این مطلب از نظر علمی به تأیید دکتر فرناز منتظری فلوشیپ ناباروری ، از پزشکان متخصص مرکز مام رسیده است.

آیا بیماری اندومتریوز بر روی کیفیت تخمک تأثیر می گذارد؟

اندومتریوز بیماری است که در آن بافت آندومتر رحم در جایی خارج از رحم و یا در سایر اندام ها رشد می کند. حدود 179 میلیون خانم در سراسر دنیا به بیماری اندومتریوز مبتلا هستند. اندومتریوز بر روی باروری زنان تاثیر منفی می گذارد و می تواند سبب ناباروری زنان گردد. اندومتریوز همچنین می تواند با مسدود کردن لوله های رحم (فالوپ) نیز باعث ناباروری زنان شود. اندومتریوز از طریق مکانیسم های مختلفی می تواند در زنان ناباروری ایجاد کند. 

آیا اندومتریوز بر روی کیفیت تخمک ها تاثیر دارد؟

بر اساس مطالعات انجام شده بر روی تأثیر اندومتریوز بر کیفیت تخمک، مشخص شد که تخمک های به دست آمده از زنان مبتلا به آندومتریوز برای انجام ای وی اف (IVF) در مقایسه با تخمک های به دست آمده از زنان مبتلا به ناباروری با دلایل دیگر، بیشتر از بین می روند.

به طور مشابه، تحقیقات نشان داده است که زنان مبتلا به آندومتریوز که تحت درمان IVF با استفاده از تخمک اهدایی زنان بدون عارضه اندومتریوز قرار گرفتند، موفقیت بالایی داشتند، در حالی که در زنان بدون اندومتریوز تحت درمان IVF با استفاده از تخمک اهدایی زنان مبتلا به آندومتریوز، میزان موفقیت به طور قابل توجهی کاهش یافت.

این نشان می دهد که اندومتریوز بر روی کیفیت تخمک ها تأثیر می گذارد و باعث کاهش قدرت باروری می گردد.

آیا در صورت کاهش ذخیره تخمدان، امکان باروری وجود دارد؟

ذخیره تخمدان و قدرت باروری زنان به کیفیت و کمیت تخمک های IVF زنان بستگی دارد. مهمترین عامل در کمبود ذخیره تخمدان و قدرت باروری زنان، سن است، هرچند عوامل دیگری مانند ژنتیک، درمان برخی از بیماری ها و آسیب دیدگی ها نیز می تواند در قدرت باروری زنان تاثیر بسزایی داشته باشد.

کاهش ذخیره تخمدان ها احتمال تخمک گذاری و باروری زنان را کاهش می دهد، اگرچه برخی از خانم ها با وجود کاهش تخمک گذاری و ذخیره تخمدان پایین، همچنان می توانند باردار شوند. از روش های کمک باروری از قبیل IVF می توان در موارد کاهش ذخیره تخمدان ها استفاده نمود.

اندومتریوز چگونه باعث کاهش کیفیت تخمک می گردد؟

اندومتریوز می تواند از طریق سه مکانیسم اصلی بر روی کیفیت تخمک تاثیر بگذارد. التهاب دستگاه تناسلی، کاهش جریان خون به تخمدان ها و کاهش پذیرش اندومتر برای لانه گزینی از مهمترین دلایل کاهش کیفیت تخمک ها و قدرت باروری زنان در اثر ابتلا به اندومتریوز هستند. 

• التهاب دستگاه تناسلی:

اندومتریوز یک بیماری التهابی است. بنابراین در مقابل ضایعات اندومتریوز، پاسخ ایمنی فعال می شود که یکی از علائم اندومتریوز می باشد. هنگام ایجاد پاسخ ایمنی، چندین عامل بیولوژیکی ایجاد می شود که این عوامل کیفیت تخمک ها و میزان باروری زنان را کاهش می دهند. اندومتریوز با ایجاد التهاب مزمن، سطح آنتی اکسیدان ها را کاهش داده و منجر به افزایش قابل توجه استرس اکسیداتیو (انباشته شدن اکسیژن غیر فعال در سلول ها و در نتیجه، تولید اثرات سمی و آسیب به تمام اجزاء و ساختارهای درون‌سلولی) می شود که موارد فوق، باعث ایجاد اختلال در کیفیت تخمک زنان مبتلا به آندومتریوز می شوند.

• کاهش جریان خون:

اندومتریوز قسمت های مختلف دستگاه تناسلی را تغییر می دهد. تغییر در دستگاه تناسلی ناشی از اندومتریوز، می تواند جریان خون طبیعی به داخل تخمدان ها را به مخاطره انداخته، میزان اکسیژن رسانی را کم کند و در نتیجه بلوغ و کیفیت تخمک ها را کاهش دهد. 

