این مطلب از نظر علمی به تأیید دکتر فاطمه فرج زاده فلوشیپ ناباروری و IVF، از پزشکان متخصص مرکز مام رسیده است.

بی اختیاری ادرار در بارداری

بدن در طول بارداری تغییرات زیادی می‌کند تا بتواند جنین در حال رشد را در خود جای دهد. مثانه نیز مانند دیگر اندام ها به دلیل این تغییرات در طول بارداری، تحت فشار قرار می‎گیرد. بی اختیاری یا نشت ادرار بعد از تکرر ادرار یکی از شایع‌ترین شکایت‌های دوران بارداری است که حدود نیمی از زنان باردار به ویژه در سه ماهه دوم و سوم بارداری اثرات منفی آن را بر کیفیت زندگی خود تجربه می‌کنند. علائم بی‌اختیاری ادرار معمولا با رشد جنین و افزایش سن بارداری شدید‌تر می‌شود و ممکن است تا چند هفته پس از زایمان نیز ادامه داشته باشد.  
انواع مختلفی از بی اختیاری ادرار وجود دارد، از جمله:
•    بی اختیاری ادرار استرسی (شایع‌ترین نوع بی اختیاری ادراری در زنان باردار است که با از دست دادن کنترل ادرار به دلیل فشار فیزیکی اضافی روی مثانه مانند مواقع عطسه یا سرفه کردن، مشخص می‌شود)؛ 
•    بی اختیاری ادرار فوری یا اورژانسی (از دست دادن اختیار ادرار به دلیل نیاز فوری به ادرار کردن). 

علت بی اختیاری در بارداری

مثانه درست بالای استخوان‌های لگن قرار گرفته شده است و توسط  عضلات کف لگن حمایت می‌شود. در حالت عادی وقتی که مثانه پر از ادرار می‌شود، عضلات و اسفنکتر آن را  بسته نگه می‌دارد تا فرد به دستشویی برسد. در مقابل در زنان باردار، عضلات کف لگن به اندازه قبل توانایی حمایت از مثانه را ندارند.  
از دیگر علل شایع بی‌اختیاری در بارداری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: 
۱- فشار ناشی از وزن جنین و فشار مضاعف ناشی از سرفه یا عطسه؛ 
۲- تغییرات هورمونی (تغییر سطح پروژسترون در دوران بارداری باعث شل شدن رباط‌ها و مفاصل می‌شود تا جای کافی برای جنین فراهم شود؛ درمقابل عضلات کف لگن را نیز ضعیف می‌کند)؛ 
۳- ابتلا به بیماری های زمینه‌ای مانند دیابت؛
۴- عفونت‌های دستگاه ادراری (بین ۳۰ تا ۴۰ درصد از زنان بارداری که عفونت ادراری خود را به طور کامل درمان نکرده‌اند، دچار بی اختیاری ادرار می‌شوند). 

