان و تا سه ماه پس از زایمان در معرض خطر بیشتری برای لخته شدن خون و آمبولی ریه هستند. زیرا در این دوران تولید فاکتورهای انعقادی خون افزایش می‌یابد که احتمال لخته شدن خون را افزایش می‌دهد. همچنین رحم در حال رشد مانع بازگشت خون در وریدهای قسمت تحتانی بدن می‌شود. بیشتر اوقات، این تغییرات منجر به مشکلات سطحی مانند واریس می شود که همین مسئله هم احتمال لخته شدن خون و آمبولی ریه را افزایش می‌دهد. هنگامی که یک لخته آزاد می‌شود و به ریه‌ها می‌رود، به یک اورژانس پزشکی تبدیل می‌شود که به آمبولی ریه (PE) شناخته می‌شود.
آمبولی ریه تقریباً ۱۱ درصد از علل مرگ و میر مادران را تشکیل می‌دهد. به دلیل نرخ بالای عمل سزارین، آمبولی ریه عامل اصلی مرگ و میر مادران در کشورهای توسعه یافته است. در سال ۲۰۱۵ در ایالات متحده، آمبولی ریه به تنهایی عامل ۲۰ درصد مرگ و میر مادران بوده است. نزدیک به دو سوم از مرگ و میر‌های مرتبط با بارداری به دلیل آمبولی ریه پس از زایمان به ویژه زایمان سزارین رخ داده است. 
 

عوامل خطر آمبولی ریه پس از عمل سزارین و زایمان طبیعی

هیچ راهی وجود ندارد که به طور قطعی بگوییم چه کسی ممکن است به آمبولی ریه مبتلا شود. بنابراین برای تمامی مادران باردار و مادرانی که اخیراً زایمان کرده اند، مهم است که علائم خطر را بدانند. 
زنانی که سابقه لخته شدن خون در وریدهای واریسی یا ترومبوز سیاهرگ عمقی را دارند، بیشتر از بقیه زنان باردار در معرض خطر آمبولی ریه در دوران بارداری و پس از زایمان هستند. یکی از بهترین کارهایی که مادران باردار می‎توانند برای محافظت از خود انجام دهند این است که از اعضای خانواده خود در مورد هر گونه سابقه آمبولی ریوی، لخته شدن خون و ترومبوز ورید عمقی سؤال کنند و در مورد هر گونه سابقه خانوادگی حتماً به متخصص زنان خود بگویند. 
دومین عامل خطر اصلی برای آمبولی ریه، وزن مادر هم در دوران بارداری و هم در دوره پس از زایمان است. زنانی که BMI بالای ۳۰ دارند، بیشتر در معرض خطر آمبولی ریه هستند. حاملگی دوقلو و زایمان سزارین نیز باعث افزایش این خطر می‎شود؛ اما مدیریت صحیح می‌تواند به کاهش این خطر کمک کند.
 سایر عوامل خطر شامل موارد زیر است:
•    جراحی استخوان، مغز یا مفصل؛
•    بیماری قلبی؛
•    شرایط التهابی؛
•    بی حرکتی طولانی مدت؛
•    سرطان پانکراس، تخمدان یا ریه؛
•    جراحی سزارین قبلی؛
•    شیوه زندگی کم تحرک؛
•    بیماری سلول داسی شکل. 
 

علائم لخته شدن خون و آمبولی ریه پس از زایمان

تشخیص آمبولی ریه در زنان باردار دشوار است؛ زیرا سیستم گردش خون به طور قابل توجهی در طول بارداری تغییر می‎کند. شایع‌ترین علائم آمبولی ریه شامل تنگی نفس، درد قفسه سینه و تورم ساق پا است اما تشخیص اینکه آیا این علامت نتیجه آمبولی ریه است یا خیر، دشوار است. 
برخی از بیماران ممکن است علائم زیر را نیز تجربه کنند:
•    سرگیجه، غش یا سبکی سر؛
•    افزایش ضربان قلب؛
•    درد یا تورم که در یک پا بیشتر قابل توجه است؛
•    احساس اضطراب.
لخته خون بزرگ می‌تواند به میزان قابل توجهی اکسیژن رسانی به ریه‌ها را کاهش دهد و منجر به آسیب اندام‌ها شود. در موارد شدیدتر، لخته های بزرگ می‌توانند هر دو ریه را مسدود کنند و باعث فروپاشی کلی سیستم قلبی عروقی شوند.
برای تشخیص آمبولی ریه بعد از زایمان، متخصصان زنان و زایمان به سابقه بیمار و علائم عمومی برای ارزیابی اینکه آیا بیمار مشکوک به آمبولی است یا خیر، تکیه می‌کنند. سپس تصویربرداری تشخیصی (CT، MRI یا اولتراسوند)، آزمایش خون یا سایر آزمایش‌ها برای تشخیص و تأیید وجود لخته خون انجام می‌شود. 
 

تا چه مدت پس از زایمان خطر لخته شدن خون وجود دارد؟ 
 

یک زن در طول بارداری، در حین زایمان و تا سه ماه پس از تولد نوزادش در معرض خطر لخته شدن خون قرار دارد. 
 

آمبولی ریه پس از زایمان طبیعی

احتمال لخته شدن خون و آمبولی ریه بعد از زایمان طبیعی نیز وجود دارد اما به مراتب کمتر از زایمان سزارین می‌باشد. 
 

آیا آمبولی ریه پس از زایمان موضوع خطرناکی است؟

در صورت تشخیص و درمان مناسب، آمبولی ریه به ندرت کشنده است. با این حال، اگر درمان نشود، می‌تواند جدی باشد و منجر به سایر عوارض پزشکی از جمله آسیب قلبی یا حتی مادر مرگ شود.  
 

پیش‌آگهی آمبولی ریه پس از زایمان

اکثر بیماران مبتلا به آمبولی ریه در عرض چند هفته تا چند ماه پس از شروع درمان، بهبودی کامل پیدا می‌کنند و هیچ عارضه طولانی مدتی نخواهند داشت. به گفته مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) تقریباً ۳۳ درصد از افرادی که لخته خون دارند در معرض خطر ابتلا به لخته خون دیگر در طی ۱۰ سال آینده قرار دارند. 
 

آمبولی ریه بعد از سزارین و راه جلوگیری از ابتلا به آن

آمبولی ریه در دوران بارداری و بعد از آن به ویژه در زنانی که عمل سزارین شده‌اند، یک وضعیت خطرناک است. اما خوشبختانه همه زنان باردار می‌توانند اقداماتی را برای پیشگیری و محافظت از خود در برابر لخته شدن خون و  آمبولی ریه انجام دهند. 
زنان در دوره پس از زایمان خود باید سعی کنند تا حد امکان ورزش کنند یا پیاده روی داشته باشند تا از تشکیل لخته خون جلوگیری شود. پس از زایمان به ویژه بعد از زایمان سزارین، بلند شدن از رختخواب در اسرع وقت برای بهبود گردش خون مفید است. برای زنانی که از طریق جراحی سزارین زایمان می‎کنند، این امر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.