فارسی
العربیهمجله مام - به روزترین مقالات در حوزه باروری و درمان ناباروری
مشاهده فهرست مطالب بارداری
محدودیت رشد جنین در بارداری (محدودیت رشد داخل رحمی جنین)
محدودیت رشد داخل رحمی جنین یا همان iugr به شرایطی اطلاق می‌شود که در آن جنین به دلیل رشد و تکامل نامناسب درون رحم نسبت به سن تخمین‌زده برای بارداری، کمتر رشد کرده است.
دو نوع مختلف از IUGR وجود دارد:
IUGR متقارن یا اولیه که با کاهش در اندازه‌ی تمامی اندام‌های جنین مشخص می‌شود. تقریباً 25 تا 20 درصد موارد IUGR از این گروه هستند. IUGR نامتقارن یا ثانویه که در آن اندازه‌ی مغز و سر طبیعی بوده اما شکم کوچک‌تر است. معمولاً این گروه تا سه‌ماهه‌ی سوم بارداری تشخیص داده نمی‌شوند. در بسیاری از موارد شدید IUGR می‌تواند منجر به تولد نوزاد مرده و همچنین مشکلات تکاملی کودک در بلندمدت شود.
تأخیر رشد، کودک را در معرض خطر برخی مشکلات در طول بارداری، زایمان و پس از زایمان قرار می‌دهد، مشکلاتی نظیر:
• وزن کم هنگام تولد؛
• افزایش زایمان سزارین؛
• افزایش هیپوکسی (فقدان اکسیژن در زمان تولد نوزاد)؛
• افزایش آسپیراسیون مکونیوم (جنین اولین ضایعات روده‌ی خود را می‌بلعد) که می‌تواند باعث اتساع آلوئول‌ها و عفونت پنومونی و مشکلات تنفسی شود؛
• پلی‌سیتمی (افزایش گلبول‌های قرمز خون)؛
• هیپرویسکوزیتی (کاهش جریان خون به علت افزایش تعداد سلول‌های قرمز خون)؛
• افزایش خطر بروز مشکلات عصبی؛
• مدیریت سخت مشکلات حین زایمان طبیعی؛
• هیپوگلیسمی (قند خون پایین)؛
• مقاومت کم در برابر عفونت؛
• پایین بودن نمره‌ی آپگار (تستی که بلافاصله پس از تولد، شرایط فیزیکی نوزاد را ارزیابی و نیاز به مراقبت‌های ویژه را تعیین می‌کند)؛
• وجود مشکل در حفظ درجه‌ی حرارت بدن.
علت رشد ناکافی جنین در شکم مادر چیست؟
IUGR علل مختلفی دارد. یکی از علل شایع آن وجود مشکل در جفت است. جفت بافتی است که به مادر و جنین اتصال دارد و اکسیژن و سایر مواد مغذی را به جنین رسانده و مواد زائد را از بدن جنین خارج می‌کند.
IUGR می تواند ناشی از وجود برخی مشکلات در بدن مادر باشد، مشکلاتی نظیر:
• وزن کمتر از 45 کیلوگرم؛
• تغذیه‌ی نامناسب در بارداری؛
• نقایص کروموزومی؛
• مصرف الکل، سیگار و مواد مخدر؛
• فشار خون بالای ناشی از بارداری؛
• مشکلات جفتی؛
• مشکلات بند ناف؛
• بارداری چندقلویی؛
• دیابت بارداری؛
• الیگوهیدرآمنیوس یا سطح پایین مایع آمنیوتیک؛
• بیماری قلبی؛
• عفونت‌ها مانند سرخجه، سایتومگالوویروس، توکسوپلاسموز و سیفلیس؛
• بیماری کلیوی یا ریوی؛
• سوءتغذیه یا کم‌خونی؛
• کم‌خونی سلول داسی شکل.
علائم خوب رشد نکردن جنین چیست؟
بهتر است با این سوال شروع کنیم که از کجا بفهمیم جنین داره رشد میکنه؟
علامت اصلی IUGR ،کوچک بودن جنین نسبت به سن دقیق بارداری است، که در این حالت وزن تخمینی جنین کمتر از صدک 10 باشد. بر اساس علت به وجود آورنده‌ی IUGR، ممکن است جنین کاملاکوچک یا نمایانگر وجود سو تغذیه باشد. ممکن است جنین لاغر، رنگ پریده و دارای پوست خشک و شل باشد و بند ناف نیز در این حالت اغلب نازک است. تمامی نوزادانی که در هنگام تولد کوچک هستند IUGR نیستند و لازم است علت کوچک بودن جنین نسبت به سن حاملگی به طور دقیق بررسی و شناسایی شود.