درمان بی اختیاری ادرار در بارداری 

لازم نیست فرد با بی اختیاری ادرار زندگی و آن را تحمل کند. اقداماتی وجود دارد که می‌تواند به کاهش نشت ادرار طی بارداری کمک کند. خط اول درمان بی اختیاری ادرار در بارداری، تغییر سبک زندگی و مدیریت مثانه است. کار‌های زیر نیز می‌توانند در کنترل علائم و کاهش نشت ادرار به زنان باردار کمک کنند: 
۱- تمرینات کگل 
تمرینات کگل یک ورزش ایمن و موثر قبل، در طول و پس از بارداری محسوب می‌شود. تمرینات کگل، ماهیچه‌هایی که برای نگه داشتن ادرار استفاده می‌شوند را تقویت می‌کنند. این ورزش در حالت درازکش، نشسته یا ایستاده قابل انجام است. اکثر زنان باردار در عرض چند هفته پس از انجام ورزش کگل شاهد نشت ادرار کمتری هستند. 
۲- نوشتن عادات مثانه
 زمانی که بیشترین نشت ادرار را دارید، یادداشت کنید تا بتوانید برنامه‌های روزمره خود را طبق آن برنامه‌ریزی کنید. 
۳- اجتناب از نوشیدنی‌های گازدار یا حاوی کافئین 
برخی غذاها و نوشیدنی‌ها از جمله نوشیدنی‌های گازدار، قهوه یا چای می‎توانند بی اختیاری را بدتر کنند. سعی کنید بیشتر آب یا نوشیدنی‌های بدون کافئین بنوشید. توجه به این نکته ضروری است که محدود کردن مایعات در این دوران توصیه نمی‌شود. نوشیدن حداقل شش تا هشت لیوان مایعات در روز برای حفظ یک بارداری سالم و هیدراته ماندن مادر لازم است. توجه کنید که نوشیدن کمتر از مقدار توصیه شده ممکن است منجر به کم آبی بدن شود. 
۴- رژیم غذایی پر فیبر 
یبوست می‌تواند علائم نشت ادرار را بدتر کند. مدفوع در رکتوم می‌تواند بر مثانه، مجرای ادرار و کف لگن فشار وارد کند. برای جلوگیری از یبوست، بهتر است غذاهایی استفاده شود که فیبر بالایی دارند تا فشار کمتری بر کف لگن وارد شود. 
۵- حفظ وزن مناسب 
وزن اضافی، به خصوص در اطراف شکم، فشار را بر روی مثانه افزایش می‌دهد. لذا کاهش وزن پس از زایمان می‌تواند به کاهش بی‌اختیاری ادرار پس از بارداری کمک کند.
 

چرا برخی از زنان بیشتر در معرض خطر بی اختیاری در بارداری هستند؟

عواملی که در بروز بی اختیاری ادراری موثر هستند عبارتند از:
•    سن بالا؛
•    اضافه وزن؛
•    داشتن زایمان طبیعی قبلی (ممکن است عضلات و اعصاب کف لگن طی زایمان قبلی آسیب دیده باشند)؛
•    انجام جراحی قبلی لگن؛
•    یبوست طولانی مدت؛
•    مصرف سیگار.

بی اختیاری در بارداری چگونه تشخیص داده می‌شود؟

در صورت تجربه بی اختیاری ادرار، فرد باید سریعا به پزشک مراجعه کند. در برخی موارد، ممکن است این بی‌اختیاری ناشی از عفونت ادراری باشد و به مصرف آنتی بیوتیک نیاز باشد. 
در اواخر بارداری نیز، ممکن است زنان باردار نشت مایع آمنیوتیک را با بی اختیاری ادرار اشتباه بگیرند. بنابراین لازم است شرایط توسط پزشک بررسی شود تا علت مشخص گردد. 

آیا بعد از زایمان بی اختیاری ادرار از بین می رود؟

عضلات کف لگن زنان مدت کوتاهی پس از زایمان به حالت عادی باز می‌گردند و علائم بی اختیاری ادرار معمولا در روزها یا هفته‌های اول پس از زایمان از بین خواهند رفت. برای برخی دیگر ممکن است این بی‌اختیاری ادرار ادامه داشته باشد یا حتی بدتر شود. با این حال، بی اختیاری را می‌توان با درمان‌های خط اول مانند ورزش کگل، کاهش وزن و فعالیت بدنی کنترل کرد. 

چگونه می‌توان از بی اختیاری در بارداری پیش‌گیری کرد؟

بهترین اقدام این است که به جای درمان بی اختیاری ادرار از آن جلوگیری کرد. اولین قدم، حفظ یک رژیم غذایی سالم و انجام منظم ورزش است. این امر می‌تواند بی اختیاری را بهبود ببخشد و حتی گاهی اوقات درمان کند. تمرینات کف لگن از جمله ورزش کگل نیز می‌تواند به تقویت عضلات واژن، مجرای ادرار و مقعد کمک کند. قبل از شروع تمرین این عضلات، مهم است که استفاده صحیح از عضلات کف لگن به فرد آموزش داده شود.