برداشتن رحم یا هیسترکتومی

چه زمانی باید عمل هیسترکتومی (برداشتن رحم) را انجام داد؟ عمل هیسترکتومی همان جراحی برداشتن رحم است که ممکن است به دلایل مختلفی انجام گردد. بعد از عمل هیسترکتومی دیگر امکان باروری برای خانم وجود ندارد. هیسترکتومی شکمی یک عمل جراحی است که رحم از طریق برشی در قسمت تحتانی شکم از بدن خارج می شود. رحم اندامی است که جنین در طول بارداری در داخل آن قرار می گیرد. در هیسترکتومی جزئی فقط رحم برداشته می شود ولی دهانه رحم باقی می ماند، اما در هیسترکتومی توتال (کلی)، رحم و دهانه رحم هر دو از بدن خارج می شوند. همچنین اگر طی عمل هیسترکتومی یک یا هر دو تخمدان و همچنین لوله های فالوپ به همراه رحم و دهانه رحم از بدن خارج شوند، به آن سالپنگواوفرکتومی می گویند.

عمل هیسترکتومی ممکن است که از طریق جراحی لاپاراسکوپی نیز انجام شود. در این روش عمل برداشتن رحم از طریق ایجاد برش های کوچکی بر روی شکم انجام می گیرد.

هیسترکتومی شکمی یا ابدومینال در موارد زیر انجام می شود:

• رحم بزرگ باشد؛

• پزشک بخواهد سایر ارگان های لگن را از نظر وجود بیماری بررسی نماید؛

• انجام هیسترکتومی شکمی به نفع بیمار باشد. 

هیسترکتومی در چه مواردی استفاده می شود؟

• درمان سرطان های سیستم تولید مثل (سرطان رحم، سرطان دهانه رحم و سرطان تخمدان): گاهی بهترین درمان برای سرطان رحم، سرطان دهانه رحم و سرطان تخمدان، برداشتن رحم است. همچنین بسته به نوع سرطان و میزان پیشرفت سرطان و تمایل بیمار به بارداری در آینده، شیمی درمانی یا رادیوتراپی نیز می تواند گزینه درمانی خوبی برای درمان سرطان رحم، سرطان دهانه رحم و سرطان تخمدان باشند. 

• درمان فیبروم : هیسترکتومی تنها راه درمان قطعی فیبروم رحم است. فیبروم ها توده های خوش خیم رحمی هستند که اغلب باعث خونریزی شدید، کم خونی، درد لگن یا فشار بر مثانه می شوند. بر اساس اندازه فیبروم و علائم بیمار و تمایل وی برای بارداری در آینده، ممکن است برای این عارضه درمان غیر جراحی انجام شود. بسیاری از زنان علائم کمی را بروز می دهند و بنابراین نیازی به درمان ندارند. 

• درمان اندومتریوز : در اندومتریوز، بافت رحم به جای اینکه در داخل رحم رشد کند در اندام های دیگر مانند تخمدان ها، لوله های فالوپ و سایر اندام های لگنی یا شکمی رشد می کند. اگر اندومتریوز با دارو یا جراحی درمان نشود، ممکن است  گزینه درمانی مناسب، هیسترکتومی یا برداشتن رحم به همراه برداشتن تخمدان ها یا لوله های فالوپ باشد.  

• درمان افتادگی رحم : افتادگی یا پرولاپس رحم در اثر تضعیف عضلات رحم ایجاد می شود. افتادگی رحم می تواند باعث بی اختیاری ادرار، فشار لگن یا مشکل در حرکات روده شود. گاهی برای درمان این شرایط ممکن است عمل برداشتن رحم انجام گردد.

• درمان خونریزی شدید و غیر طبیعی واژینال : اگر هنگام قاعدگی، خونریزی شدید، سنگین، نامنظم یا طولانی باشد و همچنین در صورت عدم کنترل خونریزی شدید با روش های دیگر، ممکن است عمل هیسترکتومی برای رفع این عارضه انجام شود. 

• درد مزمن لگنی : گاهی برداشتن رحم راه حل ضروری برای زنانی است که درد مزمن لگنی دارند. اگرچه برداشتن رحم همیشه روش مناسبی برای درمان دردهای لگنی نیست و هیسترکتومی غیر ضروری می تواند مشکل جدیدی را برای بیمار ایجاد کند، بنابراین باید پیش از عمل جراحی هیسترکتومی، ارزیابی دقیق تری انجام شود. 