چگونه از رشد ناکافی جنین جلوگیری کنیم؟
اگرچه IUGR حتی زمانی که مادر کاملا سالم است هم بروز می‌کند؛ اما با انجام برخی توصیه‌ها مادر می‌تواند از احتمال بروز آن کاسته و شانس داشتن بارداری و جنین سالم را افزایش دهد و یا با آموزش مواردی به درمان تاخیر رشد جنین بپردازید.
• تمامی مراقبت‌های دوران بارداری را انجام دهید. کشف زودتر این مشکل به درمان و جلوگیری از عوارض آن کمک بسیاری می‌کند؛
• به حرکات جنین خود توجه کنید. جنینی که خیلی کم حرکت کند یا اصلاً تکان نخورد ممکن است دچار مشکلی باشد. اگر تغییری در میزان حرکت جنین خود احساس کردید، سریعاً به پزشک مراجعه کنید؛
• به داروی مصرفی خود توجه کنید. گاهی اوقات مادر با مصرف برخی داروها ممکن است به سلامت جنین خود لطمه بزند؛
• رژیم غذایی سالم داشته باشید. غذاهای سالم و با کالری کافی به رشد مناسب جنین کمک می‌کند؛
• به مقدار کافی استراحت کنید. استراحت به داشتن احساس بهتر و رشد مناسب جنین کمک می‌کند. سعی کنید 8 ساعت در شب یا بیشتر بخوابید. خوابیدن در عصر نیز برای شما توصیه می‌شود؛
• عادت‌های زندگی سالم را انتخاب کنید. اگر الکل می‌نوشید یا از مواد مخدر و سیگار استفاده می‌کنید، بهتر است برای سلامت خود و جنین‌تان این عادات را کنار بگذارید.
آیا رشد جنینم کم شده؟
مهم‌ترین نکته در زمان این تشخیص اطمینان از دقیق بودن سن بارداری است.
سن بارداری را می‌توان با در نظر گرفتن اولین روز آخرین قاعدگی (LMP) یا تاریخ سونوگرافی‌ای که مادر در هفته‌های اول بارداری انجام داده است محاسبه کرد. درباره‌ی محاسبه سن بارداری از طریق اولین روز آخرین قاعدگی (LMP) باید دقت کرد که مادر قبل از بارداری دارای قاعدگی‌های منظمی بوده باشد تا بتوان نسبت به سن بارداری محاسبه شده اطمینان حاصل کرد و علت کوچک بودن جنین نسبت به سن حاملگی را فهمید تا بتوان به درمان کاهش رشد جنین پرداخت.
زمانی که سن بارداری با دقت کامل محاسبه شد بررسی‌های زیر برای تشخیص IUGR انجام می‌گیرد:
• بررسی تطبیق سن بارداری با ارتفاع رحم؛
• بررسی تطبیق سن محاسبه‌شده در سونوگرافی با سن بارداری؛
• بررسی یافته‌های غیر طبیعی کشف شده توسط سونوگرافی داپلر.
پس از هفته 20 بارداری اندازه‌گیری ارتفاع رحم معمولاً با تعداد هفته‌های بارداری مرتبط است، به این صورت که رحم از استخوان شرمگاه تا ناف را بیست هفته در نظر می‌گیرند و پس از آن هر یک سانتی‌متر از ارتفاع قله رحم بالاتر از ناف، نشان‌دهنده‌ی یک هفته بارداری است (به طور مثال اگر ارتفاع قله رحم دو سانتی‌متر بالاتر از ناف باشد سن بارداری 22 هفته محاسبه می‌شود) اگر این اندازه کمتر از حد مورد انتظار باشد ممکن است جنین خوب رشد نکرده باشد.
