یائسگی و تنبلی تخمدان

سندرم تخمدان پلی‎ کیستیک (PCO) یا تنبلی تخمدان یک اختلال شایع هورمونی است که از هر ۵ زن ۱ نفر را تحت تاثیر قرار می‌‎دهد. این بیماری باعث عدم تعادل هورمونی و ایجاد کیست‎‌های ریز و متعدد در تخمدان‎‌ها شده و مانع آزاد شدن تخمک می‎‌شود. در نتیجه خبری از پریود شدن منظم ماهانه نیست. محققان دقیقاً نمی‌دانند چرا این اتفاق می‌افتد، اما به نظر می‌رسد که عوامل ژنتیکی برخی افراد را نسبت به این بیماری مستعدتر می‌کند.

در یائسگی هم دقیقا پریود شدن متوقف می‌شود اما به دلیل کاهش سطح هورمون‌های پروژسترون و استروژن. در واقع هم در سندرم تخمدان پلی‌کیستیک و هم در یائسگی تغییرات هورمونی اتفاق می‌افتد که مانع تخمک گذاری و پریود شدن می‌شود. به همین دلیل گاهی افراد نگران ارتباط PCO با یائسگی هستند.

با توجه به اینکه بسیاری از زنان در سراسر جهان از تنبلی تخمدان رنج می‎‌برند و نگران عوارض آن بر زندگی باروری خود هستند، به اشتراک گذاشتن اطلاعات درست و علمی می‎تواند زندگی افراد مبتلا به این بیماری را با پاک کردن انگ، اصلاح اطلاعات نادرست و تشویق افراد مبتلا به کمک گرفتن از متخصص بهبود بخشد. تصورات غلط زیادی در مورد سندرم تخمدان پلی‎ کیستیک و ارتباط آن با یائسگی وجود دارد که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت.

تفاوت ﯾﺎﺋﺴﮕﯽ و تنبلی ﺗﺨﻤﺪان

می‎توان گفت نگرانی در مورد ارتباط PCO با یائسگی بی دلیل است. چرا که شواهد هیچ ارتباطی بین تاثیر PCO بر یائسگی نشان نمی‌دهد. هم PCO و هم شروع یائسگی (زمان منتهی به یائسگی) باعث تغییرات و عدم تعادل هورمونی می‎شوند. اما یائسگی ناشی از کاهش تدریجی سطح هورمون‌های زنانه است و سندرم تخمدان پلی‎ کیستیک می‎تواند ناشی از سطوح بالای هورمون‌های مردانه باشد. سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یک بیماری است، در حالی که یائسگی یک تغییر فیزیولوژیک مانند بلوغ است.

از دیگر تفاوت‌‎های یائسگی و تنبلی تخمدان می‎توان گفت سندرم تخمدان پلی کیستیک معمولاً در نوجوانی یا اوایل بزرگسالی ایجاد می‎‌شود در حالی که یائسگی معمولاً پس از ۴۰ سالگی شروع می‏‌شود.

علائم یائسگی و تنبلی تخمدان

همانطور که علائم بلوغ و PCO می‎‌توانند همپوشانی داشته باشند، علائم  PCO و یائسگی نیز می‎‌توانند شبیه به هم باشند. در واقع برخی از علائم رایج یائسگی در افراد مبتلا به PCO نیز ظاهر می‎‌شوند و تشخیص این دو حالت از هم را دشوار می‌کند، به خصوص اگر بیمار فقط در دهه ۴۰ خود علائم PCO را ببیند. برخی از علائم مشترک ﯾﺎﺋﺴﮕﯽ و تنبلی ﺗﺨﻤﺪان شامل موارد زیر است. 

• پریودهای نامنظم یا از دست رفته؛
• افزایش وزن؛
• نوسانات خلقی؛
• مشکل در خوابیدن؛
• ناباروری؛
• رشد موی زائد در نواحی مانند صورت و سینه؛
• نازک شدن موهای سر؛
• مشکل در خوابیدن.

علائمی هم وجود دارند که صرفا ناشی از شروع یائسگی هستند و در افراد مبتلا به PCO رایج نیستند. از جمله این علائم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• گرگرفتگی؛
• تعریق شبانه؛
• خشکی یا ناراحتی واژن در طول رابطه جنسی؛
• احساس فوریت و یا بی اختیاری ادرار؛
• عفونت‌های مکرردستگاه ادراری.

