علائم بارداری خارج از رحمی چیست؟ تشخیص و درمان آن

تا به حال به این فکر کرده‌اید که ممکن است بارداری در جایی غیر از رحم اتفاق بیفتد؟ در پاسخ به این سوال متاسفانه باید گفت بله. گاهی اوقات جنین تشکیل شده به دلایلی که هنوز به طور قطعی برای علم پزشکی شناخته شده نیست، در جایی غیر از رحم لانه‌گزینی می‌کند.

از آنجایی که رحم تنها عضوی است که برای رشد جنین اختصاص پیدا کرده، امکان ادامه بارداری در جایی غیر از رحم وجود نخواهد داشت و بارداری باید به پایان برسد. اما چه افرادی مستعد بارداری خارج از رحم هستند؟ درمان مناسب چیست؟ چه اتفاقی برای جنین خواهد افتاد؟ در ادامه بیش‌تر به این موضوع خواهیم پرداخت.

بارداری خارج رحم چیست؟

تخمدان‌ها هر ماه یکی از تخمک‌ها را رشد می‌دهند و آماده باروری می‌کنند. سپس آن را درون لوله‌ی فالوپ (لوله متصل‌کننده‌ی تخمدان به رحم) آزاد می‌کنند. در صورتی که اسپرمی توانسته باشد خودش را به رحم و لوله‌های رحمی برساند، لقاح تخمک با اسپرم در لوله فالوپ انجام می‌شود و سلول تخم یا زیگوت شکل می‌گیرد.

این سلول تخم شکل گرفته به سمت رحم حرکت می‌کند تا  ۹ ماه در داخل رحم مراحل رشد و تکامل خود را طی کند. در صورتی که تخمک بارور شده در جایی غیر از جای اصلی آن، یعنی خارج از رحم مانند لوله‌های فالوپ، تخمدان، گردن‌رحم و حفره‌ی شکمی لانه گزینی کند، بارداری خارج از رحم ایجاد می‌شود.

در بیش‌تر موارد، این لانه گزینی اشتباها در لوله رحمی اتفاق می‌افتد. (به همین خاطر به بارداری خارج از رحم، بارداری لوله رحم نیز می‌گویند) لوله فالوپ برای نگه داشتن جنین در حال رشد ساخته نشده است و این وضعیت می‌‎تواند منجر به پارگی لوله رحمی و خونریزی در مادر شود. حاملگی خارج از رحم یک وضعیت تهدید کننده زندگی است که نیاز به درمان اورژانسی دارد. در ادامه به علل ایجاد کننده بارداری خارج از رحم، علائم و روش درمان آن می‌‎پردازیم.

علت بارداری خارج رحمی

علی رغم وجود فاکتورهای مختلف مؤثر بر حاملگی خارج رحمی، این اتفاق می‌تواند برای هر خانمی روی دهد. همان طور که گفته شد، پس از لقاح سلول تخم لقاح‌یافته از طریق یکی از لوله‌های رحم یا فالوپ به داخل رحم منتقل می‌شود. اگر لوله‌های فالوپ صدمه دیده باشند یا انسدادی در آن‌ها وجود داشته باشد، سلول تخم لقاح یافته یا زیگوت نمی‌تواند وارد داخل رحم شده و در همان لوله رحمی رشد می‌کند.

عوامل خطر بارداری خارج رحم

هر چند علت بارداری خارج از رحمی  هنوز به طور کامل مشخص نیست و برای هر خانمی می‌تواند اتفاق بیافتد، اما در بعضی از خانم‌ها احتمال ایجاد آن بالاتر است. به طور کلی از علل مستعد کننده حاملگی خارج رحم می‏توان به موارد زیر اشاره کرد.