روش‌های تشخیص IUGR و ارزیابی سلامت جنین
- سونوگرافی
سونوگرافی اصلی‌ترین روش ارزیابی رشد جنین درون رحم است. از سونوگرافی برای اندازه‌گیری سر و شکم جنین استفاده می‌شود و پزشک با مقایسه‌ی این اندازه‌ها با نمودار رشد جنین وزن او را تخمین می‌زند.
همچنین سونوگرافی قابلیت اندازه‌گیری مایع آمنیوتیک درون رحم را دارد، مقدار پایین مایع آمنیوتیک می‌تواند نشانگر IUGR باشد.
- سونوگرافی داپلر
داپلر، تکنیکی است که با استفاده از امواج صوتی مقدار و سرعت جریان خون داخل رگ‌های جنین را اندازه‌گیری می‌کند. پزشکان ممکن است از این تکنیک برای ارزیابی جریان خون موجود در بند ناف و رگ‌های مغز جنین نیز استفاده کنند.
- ارزیابی وزن
پزشکان به صورت منظم در هر مراقبت بارداری وزن مادر را اندازه‌گیری و ثبت می‌کنند. اضافه شدن به وزن مادر می‌تواند به عنوان نشانه‌ای برای اندازه‌گیری رشد جنین استفاده شود. اگر وزن مادر به اندازه کافی اضافه نباشد می‌تواند هشداری برای وجود مشکلی در رشد جنین قلمداد شود.
- ارزیابی جنین
این تست با گذاشتن الکترودهای حساس بر روی شکم مادر انجام می‌شود. این الکترودها با کش، خیلی آرام بر روی شکم مادر ثابت می‌شوند و از طرف دیگر به مانیتور وصل می‌شوند که الگو و تعداد ضربان قلب جنین را اندازه‌گیری کرده و اعداد را روی مانیتور نشان می‌دهد.
- آمنیوسنتز
در این روش سوزن سر بلندی را از روی شکم مادر با کمک سونوگرافی وارد رحم کرده و مقداری مایع آمنیوتیک خارج می‌کنند. این روش عفونت‌ها و مشکلات کروموزومی جنین را که می‌تواند منجر به IUGR شود کشف می‌کند.
رشد ناکافی جنین را چگونه درمان می‌کنند؟
علی‌رغم تحقیقات انجام شده هنوز درمان IUGR (محدودیت رشد داخل رحمی) با مشکلات بسیاری همراه است و بهترین راهکار درمانی بر اساس شدت محدودیت رشد جنین داخل رحم و زمان شروع این مشکل در بارداری صورت می‌گیرد.
به طور کلی هر چقدر IUGR زودتر شروع شود و شدتش بیشتر باشد خطرات بیشتری برای جنین خواهد داشت.
اگر سن بارداری 34 هفته و بالاتر باشد، ممکن است توصیه به القای زایمان و ختم حاملگی شود، زیرا نوزاد توانایی زندگی خارج رحم را خواهد داشت.
اگر سن بارداری کمتر از 34 هفته باشد معمولا با تحت نظر گرفتن مادر، ارزیابی سلامت جنین و مقدار مایع آمنیوتیک سعی می‌شود ختم حاملگی را تا 34 هفته به تعویق بیاندازند. در صورت مشکل در جنین یا مادر توصیه‌ی فوری به ختم بارداری می‌شود. البته قبل از زایمان تکامل ریه‌های جنین نیز بررسی می‌شود.
اگر چه درمان IUGR ممکن نبوده اما با انجام موارد زیر می‌توانید بروز عوارض آن را کُند کرده یا به حداقل برسانید:
بهبود وضعیت تغذیه
برخی مطالعات نشان داده‌اند که دریافت کافی غذا توسط مادر، ممکن است باعث افزایش وزن جنین و رشد آن درون رحم شود.
استراحت
استراحت در بیمارستان و یا در خانه می‌تواند به گردش خون جنین کمک کند.
زایمان
اگر IUGR (تأخیر رشد داخل رحمی) باعث به خطر افتادن سلامت جنین شود، ممکن است پزشک دستور ختم سریع بارداری را دهد. اگر پزشک معتقد باشد که جنین بسیار ضعیف است و ممکن است طی زایمان طبیعی دچار مشکل شود، انجام جراحی سزارین در این مواقع ایمن‌تر است.
نویسنده مقاله : سپیده شهبازی
منابع:
