این مطلب از نظر علمی به تأیید دکتر فاطمه فرج زاده فلوشیپ ناباروری و IVF، از پزشکان متخصص مرکز مام رسیده است.

بقایای جفت چیست؟

برای دانستن این موضوع که بقایای جفت چیست، باید ابتدا با مراحل زایمان آشنا شوید. زایمان دارای سه مرحله است:
1)    مرحله اول زایمان: در طول مرحله اول زایمان انقباضات رحمی، سرویکس (دهانه رحم) را باز کرده و آماده زایمان می کند.
2)    مرحله دوم زایمان: مرحله دوم زایمان، شامل باز شدن کامل دهانه رحم و خروج جنین است.
3)    مرحله سوم زایمان: مرحله سوم زایمان شامل خروج جفت است؛ جفت ارگانی است که تغذیه جنین در طی بارداری را بعهده دارد. به طور معمول خروج جفت از بدن مادر، بین 5 تا 30 دقیقه پس از خروج جنین انجام می گیرد. اگر 30 دقیقه پس از خروج جنین، تمام جفت یا قسمتی از آن در رحم باقی بماند، به آن بقایای جفت یا بقایای حاملگی می گویند. در صورت عدم درمان، باقی ماندن بقایای جفت می تواند عوارض خطرناکی از قبیل عفونت و خونریزی شدید برای مادر ایجاد کند.

علت باقی ماندن جفت (بقایای حاملگی) پس از زایمان: 

موارد مختلفی ممکن است علت باقی ماندن جفت در رحم پس از زایمان باشند که در ادامه به آن ها اشاره می کنیم. 
•    چسبندگی جفت: شایع ترین علت باقی ماندن جفت، چسبندگی جفت می باشد. در صورتی که جفت به جای چسبیدن به دیواره داخلی رحم، به لایه های عمیق تری از رحم (جفت آکرتا) و یا به عضو دیگری مانند مثانه (جفت پرکرتا) بچسبد، به آن چسبندگی جفت می گویند. چسبندگی جفت اغلب باعث دشوار شدن زایمان و خونریزی شدید می گردد که در صورت متوقف نشدن، ممکن است لازم به انجام انتقال خون یا هیسترکتومی باشد. یکی از عواملی که باعث افزایش چسبندگی جفت می گردد، تشکیل جفت در محل برش سزارین قبلی می باشد؛ به همین دلیل در صورت داشتن سابقه سزارین، پزشک باید بارداری را از نظر چسبندگی جفت بررسی نماید.
•    آتونی رحم: اگر انقباضات رحم متوقف گردد و یا به حدی نباشد که بتواند جفت را از دیواره رحم جدا کند، به آن آتونی رحم می گویند که یک علت باقی ماندن جفت در رحم می باشد.
•    جفت گیر افتاده: چنانچه جفت از رحم جدا شود ولی پس از زایمان نتواند از بدن خارج شود و در پشت دهانه رحم باقی بماند، به آن جفت گیر افتاده می گویند. معمولا جفت گیر افتاده زمانی ایجاد می شود که دهانه رحم پیش از خروج جفت بسته شود، در نتیجه جفت در رحم گیر می کند.

علائم باقی ماندن بقایای جفت:

از بارزترین علائم باقی ماندن بقایای جفت، می توان به عدم خروج کامل جفت یا بخشی از جفت در طول یک ساعت پس از زایمان اشاره کرد. در صورت باقی ماندن جفت در بدن بیمار، زنان یک روز پس از زایمان علائم باقی ماندن بقایای جفت را بروز می دهند. از علائم باقی ماندن بقایای جفت (یک روز پس از زایمان) می توان به موارد زیر اشاره کرد:
•    تب؛
•    ترشحات بدبوی واژینال همراه با دفع تکه های بزرگ جفت؛
•    خونریزی شدید؛
•    درد شدید.

عوامل افزایش دهنده خطر باقی ماندن بقایای حاملگی:

عواملی که خطر باقی ماندن بقایای جفت را افزایش می دهند، عبارتند از:
•    سن بیش از 30 سال مادر؛
•    زایمان پیش از هفته 34 بارداری یا داشتن زایمان زودرس؛
•    طولانی شدن مرحله اول یا دوم زایمان؛
•    مرده زایی.