اگر سندرم تخمدان پلی‎ کیستیک دارید و هر یک از این علائم را تجربه می‏‌کنید، ممکن است در حال شروع یائسگی باشید. حتما با ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی خود صحبت کنید تا علائم شما را بیش‌تر بررسی کند.

علائم تنبلی تخمدان در دوره پیش از یائسگی

در طی دوران پیش از یائسگی، تخمدان‌ها، چه مبتلا به PCO باشند و چه نباشند، هورمون‌های کمتری (استروژن و پروژسترون) تولید می‌کنند. هنگامی که افراد مبتلا به PCOS به دوران قبل از یائسگی می‎‌رسند، سطح آندروژن اضافی آن‎ها نیز شروع به کاهش پیدا کردن می‎‌کند؛ زیرا تخمدان آن‎ها به طور کلی هورمون‌های کمتری تولید می‌‎کند. هر چند افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک که در زمان شروع یائسگی هستند هنوز هم سطح آندروژن بالاتری نسبت به بقیه دارند، اما برخی از علائم مرتبط با سطوح بالای آندروژن مثل موهای زائد برطرف خواهد شد. 

در حالی که سیکل قاعدگی نامنظم در افراد جوان مبتلا به PCOS رایج است، با نزدیک شدن به یائسگی، معمولا سیکل‎‌ها منظم‎‌تر می‎‌شود. برخی تحقیقات نشان می‎‌دهد که افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی‎ کیستیک که مشکلات باروری را تجربه می‎‌کنند، ممکن است با افزایش سن شانس بیش‎تری برای باردار شدن داشته باشند. 

افراد مبتلا به تنبلی تخمدانی در بیش از نیمی از موارد اختلال عملکرد جنسی را گزارش کرده‌اند. این مشکل تا حد زیادی به دلیل عدم تعادل هورمونی، تصویر بدنی و افزایش خطر افسردگی همراه با عوارض جانبی داروهایی است که PCO را درمان می‎‌کنند، است. اختلال جنسی ممکن است با شروع یائسگی تشدید شود. افراد یائسه معمولا تغییراتی را در واژن خود مانند خشکی تجربه می‌کنند که می‌تواند مقاربت را ناراحت کننده یا دردناک کند.

آﯾﺎ تنبلیﺗﺨﻤﺪان ﺑﺎﻋﺚ ﯾﺎﺋﺴﮕﯽ میﺷﻮد؟

برخی شواهد از دیرتر یائسه شدن زنان مبتلا به تنبلی تخمدان حمایت می‌کند. مطالعات نشان می‎‌دهند که زنان مبتلا به PCO به طور متوسط دو سال دیرتر از زنان بدون این بیماری یائسگی را تجربه می‌کنند. اما به صورت کلی می‌توان گفت ﺳﻦ ﯾﺎﺋﺴﮕﯽ در زﻧﺎن مبتلا ﺑﻪ ﺳﻨﺪرم ﺗﺨﻤﺪان ﭘﻠﯽ کیستیک با افرادی که مبتلا به این عارضه نیستند، تفاوت چندانی ندارد و نگرانی بابت یائسگی زودرس در زنان مبتلا به PCO وجود ندارد. 

تشخیص تنبلی تخمدان بعد از یائسگی

بعضی از علائم تنبلی تخمدان تا بعد از یائسگی ادامه دارد اما پزشکان معمولا نمی‎توانند PCO را پس از یائسگی تشخیص دهند، زیرا ویژگی‌های کلیدی آن معمولاً ناپدید می‌شوند. 

چه تفاوت هایی در علائم یائسگی بین زنان مبتلا به PCO و زنان دیگر وجود دارد؟

ﻋﻼﺋﻢ ﯾﺎﺋﺴﮕﯽ در زﻧﺎن دارای ﺳﻨﺪرم ﺗﺨﻤﺪان ﭘﻠﯽ ﮐﯿﺴتیک تفاوت چندانی ندارد. فقط تفاوت در این است که بعضی از علائم تنبلی تخمدان ممکن است بعد از یائسگی هم ادامه پیدا کند.

آیا PCOS ﺧﻄﺮ ﺑﯿﻤﺎری ﻫﺎی قلبی را ﺑﻌﺪ از ﯾﺎﺋﺴﮕﯽ اﻓﺰاﯾﺶ می دهد؟ 

افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی‎کیستیک در معرض خطر ابتلا به بیماری‌‎های قلبی عروقی (CVD) و دیابت نوع دو هستند. مشخص نیست که آیا سندرم تخمدان پلی کیستیک مستقیماً این ریسک را بالا می‌‎برد یا اینکه به دلیل عوامل خطر رایج همراه با تنبلی تخمدان مانند چاقی ریسک بروز چنین بیماری‌هایی افزایش می‏یابد. به طور کلی شواهد از وجود افزایش خطر ابتلا به بیماری های متابولیک و قلبی عروقی در افراد مبتلا به PCO و یائسگی، به ویژه آن‌‏هایی که چربی اضافی بدن دارند، پشتیبانی می‎‌کند.

در واقع می‎توان نتیجه گرفت افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک همان علائم و اثرات یائسگی را تجربه می‎‌کنند که افراد بدون سندرم تخمدان پلی کیستیک تجربه می‎‌کنند، اما آن‎ها باید بیش‎تر مراقب خطرات بالای بیماری‌هایی مانند دیابت و بیماری قلبی باشند.

آیا PCO ﺑﻌﺪ از ﯾﺎﺋﺴﮕﯽ از بین می رود؟  

PCO و یائسگی هر دو به هورمون‌ها مرتبط هستند و بر سطح پروژسترون در خون تأثیر می‏‌گذارند، اما هورمون‎‌ها را به روش‎های مختلفی تحت تأثیر قرار می‎‌دهند. به همین دلیل است که یائسگی تضمین نمی‌‏کند PCO از بین برود. هنگامی که به یائسگی می‌رسید، ممکن است علاوه بر علائم یائسگی، همچنان برخی از علائم PCO را داشته باشید اما علائم سندرم تخمدان پلی‎کیستیک در دوران پیش از یائسگی و بعد از آن به طور متفاوتی ظاهر می‌‎شود که در متن به آن‌ها اشاره کردیم. 

آﯾﺎ ﺑﻌﺪ از ﯾﺎﺋﺴﮕﯽ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ درﻣﺎن PCO نیاز دارم؟ 

سندرم تخمدان پلی ‎کیستیک یک بیماری مادام العمر در نظر گرفته می‎‌شود که حتی پس از پایان باروری و بعد از یائسگی هم نیاز به مدیریت و درمان دارد.

بهترین راه های مدیریت علائم یائسگی در زنان با PCO چیست؟

یائسگی و تنبلی تخمدان به دو روش اصلی مدیریت می‎‌شوند که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت. 

۱- تغییرات سبک زندگی

از آنجایی که PCO و یائسگی هر دو با افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع دو، CVD و سایر نگرانی‌های سلامت همراه هستند، اتخاذ عادات سبک زندگی سالم مهم است. منتظر شروع یائسگی نباشید؛ هر چه زودتر این عادت‌ها جز روتین زندگی شما شوند، بهتر است.

رژیم غذایی سالم داشته باشید

 بهترین رژیم غذایی برای PCO و یائسگی وجود ندارد. برای کسانی که مقاومت به انسولین دارند، یک رژیم غذایی با شاخص گلیسمی (قند) پایین ممکن است کمک کند. سبزیجات، پروتئین‌های بدون چربی، غلات کامل و چربی‌های سالم می‎تواند گزینه‎ خوبی باشد. 

کربوهیدرات‎‌های ناسالم مانند شیرینی‎‌ها، تنقلات بسته بندی شده و نوشیدنی‎‌های شیرین را حذف یا محدود کنید. کربوهیدرات‎‌های پیچیده موجود در غذاهای تهیه شده با غلات کامل، برنج و لوبیا را انتخاب کنید و هر روز مقدار زیادی میوه و سبزیجات تازه بخورید.

ورزش کنید

 ورزش‌‎های هوازی مانند دویدن، پیاده روی سریع و دوچرخه سواری و تمرینات قدرتی برای بسیاری از شرایط مرتبط با PCOS و یائسگی مفید هستند. هر روز به نوعی فعالیت بدنی بپردازید، حتی اگر فقط یک پیاده روی کوتاه باشد. در صورت امکان به جای آسانسور یا پله برقی از پله‎‌ها استفاده کنید و دورتر از مقصد خود پارک کنید. به باشگاه بپیوندید یا در کلاس‌های ورزشی ثبت نام کنید.

