این مطلب از نظر علمی به تأیید دکتر فاطمه فرج زاده فلوشیپ ناباروری و IVF، از پزشکان متخصص مرکز مام رسیده است.

منظور از تنگی دهانه رحم چیست؟

تنگی دهانه رحم یا بسته شدن دهانه رحم علت غیر معمول اما مهم در مسئله ناباروری زنان است که می تواند در روند رسیدن اسپرم به تخمک اختلال ایجاد کند.
دهانه رحم مجرایی دارد که از طرف داخل به حفره رحم و از سمت خارج به واژن راه دارد. تنگی دهانه رحم می تواند در هر نقطه از طول دهانه رحم، یا حتی در کل کانال دهانه رحم رخ دهد.
به طور کلی دهانه رحم چند نقش اساسی و مهم در روند باروری و بارداری دارد:
•    در دوران قاعدگی، خون قاعدگی از طریق دهانه رحم خارج می شود؛
•    عبور اسپرم از واژن برای رسیدن به تخمک از طول دهانه رحم انجام می شود؛
•    تولید و ترشح مواد خاص به وسیله مخاط  انجام می شود. مخاط دهانه رحم، برای کمک به حرکت اسپرم در حین تخمک گذاری که به سمت بالاهست  مورد نیاز بوده و به جلوگیری از ورود عفونت واژینال و میکروارگانیسم های ناخواسته کمک می کند؛
•    در دوران بارداری، دهانه رحم برای محافظت از جنین یک سد مخاطی ایجاد می کند تا عفونت واژینال یا میکرواگانیسم های دیگر از طریق واژن و دهانه رحم وارد حفره رحم نشوند. این سد تا زمان تولد کاملاً بسته می ماند و مانند یک مهر و موم عمل می کند.

چگونه تنگی دهانه رحم بر باروری اثر می گذارد؟

تنگی دهانه رحم می تواند به طور مستقیم و غیرمستقیم بر باروری اثر منفی بگذارد. از جمله این تاثیرات می توان به موارد زیر اشاره کرد:
•    عبور اسپرم را مسدود یا محدود میکند. در صورتی که دهانه رحم مسدود یا باریک تر از حد مجاز باشد، اسپرم نمی تواند طول دهانه رحم را طی کند و به لوله های رحمی صعود کند. (جایی که اسپرم ها تخمک را ملاقات و بارور می کنند.)؛
•    التهاب رحم و خطر آندومتریوز .زمانی که خونریزی  قاعدگی (در موارد شدید تنگی سرویکس یا دهانه رحم) نتواند به راحتی به خارج جریان یابد، می تواند باعث پر شدن رحم از خون، ایجاد درد و التهاب شود. این اختلال به هماتومتر معروف است؛
•    در صورت بروز عفونت که در این حالت رحم ممكن است پر از چرك شده و راهی به خارج نداشته باشد؛
•    حتی اگر دهانه رحم کمی باز باشد و خون بتواند به سختی به سمت خارج جریان پیدا کند، ممکن است در لوله های رحمی، منجر به ضایعات اندومتریوز شود؛
•    کاهش خاصیت مخاط دهانه رحم برای کمک به باروری. تنگی دهانه رحم معمولاً در اثر آسیب بافتی ایجاد می شود. بافت آسیب دیده می تواند تولید مخاط دهانه رحم را محدود می کند. در صورتی که دهانه رحم مخاط کافی نداشته باشد، اسپرم ممکن است در حرکت و زنده ماندن دچار مشکل شود؛
•    عوارض حین درمان باروری، هر دو روش IUI و IVF نیاز به قرار دادن لوله باریکی در داخل دهانه رحم دارند. در روشIUI، اسپرم های مخصوص شسته می شوند و درIVF، جنین از طریق این لوله به رحم وارد می شود.

چه عواملی باعث تنگی دهانه رحم می شوند؟

شایع ترین علت تنگی دهانه رحم، جراحی دهانه رحم است. اگر در آزمایش پاپ اسمیر سلول های غیرطبیعی مشکوک به سرطان دهانه رحم پیدا شود، ممکن است لازم باشد پزشک یک برش بافتی از دهانه رحم شما خارج کند. برش دهانه رحم پس از بهبودی، بافت اسکار تشکیل می دهد. بافت اسکار نیز می تواند منجر به تنگی دهانه رحم شود.
سایر علل احتمالی تنگی دهانه رحم عبارتند از:
•    سندرم آشرمن؛
•    دیسپلازی دهانه رحم) سلول های پیش سرطان دهانه رحم)؛
•    سرطان دهانه رحم یا آندومتر؛
•    مادرزادی بودن این موضوع( متولد شده با دهانه رحم بسته یا باریک)؛
•    جراحی های آندومتر؛
•    عفونت رحم یا دهانه رحم یا عفونت واژینال طولانی مدت؛
•    یائسگی؛
•    پرتودرمانی در ناحیه گردن رحم.