تشخیص باقی ماندن بقایای حاملگی در رحم:

پزشک می تواند با انجام معاینه دقیق جفت خارج شده، باقی ماندن بقایای جفت را تشخیص دهد تا مشخص گردد که آیا پس از زایمان، جفت سالم است یا نه. جفت ظاهری کاملا مشخص دارد و چنانچه حتی قسمت کوچکی از جفت وجود نداشته باشد، می تواند دلیلی برای نگرانی باشد؛ اما در برخی موارد، ممکن است پزشک متوجه نشود که بخش کوچکی از جفت وجود ندارد و جفت کامل نیست. در این صورت زنان پس از زایمان، علائم باقی ماندن بقایای جفت را نشان می دهند. همچنین انجام آزمایش خون جهت بررسی مقدار هورمون گنادوترپین جفتی (HCG)، یکی دیگر از روش های تشخیص باقی ماندن بقایای حاملگی است. اگر پزشک احتمال بدهد که بقایای حاملگی در رحم باقی مانده است، جهت تشخیص بقایای جفت سونوگرافی انجام می دهد. اگر قسمتی از جفت باقی بماند، برای پیشگیری از عوارض آن باید درمان انجام گردد. 

درمان باقی ماندن بقایای حاملگی: 

جهت درمان باقی ماندن بقایای جفت، تمام جفت و یا بخش باقی مانده آن باید از رحم خارج گردد. روش های زیر جهت درمان باقی ماندن بقایای حاملگی استفاده می شوند: 
•    پزشک ممکن است اقدام به خارج کردن جفت با دست نماید، اما این روش می تواند خطر ایجاد عفونت را افزایش دهد.
•    پزشک همچنین می تواند از داروهای ویژه ای برای آرام کردن عضلات رحم و یا داروهای منقبض کننده رحم استفاده کند. این کار می تواند سبب خروج بقایای حاملگی شود. 
•    گاهی شیردهی با شیر مادر می تواند در درمان باقی ماندن بقایای حامگی موثر باشد، زیرا شیردهی سبب آزاد سازی هورمونی می شود که رحم را منقبض می نماید.
•    همچنین ممکن است پزشک بیمار را به ادرار کردن تشویق نماید، زیرا گاهی مثانه پر از خروج جفت جلوگیری می کند.
•    چنانچه با کمک هیچ یک از روش های فوق نتوان بقایای جفت را از رحم خارج کرد، ممکن است عمل جراحی به نام کورتاژ برای خروج جفت انجام گردد. عمل کورتاژ جهت خروج بقایای جفت از رحم استفاده می شود. در هنگام انجام کورتاژ، قسمت های باقی مانده جفت از رحم خارج می گردد. از آنجایی که عمل جراحی عوارض متعددی دارد، این روش در بیشتر مواقع آخرین خط درمان برای خروج بقایای حاملگی است. 

عوارض باقی ماندن بقایای جفت: 

خروج جفت گام مهمی برای انقباض رحمی و جلوگیری از خونریزی شدید است. اگر جفت از رحم خارج نشود، عروق بخش متصل شده جفت خونریزی می کنند و رحم نمی تواند از خونریزی جلوگیری نماید. بیشترین خطر خونریزی در 30 دقیقه اول پس از زایمان در اثر جدا نشدن جفت است. در موارد بسیاری خونریزی شدید می تواند برای بیمار خطرناک باشد.
اقدامات لازم در زمان مواجهه با باقی ماندن بقایای بارداری:
باقی ماندن بقایای حاملگی از عوارض نادر زایمان است که اگر زود تشخیص داده شود، می توان آن را بطور موثر درمان نمود. انجام اقدامات صحیح جهت خروج بقایای بارداری، می تواند نتیجه مطلوبی به همراه داشته باشد. اگر فردی در معرض خطر باقی ماندن بقایای جفت قرار دارد و یا در گذشته سابقه باقی ماندن بقایای حاملگی را دارد، می تواند درباره تمام نگرانی های خود پیش از زایمان با پزشک صحبت کند. این اقدام سبب می شود که زن باردار خود را برای هر عارضه ای از پیش آماده کند.

پیشگیری از باقی ماندن بقایای حاملگی:

پزشکان معمولا با انجام اقدامات لازم برای تکمیل مراحل زایمان و خروج جفت در مرحله سوم زایمان می توانند از باقی ماندن بقایای حاملگی جلوگیری کنند. این اقدامات شامل موارد زیر هستند:
•    استفاده از داروهایی که سبب ایجاد انقباض رحمی می شوند. اکسی توسین یکی از داروهایی است که می توان برای درمان و جلوگیری ار باقی ماندن بقایای بارداری تجویز نمود.
•    استفاده از روش CCT برای خروج بقایای حاملگی. در هنگام انجام روش CCT، پزشک بند ناف را کلامپ (گیره) می کند و در حین فشار بند ناف را می کشد. این کار جفت را ترغیب می نماید که بعد از خروج نوزاد بیرون بیاید. انجام CCT از طریق لمس رحم باعث تثبیت آن می شود. 
پزشک ممکن است پیش از زایمان جفت این مراحل را انجام دهد و بعد زایمان به مادر بگوید که رحم خود را ماساژ بدهد. ماساژ رحم سبب توقف خونریزی شده و به رحم اجازه می دهد که کوچکتر شده و به حالت طبیعی خود بازگردد.