خواب خود را بهبود بخشید

علائم یائسگی و تنبلی تخمدان می‎تواند خواب با کیفیت کافی را سخت کند. در اینجا چند نکته وجود دارد که ممکن است به شما کمک کند با کیفیت‎‌تر و طولانی‎‌تر بخوابید.

• سعی کنید هر شب در ساعت مشخصی بخوابید و هر روز صبح در ساعت مشخصی از خواب بیدار شوید؛
• اتاق خواب خود را از وسایل الکترونیکی پاک کنید. اگر ساعت شما می‎درخشد، آن را به سمت دیوار بچرخانید یا رو به پایین بگذارید؛
• یک یا دو ساعت قبل از خواب از دیدن نمایشگرهای الکترونیکی خودداری کنید، زیرا این کار می‎تواند نحوه عملکرد ملاتونین یا همان هورمون خواب را تغییر دهد؛
• از خوردن وعده های غذایی سنگین خیلی نزدیک به زمان خواب خودداری کنید؛
• بعد از ظهر از مصرف کافئین خودداری کنید؛
• هر روز ورزش کنید، اما نه چند ساعت قبل از خواب؛
• قبل از خواب کاری آرامش بخش مانند مطالعه، غوطه ور شدن در وان گرم یا مدیتیشن انجام دهید.

در صورت لزوم چربی بدن را کاهش دهید

 اگر چربی اضافی در ناحیه میانی بدن خود دارید، با پزشک خود در مورد روش‎‌های سالم کاهش وزن صحبت کنید. حفظ وزنی که برای شما سالم باشد هم برای افراد مبتلا به PCO و هم برای افرادی که یائسه هستند مهم است. حتی کاهش ۵ تا ۱۰ درصد وزن بدن می‎تواند علائم PCO و یائسگی را بهبود بخشد.  

سندرم تخمدان پلی کیستیک عمدتاً به دلیل مقاومت به انسولین می‎تواند کاهش وزن را دشوار کند. کاهش وزن برای افراد یائسه نیز ممکن است دشوارتر از گذشته باشد. مشورت با یک متخصص تغذیه که در مورد یائسگی و تنبلی تخمدان و نحوه تعامل آن‏ها آگاه است، می تواند برای رسیدن به این هدف کمک کننده باشد.

۲- درمان دارویی

بهترین راه برای مدیریت علائم یائسگی و تنبلی تخمدان، در کنار تغییر سبک زندگی، هورمون درمانی است. هورمون درمانی که به عنوان HRT نیز شناخته می‎‌شود، یک درمان موثر برای مدیریت علائم PCO و یائسگی است، زیرا هر دو به دلیل عدم تعادل هورمونی ایجاد می‎شوند. HRT هورمون‎‌ها را متعادل می‎‌کند تا آن‎ها را به سطحی که باید در بدن باشد بازگرداند و در نتیجه علائم را کاهش می‎‌دهد. هورمون درمانی برای افرادی که سابقه ابتلا به برخی از مشکلات پزشکی از جمله سرطان سینه، بیماری قلبی و سکته را دارند، توصیه نمی‌‎شود.

آﯾﺎ رژﯾﻢ ﻏﺬایی میﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ مدیریت ﻋﻼﺋﻢ ﯾﺎﺋﺴﮕﯽ در زﻧﺎن با PCO کمک کند؟

بله، می‌توان گفت داشتن رژیم غذایی سالم مهم‌ترین عامل کنترل کننده علائم یائسگی و تنبلی تخمدان است.

کلام آخر

برخی از علائم پیش از یائسگی با PCO همپوشانی دارند اما در واقع PCO یک اختلال هورمونی است، در حالی که یائسگی یک مرحله از روند فیزیولوژیک زندگی است. ﺗﺨﻤﺪان ﭘﻠﯽ ﮐﯿﺴﺘﯿﮏ و ﺧﻄﺮ ﯾﺎﺋﺴﮕﯽ زودرس یکی از نگرانی‌های افراد مبتلا به این عارضه است اما خوشبختانه شواهد ارتباط بین PCO و سن یائسگی را تایید نمی‌کنند.

سندرم تخمدان پلی‌کیستیک تظاهرات خود را پس از یائسگی تغییر می‎‌دهد اما از بین نمی‎رود. هم PCO و هم یائسگی اغلب با داشتن سبک زندگی سالم قابل کنترل هستند. اگر سبک زندگی به تنهایی برای تسکین کافی نبود، داروها هم در دسترس هستند.