بیضه نزول نکرده و روش های درمان آن

این مطلب از نظر علمی به تأیید دکتر احسان اطرج متخصص اورولوژی و فلوشیپ آندرولوژی، از پزشکان متخصص مرکز مام رسیده است.

چنانچه بیضه طی مراحل رشد جنین به درون کیسه بیضه حرکت نکند و درون شکم باقی بماند، به آن بیضه نزول نکرده می گویند. در اوایل بارداری، بیضه ها درون شکم و تحت تاثیر چندین هورمون رشد می کنند. در هفته های 32 تا 36 بارداری، بیضه ها به دورن کیسه بیضه نزول می کنند. در 30 درصد نوزادان نارس و تقریبا 3 درصد نوزادان کامل، در هنگام تولد یک یا هر دو بیضه به صورت کامل به درون کیسه بیضه نزول نمی کند. در بیشتر موارد در طی سه تا شش ماه پس از تولد، بیضه یا بیضه ها خود به خود وارد کیسه بیضه می شوند. بیضه نزول نکرده ممکن است در کمتر از یک درصد نوزادان پسر در سن شش ماهگی ایجاد شده و یک یا دو بیضه را تحت تاثیر قرار دهد.

بیضه نزول نکرده خطر ناباروری، سرطان بیضه، فتق و پیچ خوردگی بیضه را افزایش می دهد. همچنین کیسه بیضه خالی با بزرگ تر شدن کودک می تواند سبب ایجاد استرس روانی در او گردد. در نتیجه بنابر دلایل گفته شده، درمان زودهنگام بیضه نزول نکرده امری بسیار مهم است.

بیضه برخی از نوزادان پسر اگرچه در هنگام تولد، به درون کیسه بیضه نزول کرده است ولی ممکن است در سنین 4 تا 10 سالگی، دوباره به درون شکم بازگردد که به آن بیضه نزول نکرده اکتسابی می گویند. چنین تصور می شود که در بیضه نزول نکرده اکتسابی به دلایل نامشخصی بیضه به داخل شکم برمی گردد. البته ممکن است گاهی عارضه بیضه برگشت پذیر با بیضه نزول نکرده اکتسابی به اشتباه گرفته شود. در بیضه برگشت پذیر، گاهی بیضه ای که کاملا نزول یافته و وارد کیسه بیضه شده است، در داخل شکم جمع می شود. بیضه برگشت پذیر در اثر واکنش غیر ارادی عضله کرماستریک (یکی از عضلات دیواره خارجی شکم) و خروج  بیضه از کیسه بیضه ایجاد می شود.

اگر پسران در هنگام معاینه توسط بیضه متخصص اورولوژی احساس اضطراب یا قلقلک داشته باشند، ممکن است نشانه ای از انعکاس بیش از حد بیضه باشد. بیضه برگشت پذیر باعث افزایش خطر ناباروری یا سرطان بیضه نمی شود، زیرا در این حالت بیضه به داخل کیسه بیضه باز می گردد. 

علائم بیضه نزول نکرده:

تنها علامت بیضه نزول نکرده، کیسه بیضه رشد نکرده یا کوچکتر از حد معمول است. معمولا بیضه نزول نکرده، اندکی پس از تولد و در معاینه نوزاد تشخیص داده می شود که در این صورت نوزاد باید چندین بار توسط پزشک اورولوژی معاینه گردد. چنانچه بیضه تا 4 ماهگی نوزاد وارد کیسه بیضه نشود، احتمالا عدم نزول بیضه خودبخود برطرف نمی شود. در موارد اندکی، بیضه نزول نکرده می تواند باعث پیچ خوردگی بیضه و درد بیضه شدید شود. اگر بیضه نزول نکرده سبب پیچ خوردگی بیضه و یا درد بیضه شدید شود، باید سریعا درمان صورت گیرد. 

علل ایجاد بیضه نزول نکرده:

علت بیضه نزول نکرده هنوز به طور دقیق مشخص نیست. ممکن است ترکیبی از ژنتیک، سلامتی مادر و عوامل محیطی از قبیل تغییرات هورمونی، تغییرات جسمی و فعالیت های عصبی که رشد بیضه را تحت تاثیر قرار می دهند، سبب ایجاد بیضه نزول نکرده شوند. 

