علت ناباروری

ناباروری چیست؟ تصمیم برای اضافه کردن یک فرزند به خانواده برای بسیاری از زوجین اتفاق جذابی است. با این وجود وقتی که ماه‎ ها می‎گذرد و به نتیجه نمی‎رسید، پروسه جذاب تلاش برای باردار شدن می‎تواند به یک روند استرس‎ زا و ناراحت کننده تبدیل شود. آمار‌ها نشان می‎دهد که ۱۰-۱۵% زوجین با مشکلات ناباروری درگیر هستند اما چه موقع بفهمیم نابارور هستیم؟

ناباروری به عنوان عدم توانایی باردار شدن با وجود داشتن رابطه جنسی مکرر و محافظت نشده برای حداقل یک سال تعریف می‎شود. البته در صورت وجود شرایط زیر نباید تا یک سال صبر کنید و بهتر است وضعیت شما زودتر بررسی شود:

سن شما ۳۵ سال یا بیش‎تر است و شش ماه است که برای بارداری اقدام کرده‎اید؛
پریودهای شما نامنظم است؛
تنبلی تخمدان؛
پریودهای بسیار دردناکی دارید؛
اندومتریوز یا بیماری التهابی لگن تشخیص داده شده دارید؛
چندین بار سقط جنین داشته‎اید (سقط مکرر)؛
قبلا تحت درمان سرطان بوده‎اید.

خوشبختانه روش های ایمن و موثری برای درمان نازایی در زنان و مردان وجود دارد که به طور قابل توجهی شانس باردار شدن زوجین را افزایش می‎دهند در ادامه این مطلب در مورد علائم ناباروری در زنان و مردان، علت ناباروری زنان، علت ناباروری مردان، انواع ناباروری و درمان ناباروری صحبت خواهیم کرد.

انواع ناباروری چیست؟

انواع ناباروری را می‎توان در دو دسته اولیه و ثانویه قرار داد. ناباروری اولیه به این معنی است که یک خانم هرگز تجربه بارداری نداشته و پس از یک سال عدم استفاده از روش‌های پیش‎گیری از بارداری نتوانسته باردار شود. ناباروری ثانویه زمانی اتفاق می‌افتد که یک زن نتواند پس از حداقل یک بارداری موفق، دوباره باردار شود. ناباروری ثانویه به اندازه ناباروری اولیه شایع است و حدود نیمی از علل ناباروری را تشکیل می‎دهد.

علت ناباروری چیست؟

تمام مراحل در طول تخمک گذاری، لقاح و لانه گزینی باید به درستی انجام شود تا بارداری حاصل شود. هر عاملی که این پروسه را مختل کند، می‏تواند علت ناباروری باشد. نازایی در زنان و مردان می‎تواند دلایل متعددی داشته باشد. گاهی اوقات مسائلی که باعث نازایی در زنان و مردان می‎شود در بدو تولد وجود دارد و گاهی در مراحل بعدی زندگی ایجاد می‎شوند.

علت ناباروری ثانویه

علت ناباروری دوم در حدود یک سوم موارد ناشی از مشکلات زنان و در حدود یک سوم از مشکلات مردان منشاء می‎گیرد. در بقیه موارد علل ناباروری ثانویه ناشی از ترکیبی از عوامل زنانه و مردانه یا ناشناخته (ناباروری بدون علت) است.

افزایش سن، عوارض ناشی از بارداری یا جراحی قبلی، افزایش وزن، داروها، عفونت‌های مقاربتی، اختلال در تولید اسپرم، واریکوسل، سوء مصرف الکل و استعمال دخانیات همگی عواملی از علل از ناباروری ثانویه هستند.

علائم اولیه ناباروری

گاهی اوقات، زنان مبتلا به ناباروری ممکن است قاعدگی نامنظم داشته باشند و یا مردان مبتلا به ناباروری علائمی مانند مشکلات هورمونی (تغییر در رشد مو یا عملکرد جنسی) داشته باشند؛ اما هیچ کدام از این علائم، علائم اختصاصی و قطعی برای ناباروری نیستند. ناباروری معمولا با علامت خاصی همراه نیست و می‎توان گفت تنها علامت اصلی مشکلات ناباروری، باردار نشدن یک زوج علیرغم تلاش مکرر برای بارداری است.