جراحی لوله‌ فالوپ

شایع‌ترین علت بارداری خارج از رحم، جراحی لوله‌ فالوپ هستند. جراحی لوله فالوپ به دلایل مختلفی از جمله از بین بردن اختلال ایجاد شده در لوله‌ها، بازکردن مجدد لوله‌های رحمی و غیره انجام می‌شود؛

داشتن سابقه‌ی قبلی حاملگی خارج از رحم

با داشتن سابقه بارداری خارج رحمی، احتمال تکرار آن در بارداری بعدی، حدود 1 مورد در هر 10 بارداری است. در صورت داشتن سابقه 2 بار و یا بیشتر بارداری خارج رحمی احتمال بروز آن در بارداری‌های بعدی حداقل 1 مورد در هر بارداری است؛

بیماری التهابی لگن

داشتن عفونت در قسمت فوقانی دستگاه تناسلی که به علت عفونت‌های جنسی (مقاربتی) مانند سوزاک یا کلامیدیا ایجاد می‌شود باعث افزایش احتمال بارداری خارج‌رحمی می‌شود؛

داشتن شرکای جنسی متعدد

بروز بیماری‌های منتقله از راه جنسی (STD) و بیماری‌های التهابی لگن (PID)، خطر ابتلا به بارداری خارج رحمی را افزایش می‌دهد؛

مصرف مواد مخدر در دوران بارداری

مصرف مواد مخدر احتمالاً به علت ایجاد اختلال در لوله‌های فالوپ و رحم، خطر بارداری خارج رحمی را بیشتر می‌کند؛

اندومتریوز

به رشد قسمتی از بافت اندومتر (لایه‌ی داخلی حفره رحم) در بافت‌های خارج از رحم می‌گویند، این اتفاق به علت ایجاد زخم در لوله‌های فالوپ موجب افزایش احتمال بارداری‌های خارج رحمی می‌شود؛

بارداری در سن بالای 35 سال

این امر به علت عملکرد نادرست لوله‌ی فالوپ و یا به علت عفونت لگن (PID) موجب افزایش آسیب در خانم‌های مبتلا به عفونت شده و احتمال بارداری خارج رحمی را افزایش می‌دهد؛

بارداری علی‌رغم داشتن IUD

این بارداری در موارد نادر و با وجود استفاده از وسیله‌ی جلوگیری داخل رحمی یا همان آیودی صورت می‌گیرد. احتمال بارداری خارج رحمی در این شرایط نیز افزایش پیدا می‌کند؛

کشیدن سیگار در دوران بارداری

به نظر می‌رسد استعمال سیگار در دوران بارداری عملکرد طبیعی لوله‌های فالوپ را مختل کرده و باعث افزایش احتمال بارداری خارج رحمی می‌شود.

قرص‎های ضد بارداری حاوی پروژسترون

بعضی تحقیقات نشان داده‌‌اند که استفاده از این نوع قرص‌ها احتمال بارداری‌های خارج رحمی را افزایش می‌دهد؛

شکل غیر نرمال لوله‌ی فالوپ

در صورتی که لوله‌های رحمی شکل طبیعی نداشته باشند احتمال بارداری خارج رحمی افزایش می‌یابد.

علائم بارداری خارج از رحمی چیست؟

علائم اولیه حاملگی خارج از رحم می‎تواند بسیار شبیه به علائم معمول بارداری باشد و از طرفی ممکن است هر خانمی آن را متفاوت تجربه کند. اما به طور کلی می‎توان گفت شایع ترین علائم بارداری خارج از رحم شامل موارد زیر است. همانطور که جنین به رشدش در مکان نامناسب ادامه می‎دهد، علائم و نشانه‎ها بیش‎تر قابل توجه می‌‎شوند.

حساسیت و درد در ناحیه‌ی شکم و لگن

در این شرایط دردهای ناگهانی و پیوسته در ناحیه‌ی شکم و لگن مشاهده می‌شود که ابتدا خفیف بوده و سپس تشدید می‌شود. این دردها با انجام فعالیت یا سرفه و حرکات روده افزایش پیدا می‌کند. درد در یک ناحیه حس می‌شود اما در همه‌ی قسمت‌های شکم و لگن می‌تواند وجود داشته باشد؛

لکه بینی یا خونریزی واژینال

لکه بینی یا خونریزی مانند آغاز یک دوره‌ی قاعدگی، خفیف است. در این شرایط خون به رنگ قرمز یا قهوه‌ای (مثل رنگ خون خشک‌شده) مشاهده می‌شود. خونریزی ممکن است پیوسته یا متناوب و شدید یا خفیف باشد؛