راه تشخیص و علائم تنگی دهانه رحم:

بسته به شدت آن، ممکن است در هنگام معاینه تنگی دهانه رحم تشخیص داده شود، و یا ممکن است تا زمان اقدام به بارداری مشخص نباشد.
علائم احتمالی شامل خونریزی غیر عادی قاعدگی، گرفتگی شدید قاعدگی و عدم وجود عادت ماهیانه یا لکه بینی بسیار سبک است.
اگر این علائم پس از جراحی دهانه رحم رخ دهد، تنگی دهانه رحم به شدت مشکوک است.
ناباروری همچنین یکی از علائم احتمالی تنگی دهانه رحم باشد. در حین انجام عکس رنگی رحم اگر مانعی برای ورود کاتتر (لوله تزریق کننده ماده حاجب) وجود داشته باشد، ممکن است به تنگی گردن رحم شک شود. اگر این اتفاق بیفتد، معمولاً در مرحله بعدی هیستروسکوپی تجویز می شود. از هیستروسکوپی می توان برای اصلاح احتمالی تنگی دهانه رحم نیز استفاده کرد.
همچنین ممکن است در طی  درمان ناباروری، تنگی دهانه رحم کشف شود. در حین IUI یاIVF، اگر در قرار دادن کاتتر برای تلقیح یا انتقال جنین مشکلی وجود داشته باشد، ممکن است تنگی دهانه رحم مطرح شود.

 درمان تنگی دهانه رحم:

 اگرچه این خطر وجود دارد که بافت اسکارناشی از آسیب بافت  دوباره دهانه را ببندد، تنگی دهانه رحم قابل درمان است. گزینه هایی برای کاهش احتمال مسدود شدن مجدد وجود دارد که در ادامه به بررسی آن ها پرداخته ایم:

•    یک روش درمانی شامل استفاده از گشادکننده  (دیلاتور) است. گشادکننده ها به صورت مجموعه ای از میله های نازک در می آیند که اندازه آن ها به آرامی افزایش می یابد. گاهی حتی کوچک ترین دیلاتور برای یک فرد خیلی بزرگ است. این عمل را می توان در مطب پزشک انجام داد، پزشک شما با نازک ترین گشادکننده شروع می کندو به منظور کاهش درد در طول عمل از داروی بی حسی استفاده می شود؛
•    گاهی اوقات، استنت برای باز نگه داشتن دهانه رحم و جلوگیری از اصلاح بافت اسکار و بسته شدن دهانه رحم قرار داده می شود. استنت یک شی مانند لوله است که بعد از چندین هفته برداشته می شود؛
•    اگر گشادکننده ها موفقیت آمیز نیستند یا مناسب نیستند، عمل هیستروسکوپیک یک گزینه مناسب است. یک مطالعه نشان داد که اتساع جراحی در اکثر موارد تنگی را برطرف می کند، اما اغلب مجبور به تکرار می شوند؛
•    درمان با لیزر به این دلیل که بافت اسکار با لیزر پزشکی تبخیر می شود، یکی دیگر از گزینه های ممکن است؛
•    در زنانی که قصد بارداری ندارند، ممکن است بعد از درمان تنگی دهانه رحم، IUD برای آن ها تعبیه گردد. IUD به منظور جلوگیری از اصلاح بافت اسکار است. در صورتی که می خواهید در آینده باردار شوید، می توانید آی یو دی را بردارید.

 بعد از درمان تنگی دهانه رحم:

گاهی اوقات، تنگی دهانه رحم علت اصلی ناباروری است، در این صورت، ممکن است پس از درمان بتوانید طبیعی باردار شوید. پزشک شما یک بازه زمانی برای تلاش برای باردار شدن، به احتمال زیاد 6 ماه پیشنهاد می کند و در صورتی که بارداری نشوید، گزینه های IVF و IUI برای درمان باروری شما در نظر گرفته می شود.