از علائم احتمالی که می‎توانند پیش‎بینی کننده مشکلات ناباروری در مردان و زنان باشند، می‎توان به موارد زیر اشاره کرد:

علائم ناباروری در زنان

از علائم ناباروری در زنان می‎توان به موارد زیر اشاره کرد:

چرخه قاعدگی طولانی (۳۵ روز یا بیش‎تر)، خیلی کوتاه (کمتر از ۲۱ روز) و یا نامنظم؛
لکه بینی؛
اختلالات تخمک گذاری؛
علائم نوسان هورمون‌ها مثل رشد مو‎های صورت، کاهش میل جنسی، کم پشت شدن موها، آکنه و ...
پریودهای سنگین، طولانی یا دردناک؛
درد هنگام نزدیکی؛
درد مزمن لگن (درد مزمن لگن ممکن است از علائم چسبندگی رحم یا اندومتریوز باشد)؛
چاقی.

علائم ناباروری در مردان

وجود علائم زیر در مردان می‏تواند زنگ خطری برای وجود مشکلات ناباروری در مردان باشد:

مشکلات نعوظ؛
مشکل در نزول بیضه؛
تغییر در بیضه؛
چاقی؛
علائم نوسان هورمون‌ها مثل تغییر در میل جنسی.

ناباروری بدون علت

تشخیص علت ناباروری مسئله دشواری است، زیرا علل مختلفی ممکن است در آن دخیل باشند که حتی بعضی از آن‌ها شناخته شده هم نیستند. این بدان معناست که پزشکان دلیل واضحی برای ناباروری پیدا نمی‎کنند و آزمایش‌های انجام شده همگی طبیعی هستند.

برای بسیاری از زوج‏ ها، این مسئله ممکن است نگران کننده باشد چرا که نمی‎دانند مراحل بعدی قرار است چگونه برایشان پیش برود اگر چه داشتن ناباروری بدون علت گیج کننده و ناامیدکننده است، اما خوشبختانه حتی زمانی که علت ناباروری مشخص نیست هم درمان‎های مختلف باروری در نهایت می‎توانند منجر به بچه دار شدن زوجین شوند.

علت ناباروری مردان چیست؟

برخلاف تصور عامه، این فقط زنان نیستند که عامل ناباروری هستند. مشکلات مردان حدود نیمی از علل ناباروری را تشکیل می‎دهد.

مشکلات اسپرم شایع‎ترین علت ناباروری مردان است. اسپرم ممکن است نابالغ باشد، شکل غیرعادی (مورفولوژی) داشته باشد یا قادر به حرکت نباشد. در برخی موارد هم ممکن است اسپرم کافی برای بارور کردن تخمک وجود نداشته باشد (آزواسپرمی). علل مختلفی در مشکلات اسپرم دخیل هستند، از جمله:

بزرگ شدن وریدهای بیضه (واریکوسل)؛
نقص‎های ژنتیکی؛
بیماری‌های مثل دیابت یا عفونت‌هایی مانند کلامیدیا، سوزاک، اوریون یا HIV؛
التهاب پروستات؛
مشکلات هورمونی یا غده هیپوفیز؛
مشکلات ایمنی که در آن آنتی بادی علیه اسپرم ساخته می‌شود؛
نزول نکردن بیضه‎ ها.

از دیگر علت ناباروری مردان، می‎توان به موارد زیر اشاره کرد:

هر عاملی که به دستگاه تناسلی آسیب برساند و آن را مسدود کند، می‎تواند جلو خروج مایع منی را بگیرد و جزو عوامل ناباروری مردان باشد.

این مشکل می‎تواند ناشی از یک نقص ژنتیکی یا مادرزادی مثل فیبروز کیستیک باشد و یا وجود بافت اسکار ناشی از جراحی و یا پیچ خوردگی وریدهای متورم در کیسه بیضه.
عفونت یا التهاب ناشی از بیماری مقاربتی(مانند سوزاک، کلامیدیا ... ) نیز می‎تواند راه خروج مایع منی را مسدود کند.
قرار گرفتن بیش از حد در معرض عوامل محیطی مانند آفت کش‎ ها و سایر مواد شیمیایی و تشعشعات؛
سیگار کشیدن، استفاده از الکل، ماری جوانا، استروئیدهای آنابولیک (داروهای حاوی استروئید که اکثرا در باشگاه ها برای عضله سازی استفاده می شود) و مصرف داروها برای درمان عفونت های باکتریایی، فشار خون بالا و افسردگی؛
قرار گرفتن مکرر در معرض گرما مانند سونا یا جکوزی؛
جراحی‎های قبلی در قسمت تناسلی مثل جراحی فتق؛
آسیب های مربوط به سرطان و درمان آن، از جمله پرتودرمانی یا شیمی درمانی.

علت ناباروری در زنان چیست؟

علت ناباروری زنان بسیار گسترده است. شایع‎ترین علت ناباروری زنان اختلالات تخمک گذاری است که مانع آزاد شدن تخمک از تخمدان می‌شود و در نتیجه تخمکی نیست که بتواند بارور شود.

از علل ناباروری در زنان می‎توان به موارد زیر اشاره کرد:

مشکلات رحمی: ناهنجاری‎های رحم مثل چسبندگی‎ ها، پولیپ رحم، سپتوم و تومورهای غیرسرطانی دیواره رحم مثل فیبروم می‎توانند با مسدود کردن لوله‎ های فالوپ یا جلوگیری از لانه گزینی تخمک بارور شده در رحم باعث ناباروری شوند. ناهنجاری‎هایی مانند سپتوم از بدو تولد وجود دارند اما چسبندگی‎ها معمولا پس از جراحی‎های مثل کورتاژ ایجاد می‎شود.

مشکلات لوله‎ های فالوپ: آسیب یا انسداد لوله فالوپ که اغلب به دلیل التهاب لوله فالوپ (سالپنژیت) ایجاد می‎شود و همچنین بیماری‎های التهابی لگن که معمولاً در اثر عفونت مقاربتی، اندومتریوز یا چسبندگی ایجاد می‎شوند، از علل دیگر ناباروری در زنان هستند.

مشکلات تخمک گذاری: دلایل زیادی وجود دارد که یک زن به طور منظم تخمک گذاری نداشته باشد؛ اختلالات هورمونی، اختلالات غذا خوردن در گذشته، ورزش بیش از حد، سوء مصرف مواد، مشکلات تیروئید، هایپرپرولاکتینمی(بالا بودن پرولاکتین)، استرس شدید و تومورهای هیپوفیز همگی نمونه هایی از مواردی هستند که می توانند بر تخمک گذاری تأثیر بگذارند. سندرم تخمدان پلی کیستیک یا تنبلی تخمدان اصلی‎ترین عاملی است که از تخمک‎گذاری جلوگیری می کند.

مشکلات مربوط به تعداد و کیفیت تخمک: زنان با تمام تخمک‌هایی که تا آخر عمر خواهند داشت به دنیا می‎آیند. برای همین این ذخایر ممکن است قبل از یائسگی تمام شود. علاوه بر این، برخی از تخمک‎ ها تعداد کروموزوم‎ های نامناسبی دارند و نمی‎توانند بارور شوند یا به یک جنین سالم تبدیل شوند. برخی از این مسائل کروموزومی تصادفی هستند اما با بالا رفتن سن زن شایع‎تر می‌شوند.

نارسایی اولیه تخمدان (یائسگی زودرس) یا از کار افتادن تخمدان‌ها قبل ۴۰ سالگی یکی دیگر از علل ناباروری است. اگرچه علت یائسگی زودرس ناشناخته است، اما عواملی مثل بیماری‎ های سیستم ایمنی، شرایط ژنتیکی خاص مانند سندرم ترنر یا ناقلین سندرم X شکننده و پرتودرمانی یا شیمی درمانی می‎تواند در ایجاد آن نقش داشته باشد. همچنین سرطان و درمان‎های آن به ویژه سرطان‎ های دستگاه تولید مثل اغلب باروری زنان را مختل می‌کنند.

سقط مکرر: اگر سه بار یا بیش‎تر سقط را پشت سر هم تجربه کرده باشید، سقط مکرر نامیده می‎شود. سقط مکرر هم می‏تواند از علل ناباروری باشد. البته امروزه در برخی موارد با وجود دوبار سقط هم بررسی های لازم شروع می‌شوند.

چه بیماری هایی باعث نازایی می شود؟

برخی بیماری‌ها می‌تواند باروری در مردان را با مشکل مواجه کند. از جمله:

دیابت؛
سرطان‌ها؛
بیماری فیبروکیستیک؛
بیماری‎های خود ایمنی مثل لوپوس؛
چاقی.

بعضی از بیماری‌های زمینه ‎ای روی باروری زنان هم تاثیر منفی دارند؛ مثل:

بیماری التهابی لگن؛
عفونت‎ ها؛
چاقی؛

درمان ناباروری

درمان ناباروری بستگی به علت ایجاد آن دارد. سه راه اصلی درمان ناباروری وجود دارد:

درمان دارویی؛
روش‌های جراحی؛
روش‌های کمک باروری از جمله تلقیح داخل رحمی (ای یو ای) و یا لقاح آزمایشگاهی (ای وی اف).