• کاهش پذیرش آندومتر:

در بیماران مبتلا به اندومتریوز، ژن های مرتبط با اختلال در لانه گزینی و همچنین عوامل التهابی افزایش می یابند و در نتیجه میزان لانه گزینی جنین مختل می گردد. این اختلال نیز، یکی دیگر از علائم اندومتریوز می باشد.

چگونه می توان کیفیت تخمک ها را اندازه گیری کرد؟

هیچ روش مستقیمی برای اندازه گیری کیفیت تخمک ها وجود ندارد، اما با اندازه گیری هورمون AMH و FSH در خون می توان میزان باروری زنان را ارزیابی کرد. هورمون AMH از فولیکول های نابالغ ترشح می شود و بیانگر ظرفیت تخمدان ها است. هورمون FSH نیز از هیپوفیز ترشح شده و رشد تخمک در تخمدان ها را تحریک می کند. چنانچه سطح هورمون AMH کم باشد و میزان هورمون FSH بالا باشد، ممکن است شانس لانه گزینی جنین و کیفیت تخمک کاهش یابد. اگرچه سطح هورمون AMH تنها شاخص کیفیت تخمک نیست، اما یک مارکر قابل اعتماد برای بررسی کیفیت تخمک ها است. 

سطح مناسب هورمون AMH برای انجام IVF چقدر است؟

سطح هورمون AMH با افزاش سن به طور طبیعی کاهش می یابد. میزان متوسط سطح هورمون AMH در زنان نابارور pmol /L 14/7 و pmol /L 56/28 است و کاهش میزان هورمون AMH کمتر از این مقدار، نشان دهنده کاهش ذخیره تخمدان است. در صورتی که میزان AMH کمتر از pmol /L 4/5 باشد، میزان موفقیت ای وی اف کاهش می یابد، در حالی که میزان هورمون AMH بیش از pmol /L 25، میزان موفقیت ای وی اف را افزایش می دهد. 

درمان اندومتریوز و کاهش کیفیت تخمک:

در حال حاضر، هیچ روش علمی ثابت شده ای برای بهبود کیفیت تخمک وجود ندارد. با این حال، انجام برخی از اقدامات و مصرف بعضی از داروها و مکمل ها می تواند در افزایش کیفیت تخمک نقش داشته باشد.

• مصرف امگا 3: رژیم غذایی سرشار از اسیدهای چرب امگا 3 ممکن است باعث بهبود کیفیت تخمک شود. غذاهای دریایی از قبیل ماهی و همچنین سویا، حاوی اسیدهای چرب امگا 3 هستند. 

• مصرف کوآنزیم Q10: کوآنزیم 10Q یک آنتی اکسیدان و تقویت کننده انرژی است. همچنین کوآنزیم 10Q می تواند کیفیت تخمک را افزایش دهد. کوآنزیم 10Q در مواد غذایی از قبیل گوشت، ماهی، اسفناج، گل کلم، کلم بروکلی، توت فرنگی، پرتقال، توت فرنگی، سویا، عدس، بادام زمینی، دانه کنجد، پسته، سویا و روغن کانولا یافت می شود. کوآنزیم 10Q به عنوان یک مکمل دارویی نیز در دسترس است. 

• داروهای تقویت کننده عملکرد میتوکندری: داروهای تقویت کننده عملکرد میتوکندری مانند ال کارنیتین و ال آرژنین، باعث افزایش کیفیت تخمک و جنین می شوند، به همین دلیل می توانند میزان تشکیل جنین های آناپلوئیدی (جنین هایی با تعداد کروموزوم های غیر طبیعی) را کاهش دهند.

• داروهای بهبود عملکرد تخمدان: این داروها از طریق ارتقا سنتز هورمون های استروئیدی جنسی، سبب بهبود عملکرد تخمدان ها، درمان اندومتریوز و ناباروری زنان می شوند. 

آیا IVF کیفیت تخمک را افزایش می دهد؟

اگرچه ای وی اف می تواند جهت درمان اندومتریوز زیر نظر کلینیک تخصصی اندومتریوز مورد استفاده قرار گیرد، اما تاثیری بر روی کیفیت تخمدان ها ندارد. در واقع میزان موفقیت IVF با کیفیت تخمک ها مرتبط است. اگر اندومتریوز در تخمدان ایجاد شود (اندومتریوما)، کیفیت تخمک کاهش می یابد. یکی از راه های باروری با وجود اندومتریوز، استفاده از تخمک اهدایی است.

عمل جراحی یکی دیگر از راه های درمان اندومتریوز در کلینیک اندومتریوز است. موارد فوق سبب حفظ و افزایش تعداد فولیکول های سالم تخمدان و افزایش قدرت باروری زنان به طور طبیعی می شوند.