عوامل خطر بیضه نزول نکرده:

از جمله عواملی که خطر ایجاد بیضه نزول نکرده را افزایش می دهند می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• وزن کم نوزاد هنگام تولد؛

• زایمان زودرس؛

• وجود سابقه خانوادگی بیضه نزول نکرده یا مشکلات دستگاه تناسلی؛

• شرایطی که سبب محدودیت رشد جنین می شوند از قبیل سندرم داون و نقص دیواره شکمی جنین؛

• مصرف الکل در دوران بارداری؛

• استعمال دخانیات و یا قرار گرفتن مادر در معرض دود سیگار؛

• قرار گرفتن والدین در معرض سموم دفع آفات. 

عوارض بیضه نزول نکرده:

جهت رشد و عملکرد طبیعی بیضه ها، دمای بیضه باید کمی پایین تر از دمای بدن باشد. کیسه بیضه به این دلیل که در بیرون از بدن قرار دارد، محیط خنک تری را برای بیضه ها فراهم می نماید. از همین رو بیضه نزول نکرده به دلیل اینکه درون حفره شکم قرار دارد، می تواند باعث ایجاد عوارض متعددی برای فرد مبتلا گردد.

شایع ترین عوارض بیضه نزول نکرده عبارتند از:

• سرطان بیضه: سرطان بیضه معمولا از سلول هایی که اسپرم نابالغ تولید می کنند شروع می شود. علت سرطانی شدن این سلول ها هنوز مشخص نیست. خطر سرطان بیضه در مردانی که بیضه نزول نکرده دارند، افزایش می یابد. عمل جراحی به منظور درمان بیضه نزول نکرده ممکن است خطر ابتلا به سرطان بیضه را در آینده کاهش دهد، اما هرگز خطر سرطان بیضه را به طور کامل از بین نمی برد. 

• ناباروری: بیضه نزول نکرده می تواند باعث کاهش تعداد اسپرم، کیفیت اسپرم و کاهش قدرت باروری مردان گردد. موارد گفته شده ممکن است به دلیل رشد غیر طبیعی بیضه ها باشد که در صورت عدم درمان، در طولانی مدت ممکن است شدیدتر شود.

• پیچ خوردگی بیضه: پیچ خوردگی بیضه شامل پیچش طناب اسپرماتیک است که اعصاب و عروق خونی را از بیضه به آلت تناسلی منتقل می نماید. پیج خوردگی بیضه سبب درد بیضه و قطع جریان خون به بیضه می شود. خطر پیج خوردگی بیضه در بیضه نزول نکرده، 10 برابر بیشتر از بیضه های طبیعی است.

• تروما: اگر بیضه در کشاله ران قرار بگیرد، ممکن است به علت ایجاد فشار، سبب آسیب استخوان پوبیس یا استخوان شرمگاهی شود.

• فتق اینگوینال: کانال اینگوینال به مجرای انتقال بیضه از درون شکم به درون اسکروتوم (کیسه ی بیضه) گفته می شود. در صورتی که در موارد بیضه نزول نکرده، مدخل میان شکم و کانال اینگوئینال خیلی شل باشد، بخشی از روده می تواند کشاله ران را تحت فشار قرار دهد و سبب فتق اینگوینال شود.

تشخیص بیضه نزول نکرده:

در صورت عدم نزول بیضه، متخصص اورولوژی ممکن است عمل جراحی را برای درمان بیضه نزول نکرده انتخاب نماید. انواع روش های جراحی برای درمان بیضه نزول نکرده عبارتند از:

• لاپاراسکوپی: در لاپاراسکوپی یک لوله باریک که دارای دوربین کوچکی است از طریق برش ظریفی بر روی شکم کودک وارد حفره شکمی می شود. لاپاراسکوپی برای یافتن بیضه داخل شکمی انجام می گیرد. ممکن است پزشک اورولوژی بتواند با لاپاراسکوپی، بیضه نزول نکرده را درمان نماید. اما گاهی علاوه بر لاپاراسکوپی، به عمل جراحی باز هم نیاز است. پزشک ممکن است طی عمل لاپاراسکوپی متوجه شود که ممکن است هیچ بیضه ای وجود ندارد و یا فقط بقایای کوچکی از بافت بیضه غیر فعال وجود دارد، که در این صورت این بافت ها برداشته می شوند. 