درد در ناحیه‌ی کتف و گردن

گرفتگی عضلانی و خونریزی می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. اما درد در ناحیه‌ی کتف به خصوص در زمان استراحت، از علائم بارز برای تشخیص بارداری خارج رحمی به شمار می‌رود. چرا که این درد به علت خونریزی داخلی ایجاد می‌شود که در اثر تحریک عصبی در کتف بروز می‌کند؛

انقباض و گرفتگی عضلات شکم

این علائم در بارداری طبیعی هم ممکن است تجربه شود اما در بارداری خارج از رحم شدید‎تر تجربه خواهد شد. 

خطرات حاملگی خارج از رحم

حاملگی خارج از رحم یک اورژانس پزشکی است. رحم تنها عضوی است که می‎‌تواند جنین در حال رشد را نگه دارد و با رشد جنین کشیده و منبسط شود. لوله های فالوپ شما به این اندازه انعطاف پذیر نیستند و ممکن است با رشد تخم بارور شده پاره شوند. اگر این اتفاق بیفتد، می‎‌تواند باعث خونریزی داخلی شدید و تهدید کننده زندگی شود. 

در صورت عدم درمان بارداری خارج رحم، با رشد جنین لوله فالوپ پاره شده و منجر به بروز درد در ناحیه شکم و خونریزی می‌شود. این مورد می‌تواند باعث آسیب دائمی به لوله رحم یا فالوپ و از دست دادن لوله گردد و در صورتی‌که از خونریزی جلوگیری نشود حتی می‌تو‌اند منجر به مرگ مادر شود.

به همین دلیل تشخیص زود هنگام، درمان و مراقبت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است سقط جنین در بارداری خارج از رحم یا به خودی خود اتفاق می‌افتد یا به منظور جلوگیری از خطرناک موجود برای مادر با ختم بارداری و انجام کورتاژ درمانی این بارداری خاتمه می‎‌یابد.

تشخیص بارداری خارج رحم 

برای تشخیص بارداری خارج رحمی پزشک معالج، معاینه‌ی لگنی و سونوگرافی به همراه آزمایش خون را انجام می‌دهد. حاملگی خارج از رحم معمولا در اوایل بارداری (تا هفته ۱۲ بارداری) تشخیص داده می‎‌شود.

آزمایش خون

در این شرایط، با انجام آزمایش خون سطح هورمون بارداری (hCG) اندازه‌گیری می‌شود. افزایش سطح این پارامتر در خون، نشان‌دهنده‌ی بارداری است. اما اگر افزایش این هورمون تا حد مورد نظر صورت نگرفته باشد، احتمالاً حاملگی خارج رحمی اتفاق افتاده است. در واقع در رابطه با میزان بتا در بارداری خارج رحمی باید گفت که در بارداری خارج رحمی عدد بتای مادر باردار بالا می رود اما این بالا رفتن در رنج طبیعی که در یک بارداری عادی اتفاق می‌‎افتد، نخواهد بود.

سونوگرافی

برای تشخیص بارداری خارج رحم، پزشک سونوگرافی لوله‌های فالوپ و رحم را تجویز می‌کند. با مشاهده‌ی جنین در لوله‌ی فالوپ، بارداری خارج رحمی تشخیص داده می‌شود. در بعضی موارد، به علت مرگ جنین و یا کوچک بودن آن به وسیله‌ی سونوگرافی قابل شناسایی نیست.

اما التهاب و لخته‌ی خون در لوله‌های فالوپ مشاهده می‌شود که بیانگر بارداری خارج رحم است. همچنین، علی‌رغم مثبت بودن تست بارداری، عدم مشاهده‌ی جنین در رحم هنگام سونوگرافی بیانگر بارداری خارج رحمی، مراحل اولیه‌ی بارداری و یا سقط جنین است.

درمان بارداری خارج رحم چیست؟

درمان حاملگی خارج رحم بسته به نحوه‌ی تشخیص، اندازه‌ی جنین و تکنیک‌های قابل دسترس صورت می‌گیرد. پایان دادن به بارداری و سقط جنین تنها راه حل این مسئله به شمار می‌رود.

