چرا گاهی آب دور جنین کم می‌‎شود؟ 

مایع آمنیوتیک، مایعی است که جنین را در رحم احاطه کرده و و نقش‌های حیاتی زیادی در توسعه و حفاظت از جنین ایفا می‌کند. این مایع به عنوان یک ضربه‌گیر برای جنین عمل می‌کند، حرکات او را تسهیل می‌نماید و شرایط ایده‌آلی را برای رشد و تکامل متناسب با نیازهای جنین فراهم می‌آورد.

مایع آمنیوتیک در اوایل بارداری، به‌ویژه از هفته‌های ۱۲ تا ۱۴ بارداری، شروع به شکل‌گیری می‌کند. در ابتدا این مایع عمدتاً از ترشحات و مایعاتی که از جفت و دیواره رحم ترشح می‌شود، تشکیل می‌گردد. با پیشرفت بارداری، جنین نیز مایعاتی را از طریق ادرار خود تولید می‌کند که به مایع آمنیوتیک افزوده می‌شود و این پروسه ادامه می‌یابد. با ادامه بارداری جنین این مایع را می‎بلعد و این بلعیدن به تکامل اندام‌های گوارشی جنین کمک می‌کند. 

همانطور که اشاره کردیم، مایع آمنیوتیک به جز نقش حفاظتی که ایفا می‌کند، نشان دهنده عملکرد درست اندام‌های جنین هم است و به تکامل اندام‌ها هم کمک می‌کند. پس طبیعتا کم شدن آن می‎تواند مشکلاتی را برای جنین به همراه داشته باشد. در ادامه به بررسی عللی که ممکن است منجر به کاهش آب دور جنین در بارداری شود، خواهیم پرداخت. 

چه موقع می‎‌گوییم آب دور جنین کم شده است؟

کاهش مایع دور جنین یا الیگوهیدرآمنیوس، به مواردی اطلاق می‌شود که اندازه گیری مایع آمنیون دور جنین در سونوگرافی عددی کمتر از ۵ سانتی‌متر را نشان دهد. بروز این مشکل در سه ماهه سوم بارداری شایع‌تر است، به خصوص اگر زایمان با تاخیر انجام شود.

علل کم شدن آب دور جنین

پزشکان همیشه نمی‌توانند به علت کاهش مایع دور جنین پی ببرند و معمولا برخی علل آن ناشناخته باقی می‎مانند. به طور فیزیولوژیک بعد هفته‌های ۳۴ تا ۳۶ بارداری، میزان مایع آمنیوتیک شروع به کاهش می‌کند و با نزدیک شدن به زایمان به کمترین مقدار خود می‎رسد. یعنی مقدار مایع آمنیوتیک در پایان بارداری به طور طبیعی در محدوده پایین‌تر از حد نرمال است. اما گاهی عوامل پاتولوژیک باعث کم شدن میزان مایع دور جنین می‌شود که نیاز به بررسی دارد. در ادامه به بررسی علل کم شدن مایع دور جنین در بارداری خواهیم پرداخت.

تخریب و پارگی کیسه آمنیوتیک

حتی وجود یک پارگی بسیار کوچک در پرده‌های آمنیوتیک می‎تواند باعث نشت مایع به بیرون و کاهش مایع آمنیوتیک ‌شود. این اتفاق می‌تواند در هر زمانی از بارداری رخ دهد اما معمولا در نزدیک زمان زایمان شایع‌تر است. معمولا مادر باردار با خیس شدن لباس زیرش متوجه نشت مایع می‌شود. بهتر است در طول بارداری هر زمان شک به خیس شدن لباس زیر داشتید، سریعا به پزشک مراجعه کنید زیرا پارگی پرده‌ها راهی برای ورود باکتری‌ها به درون کیسه آمنیوتیک باز می‌کند و می‌تواند احتمال خطر عفونت مادر و جنین را بالا ببرد.

اختلالات موجود در جفت

یکی از علل اصلی کاهش مایع آمنیون، نارسایی جفت است. وجود مشکل در جفت مانند جداشدن بخشی از جفت از دیواره داخلی رحم (دکولمان) می‌تواند منجر به کاهش سطح مایع آمنیوتیک شود. اگر جفت مقدار کافی مواد مغذی و خون به جنین نرساند، این مورد باعث کاهش تولید ادرار جنین می‌شود و در نهایت چون بازگردش مایع آمنیوتیک کم می‌شود، منجر به الیگوهیدرآمنیوس می‌شود. در مواردی هم که بارداری طول کشیده به دلیل کاهش عملکرد جفت این مشکل مشاهده می‌شود.

وجود شرایط بالینی خاص در خانم باردار

وجود شرایط خاصی مانند فشار خون بالا و مزمن، پره اکلامپسی، دیابت و لوپوس در بارداری (اختلال خود ایمنی) می‌توانند باعث کاهش سطح مایع آمنیوتیک شوند. همچنین کم آبی بدن مادر و کمبود اکسیژن مزمن، می‌تواند باعث ایجاد تغییراتی در میزان مایع آمنیوتیک شود. 

مشکلات کلیوی در مادر می‌تواند به کاهش تولید مایع امنیون بینجامد. اختلالات کلیوی ممکن است باعث کاهش سطح مایع در بدن مادر شود که در نهایت بر سطح مایع امنیون تأثیر می‌گذارد. در برخی موارد، عفونت‌های کلیوی نیز می‌توانند عامل مؤثری در این زمینه باشند.

عادات زندگی

عادات زندگی مادر نیز می‌توانند بر روی مایع امنیون تأثیر بگذارند. سیگار کشیدن، مصرف الکل و سوءمصرف مواد مخدر می‌توانند به کاهش مایع امنیون منجر شوند. این عادات می‌توانند بر روی سلامت عمومی مادر و جنین تأثیر منفی بگذارند. کم آبی مادر یکی دیگر از علل کاهش مایع امنیون است. اگر مادر به اندازه کافی آب ننوشد، می‌تواند به کمبود مایع امنیون دچار شود. 

عفونت‌ها

عفونت‌های ویروسی و باکتریایی می‌توانند به کاهش مایع امنیون منجر شوند. عفونت‌هایی مانند سیتومگالوویروس، ویروس زیکا و عفونت‌های باکتریایی می‌توانند بر روی جفت و تولید مایع امنیون تأثیر بگذارند. این عفونت‌ها معمولاً با عوارضی مانند زایمان پیش‌رس و مشکلات رشد جنین همراه هستند.

سن مادر

سن مادر نیز می‌تواند عاملی در کاهش مایع امنیون باشد. مادرانی که در سنین بالاتر باردار می‌شوند، احتمال بیش‌تری برای مواجهه با مشکلاتی از قبیل نارسایی جفت و عفونت‌های بارداری دارند که این موارد می‌توانند به کاهش مایع امنیون منجر شوند.

دارو

مصرف داروهایی مانند مهار کننده آنزیم تبدیل کننده آنژیوتانسین (ACE) مانند داروهای کاهنده فشارخون، می‎تواند باعث کم شدن مایع دور جنین شود. همچنین، مصرف برخی داروهای ضد التهابی نیز ممکن است باعث کاهش مایع امنیون شود.

بارداری دوقلو یا چندقلو

خانم‌های باردار دوقلو یا چندقلو در معرض خطر اولیگوهیدرآمنیوس هستند. در این حالت، جنین‌ها می‌توانند با یکدیگر رقابت کنند و این موضوع می‌تواند بر تولید مایع امنیون تأثیر بگذارد. به علاوه، بار اضافی بر روی جفت می‌تواند به نارسایی جفت منجر شود. کاهش مایع آمنیوتیک یک مورد شایع در سندرم انتقال خون قل به قل هم است که در این مورد یکی از قل ها مقدار بسیار کم و قل دیگر مقدار بسیار زیاد مایع آمنیوتیک دارند.

اختلالات ژنتیکی و آناتومیک جنین

اگر تشخیص اولیگوهیدرآمنیوس در سه ماهه اول و دوم بارداری صورت گیرد می تواند بیانگر وجود نقص در جنین باشد. در صورت عدم تشکیل کلیه ها یا عدم تکامل مناسب کلیه ها، انسداد مجاری ادراری جنین و سایر اختلالات در جنین باعث کاهش تولید ادرار توسط جنین می شود و در نتیجه سطح مایع آمنیوتیک کاهش پیدا می کند. برخی از اختلالات ژنتیکی و آناتومیک جنین می‌توانند بر روی تولید مایع امنیون تأثیر بگذارند. به عنوان مثال، ناهنجاری‌های ساختاری جنین می‌توانند بر روی توانایی او در بلعیدن و دفع مایع امنیون تأثیر داشته باشند. همچنین، اختلالاتی مانند سندرم داون نیز می‌توانند به کاهش مایع امنیون منجر شوند.

پیش‌گیری از عوارض کاهش مایع آمنیوتیک

برای پیش‌گیری و بررسی کاهش مایع امنیون، مهم است که مادران باردار تحت مراقبت‌های پزشکی منظم قرار بگیرند. آزمایش‌های دوره‌ای و سونوگرافی می‌توانند به شناسایی زودهنگام مشکلات و کاهش مایع امنیون کمک کنند. در صورت مشاهده هرگونه علامت غیرطبیعی، مشاوره با پزشک ضروری است.

و در پایان…

مایع آمنیوتیک احتمالاً چیزی است که زیاد به آن فکر نمی‎‌کنید اما نقش مهمی در محافظت از جنین در دوران بارداری دارد. کاهش مایع آمنیون می‌تواند ناشی از عوامل متعددی باشد که برخی از آن‌ها قابل پیشگیری و برخی دیگر غیرقابل پیشگیری هستند. آگاهی از این عوامل و پیگیری مراقبت‌های پزشکی منظم می‌تواند به حفظ سلامت مادر و جنین کمک کند. در نهایت، در صورت بروز هرگونه مشکل، مشاوره با متخصص زنان و زایمان امری ضروری است.