• عمل جراحی باز: گاهی جهت بررسی مستقیم بیضه نزول نکرده در شکم یا کشاله ران، عمل جراحی باز انجام می شود. اگر پس از تولد هیچ بیضه ای در کیسه بیضه وجود نداشته باشد، پزشک اورولوژی ممکن است آزمایش های بیشتری را برای تعیین وجود بیضه و عدم نزول بیضه انجام دهد. اگر بلافاصله پس از تولد، تشخیص و درمان لازم برای برخی از بیماری ها که سبب ایجاد بیضه نزول نکرده می شوند انجام نگیرد، ممکن است مشکلات جدی برای نوزاد به وجود آید. 

به طور کلی تست های تصویربرداری از قبیل سونوگرافی و MRI برای تشخیص بیضه نزول نکرده توصیه نمی شوند. 

پیشگیری از وقوع بیضه نزول نکرده:

با توجه به ناشناخته بودن علت دقیق بیضه نزول نکرده، هنوز راهی برای پیشگیری از این عارضه وجود ندارد.

درمان بیضه نزول نکرده:

هدف از درمان بیضه نزول نکرده، انتقال بیضه از درون شکم به داخل کیسه بیضه است. درمان پیش از یک سالگی می تواند عوارض بیضه نزول نکرده از قبیل ناباروری و سرطان بیضه را کاهش دهد. بیضه نزول نکرده هر چه زودتر درمان شود بهتر است، اما توصیه می شود که عمل بیضه نزول نکرده تا قبل از 18 ماهگی انجام گیرد. روش های درمان بیضه نزول نکرده عبارتند از:

• عمل بیضه نزول نکرده: 

بیضه نزول نکرده معمولا با عمل جراحی اصلاح می شود. جراح با دقت بیضه را در داخل کیسه بیضه قرار داده و سپس بخیه می زند که به آن ارکیوپکسی می گویند. این روش معمولا با لاپاراسکوپی یا با عمل جراحی باز انجام می شود. ممکن است متخصص اورولوژی توصیه نماید که عمل بیضه نزول نکرده در حدود 6 ماهگی و قبل از 12 ماهگی انجام شود. به نظر می رسد که جراحی زود هنگام، خطر عوارض بعدی را کاهش می دهد. اگر در حین عمل بیضه نزول نکرده، بافت بیضه، غیر طبیعی یا ضعیف باشد، جراح بافت های نام برده را بر می دارد. همچنین فتق اینگوینال نیز در هنگام عمل بیضه نزول نکرده ترمیم می شود. پس از عمل بیضه نزول نکرده، جراح میزان رشد و عملکرد بیضه را مانیتور و بررسی می نماید. مانیتور کردن پس از عمل بیضه نزول نکرده شامل موارد زیر است:

- معاینه فیزیکی؛

- سونوگرافی کیسه بیضه؛

- انجام آزمایشات هورمونی.

• هورمون درمانی:

هورمون درمانی شامل تزریق هورمون HCG است. هورمون HCG می تواند بیضه را به درون کیسه بیضه منتقل نماید. البته هورمون درمانی معمولا به دلیل تاثیر کمتری که نسبت به عمل جراحی باز دارد، توصیه نمی شود. 

• سایر درمان های بیضه نزول نکرده:

در صورتی که پس از جراحی مشخص شود یک یا هر دو بیضه وجود ندارند و یا سالم نیستند، ممکن است پروتز بیضه ها در اواخر کودکی یا اوایل نوجوانی در داخل کیسه بیضه قرار داده شود. پروتزهای بیضه ظاهری نرمال به بیضه می دهند. در صورتی که کودک حتی یک بیضه سالم هم نداشته باشد، جهت درمان بلوغ به متخصص غدد ارجاع داده می شود.