در صورتی که بارداری خارج رحم صورت گرفته باشد و اندازه‌ی جنین نیز کوچک باشد، داروی متوترکسات تجویز می‌شود. این دارو به صورت عضلانی تزریق و از طریق خون به جنین منتقل می‌شود و با توقف رشد سلول‌های جفت باعث ختم بارداری می‌شود.

در زمان شروع مصرف این دارو علائمی مانند درد در ناحیه‌ی شکم، انقباض عضلانی، حالت تهوع در بارداری، استفراغ و اسهال مشاهده می‌شود.برای اطمینان از اینکه بارداری خارج رحم به طور کامل رفع شده است، باید سطح hCG خون به طور پیوسته اندازه‌گیری شود. این تست تا زمان صفر شدن سطح این هورمون که معمولاً طی چند هفته صورت می‌گیرد، ادامه دارد.

در صورت پایدار بودن وضعیت خانم باردار (عدم پارگی لوله‌ی فالوپ) و کوچک بودن اندازه‌ی جنین می‌توان از طریق جراحی لاپاراسکوپی جنین را خارج کرد. جراحی لاپاروسکوپی نیاز به بیهوشی عمومی، تجهیزات ویژه و یک جراح باتجربه دارد. بعد از یک هفته وضعیت بیمار طبیعی می‌شود.

در صورتی که پزشک معالج به پارگی لوله‌ی فالوپ مشکوک باشد، برای جلوگیری از خونریزی فوراً باید جراحی انجام دهد. در برخی موارد، لوله‌ی فالوپ و تخمدان ممکن است آسیب دیده باشد و باید برداشته شوند.

بارداری بعد از حاملگی خارج از رحم

اکثر افرادی که در گذشته حاملگی خارج از رحمی داشته‎اند، می‌‎توانند در آینده بارداری موفقی داشته باشند. بعد از داشتن یک حاملگی خارج از رحم، خطر بیش‎تری وجود دارد. مهم است که با ارائه دهنده مراقبت‎های بهداشتی خود در مورد علل حاملگی خارج از رحم خود و عوامل خطری که ممکن است در آینده باعث حاملگی خارج از رحم شوند صحبت کنید.

زمان بارداری مجدد بعد از حاملگی خارج رحمی 

اگرچه بارداری ممکن است به سرعت پس از درمان اتفاق بیفتد، اما بهتر است حدود سه ماه صبر کنید. این زمان به لوله فالوپ شما فرصت می‎دهد تا بهبود پیدا کند و خطر حاملگی خارج از رحم دیگر را کاهش می‎دهد.

جلوگیری از بارداری خارج رحمی

پیشگیری از بروز بسیاری از بارداری‌های خارج رحم امکان‌پذیر نیست؛ اما در افراد مبتلا به بیماری‌های التهابی لگن (PID) قابل پیشگیری است. به این دلیل که کلامیدیا به آسانی با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود. اما بسیاری از خانم‌های مبتلا به عفونت کلامیدیایی فاقد علائم هستند و به علت عدم آگاهی از این عفونت درمان صورت نمی‌گیرد. ترک سیگار نیز خطر بارداری خارج از رحمی را کاهش می‌دهد.

کلام آخر

حاملگی خارج از رحم مثل یک حاملگی طبیعی با علائمی مانند تاخیر در قاعدگی، حساس شدن سینه‌ها شروع می‌شود. اما این بارداری نمی‌تواند ادامه پیدا کند و جنین باید سریعا خارج شود. هیچ راه قطعی برای جلوگیری از حاملگی خارج از رحم وجود ندارد، اما مهم است که با پزشک خود در مورد علل بارداری خارج از رحم و عوامل خطرسازی که ممکن است در آینده باعث بروز این نوع بارداری شوند، صحبت کنید

شما می‌توانید برای خواندن مقالات بیشتر به مجله اینترنتی مام مراجعه کنید، همچنین برای رزرو نوبت و مشاوره حضوری با متخصصین ما، به مرکز مام مراجعه کنید.