این مطلب از نظر علمی به تأیید دکتر فاطمه فرج زاده فلوشیپ ناباروری و IVF، از پزشکان متخصص مرکز مام رسیده است.

آمبولی مایع آمنیوتیک در دوران بارداری چیست؟

آمبولی مایع آمنیوتیک یک بیماری نادر اما جدی است. این اتفاق زمانی رخ می دهد که مایع آمنیوتیک (مایعی که در دوران بارداری نوزاد را در رحم مادر احاطه کرده است) یا مواد جنینی مانند سلول های جنینی وارد جریان خون مادر شود. آمبولی مایع آمنیوتیک به احتمال زیاد در هنگام زایمان یا بلافاصله پس از زایمان رخ می دهد.
تشخیص آمبولی مایع آمنیوتیک دشوار است. اگر پزشک مشکوک باشد که فرد به آن مبتلا شده باشد، برای جلوگیری از عوارض این بیماری، فرد نیاز به درمان فوری دارد.

علائم آمبولی مایع آمنیوتیک

آمبولی مایع آمنیوتیک ممکن است به طور ناگهانی و سریع ایجاد شود. علائم و نشانه های این اتفاق در دوران بارداری ممکن است شامل موارد زیر باشد:
-    تنگی نفس ناگهانی؛
-    مایع اضافی در ریه ها (ادم ریوی)؛
-    افت ناگهانی فشار خون؛
-    نارسایی ناگهانی قلب در پمپاژ موثر خون (کلاپس قلبی عروقی)؛
-    مشکلات تهدید کننده زندگی با لخته شدن خون (انعقاد داخل عروقی)؛
-    خونریزی از رحم، برش سزارین یا محل های داخل وریدی (تزریق سرم)؛
-    تغییر وضعیت ذهنی، مانند اضطراب یا احساس عذاب؛
-    لرز؛
-    ضربان قلب سریع یا اختلال در ریتم ضربان قلب؛
-    پریشانی جنین، مانند ضربان قلب آهسته، یا سایر ناهنجاری های ضربان قلب جنین؛
-    تشنج؛
-    از دست دادن هوشیاری. 

علت ایجاد آمبولی مایع آمنیوتیک

آمبولی مایع آمنیوتیک زمانی رخ می دهد که مایع آمنیوتیک، مواد جنینی و یا سلول های جنینی وارد جریان خون مادر شوند. یکی از دلایل احتمالی این بیماری شکستگی در سد جفت است؛ مانند ضربه به رحم مادر. هنگامی که این شکست اتفاق می افتد، سیستم ایمنی با آزاد کردن محصولاتی که باعث واکنش التهابی می شود، واکنشی نشان می دهد که باعث لخته شدن غیر طبیعی در ریه ها و رگ های خونی مادر می شود. این اتفاق می تواند منجر به یک اختلال جدی لخته شدن خون شود که به عنوان انعقاد داخل عروقی منتشر شناخته می شود.
با این حال، وقوع آمبولی مایع آمنیوتیک نادر است (این احتمال وجود دارد که مقداری مایع آمنیوتیک معمولا در طول زایمان بدون ایجاد مشکل وارد جریان خون مادر شود.) مشخص نیست که چرا در برخی از مادران این امر منجر به آمبولی مایع آمنیوتیک می شود.

عوامل خطر ایجاد آمبولی مایع آمنیوتیک

تخمین زده می شود که از هر 100 هزار زایمان و بارداری بین یک تا 12 مورد آمبولی مایع آمنیوتیک اتفاق می افتد. از آنجایی که آمبولی مایع آمنیوتیک نادر است، شناسایی عوامل خطر دشوار است. تحقیقات نشان می دهد که عوامل متعددی ممکن است با افزایش خطر آمبولی مایع آمنیوتیک مرتبط باشند، از جمله:
-    سن بالای مادر: اگر در زمان تولد فرزندتان 35 سال یا بیشتر سن دارید، ممکن است در معرض خطر آمبولی مایع آمنیوتیک باشید؛
-    مشکلات جفت: ناهنجاری های جفت ممکن است خطر آمبولی مایع آمنیوتیک را افزایش دهد. ناهنجاری ها ممکن است شامل پوشاندن کامل یا جزئی جفت دهانه رحم (جفت سرراهی) یا جدا شدن جفت از دیواره داخلی رحم مادر قبل از زایمان (جفت شدن جفت) باشد که باعث آزاد شدن سلول های جنینی به خون مادر می شود؛
-    پره اکلامپسی: داشتن فشار خون بالا و پروتئین اضافی در ادرار پس از هفته 20 بارداری (پره اکلامپسی) می تواند این خطر ابتلا را افزایش دهد؛
-    زایمان سخت: زایمان با فورسپس یا ابزار می تواند خطر آمبولی مایع آمنیوتیک را افزایش دهد. این روش ها می توانند موانع فیزیکی بین مادر و جنین را مختل کنند. با این حال، مشخص نیست که آیا زایمان ها عوامل خطر واقعی برای آمبولی مایع آمنیوتیک باشند، زیرا پس از ایجاد شرایط برای اطمینان از زایمان سریع استفاده می شوند؛
-    پلی هیدرآمنیوس: وجود مایع آمنیوتیک بیش از حد در اطراف جنین ممکن است مادر را در دوران بارداری در معرض خطر آمبولی مایع آمنیوتیک قرار دهد.

عوارض آمبولی مایع آمنیوتیک

آمبولی مایع آمنیوتیک می تواند عوارض جدی برای مادر و جنین ایجاد کند، از جمله:
-    آسیب مغزی: اکسیژن کم خون می تواند باعث آسیب دائمی و شدید عصبی یا مرگ مغزی شود؛
-    نیاز به بستری طولانی مدت در بیمارستان: زنانی که از آمبولی مایع آمنیوتیک جان سالم به در می‌برند، اغلب نیاز به درمان در بخش مراقبت‌های ویژه دارند و بسته به میزان عوارضشان ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها را در بیمارستان بگذرانند؛
-    مرگ مادر: تعداد زنانی که در اثر آمبولی مایع آمنیوتیک جان خود را از دست می دهند بسیار زیاد است. 20 درصد از مرگ و میر مادران در کشورهای توسعه یافته ممکن است به دلیل آمبولی مایع آمنیوتیک باشد؛
-    مرگ جنین: جنین در خطر آسیب مغزی یا مرگ است. ارزیابی سریع و زایمان جنین باعث بهبود بقای او می شود.

تشخیص آمبولی مایع آمنیوتیک

تشخیص آمبولی مایع آمنیوتیک معمولا پس از رد سایر شرایط انجام می شود. پزشک ممکن است آزمایش های آزمایشگاهی زیر را در طول ارزیابی درخواست کند:
-    آزمایش‌های خون، از جمله آزمایش‌هایی که انعقاد، آنزیم‌های قلبی، الکترولیت‌ها، گروه خونی و همچنین شمارش کامل خون CBC را ارزیابی می‌کنند؛
-    الکتروکاردیوگرام ECG یا EKG برای ارزیابی ریتم قلب؛
-    پالس اکسیمتری برای بررسی میزان اکسیژن در خون؛
-    اشعه ایکس قفسه سینه برای جست و جوی مایع اطراف قلب؛
-    اکوکاردیوگرافی برای ارزیابی عملکرد قلب.

راه درمان آمبولی مایع آمنیوتیک

آمبولی مایع آمنیوتیک نیاز به درمان سریع برای رفع اکسیژن خون و فشار خون پایین دارد. درمان های اورژانسی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
-    قرار دادن کاتتر: یک لوله نازک و توخالی که در یکی از شریان‌ها (کاتتر شریانی) قرار می‌گیرد ممکن است برای نظارت بر فشار خون استفاده شود. همچنین ممکن است لوله دیگری را در ورید قفسه سینه قرار دهند (کاتتر ورید مرکزی)، که می تواند برای دادن مایعات، داروها یا انتقال خون و همچنین خونگیری استفاده شود؛   
-    اکسیژن: ممکن است لازم باشد یک لوله تنفسی در راه هوایی قرار دهند تا به تنفس بیمار کمک کند؛
-    دارو: پزشک ممکن است داروهایی برای بهبود و حمایت از عملکرد قلب تجویز کند. سایر داروها ممکن است برای کاهش فشار ناشی از ورود مایع به قلب و ریه ها استفاده شوند؛
-    انتقال خون: اگر خونریزی غیر قابل کنترل باشد، تزریق خون، فرآورده های خونی و مایعات جایگزین نیاز است.
اگر مادری پیش از زایمان مشکوک به آمبولی مایع آمنیوتیک باشد، پزشک زایمان سزارین و ایمن را توصیه می کند.