لازم است بدانید که پس از انجام هیسترکتومی امکان باروری وجود ندارد، بنابراین در صورت تصمیم به بارداری در آینده، پزشک باید گزینه های دیگری را برای درمان بیمار انتخاب کند. در مورد سرطان رحم، سرطان دهانه رحم و سرطان تخمدان ممکن است هیسترکتومی تنها راه درمان باشد. اما در موارد دیگر مانند پرولاپس رحم، پزشک ممکن است روش های کم تهاجمی تر را برای درمان انتخاب نماید.

گاهی در حین هیسترکتومی، پزشک هر دو تخمدان و لوله های فالوپ را برمی‎دارد. پیش از هیسترکتومی بیمار باید با پزشک خود صحبت کند زیرا این عمل سبب یائسگی می شود و علائم یائسگی پس از جراحی، به صورت ناگهانی بروز می کنند. بسته به میزان تاثیر این علائم بر کیفیت زندگی فرد، ممکن است بیمار به درمان کوتاه مدت با هورمون ها نیاز داشته باشد. 

داشتن آمادگی پیش از انجام هیسترکتومی:

اضطراب پیش از عمل هیسترکتومی در بیماران، امری طبیعی است، اما از جمله اقداماتی که در داشتن آمادگی پیش از انجام عمل هیسترکتومی به بیمار کمک می کند، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• جمع آوری اطلاعات درباره برداشتن رحم : بیمار باید تمام اطلاعات مورد نیاز در مورد برداشتن رحم را از پزشک خود دریافت نماید. برای اطمینان و داشتن احساس آرامش بیشتر، تمام اطلاعات در اختیار بیمار قرار داده می شود. 

• دانستن دستور العمل مصرف داروها : در صورت مصرف دارو در هنگام عمل برداشتن رحم، بیمار باید با پزشک خود در مورد نحوه مصرف دارو ها مشورت نماید. همچنین بیمار باید حتما در مورد مصرف هرگونه داروی بدون نسخه، مکمل های غذایی یا داروهای گیاهی به پزشک خود اطلاع دهد. 

• آگاهی از نحوه بیهوشی : هیسترکتومی شکمی با بیهوشی عمومی انجام می شود. در طی بیهوشی عمومی، بیمار به طور کلی بیهوش می گردد. 

• دانستن مدت زمان بستری در بیمارستان: مدت زمان بستری در بیمارستان بر اساس نوع هیسترکتومی متفاوت است اما به طور کلی بیمار باید یک تا دو روز پس از عمل هیسترکتومی در بیمارستان بستری گردد. 

• برنامه ریزی زندگی برای زمان بعد از عمل هیسترکتومی : بطور کلی بهبودی پس از هیسترکتومی می تواند چندین هفته طول بکشد. پزشک ممکن است برخی از فعالیت های بیمار، از قبیل رانندگی یا بلند کردن اجسام سنگین را محدود نماید. 

اقدامات لازم پیش از عمل هیسترکتومی:

قبل از عمل برداشتن رحم، ممکن است تست هایی جهت بررسی سرطان انجام شود زیرا ممکن است رویکرد جراح جهت درمان تغییر یابد. از جمله این آزمایش ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تست پاپ اسمیر : پاپ اسمیر تستی است که جهت بررسی وجود سلول های غیر طبیعی سرویکس یا سرطان سرویکس مورد استفاده قرار می گیرد. 

• بیوپسی آندومتر : جهت بررسی وجود سلول های غیر طبیعی در آندومتر یا سرطان آندومتر، بیوپسی اندومتر انجام می شود. 

• سونوگرافی لگن : با کمک سونوگرافی لگن می توان اندازه رحم، فیبروم ها، پولیپ ها و کیست های تخمدان را ارزیابی نمود.

• سایر اقدامات : پیش از عمل هیسترکتومی بیمار باید دوش بگیرد تا خطر عفونت کاهش یابد. ممکن است پیش از عمل جراحی، از دوش واژینال نیز استفاده شود. بلافاصله قبل از هیسترکتومی، یک داروی آنتی بیوتیکی داخل واریدی به بیمار تزریق می شود تا احتمال عفونت بیمار پس از عمل برداشتن رحم کاهش یابد.

نحوه انجام هیسترکتومی:

عمل برداشتن رحم معمولا تحت بیهوشی عمومی انجام می گیرد. به طور کلی عمل هیسترکتومی یک تا دو ساعت طول می کشد، گرچه ممکن است بیمار مدتی پیش از عمل جراحی هیسترکتومی وارد اتاق عمل شده تا آمادگی های لازم، جهت انجام عمل انجام شود.

برای شروع عمل هیسترکتومی، یکی از اعضای تیم جراحی با استفاده از سوند، مثانه بیمار را تخلیه می نماید. پیش از عمل جراحی شکم و واژن با محلول استریل شسته می شود. 

برای انجام هیسترکتومی، جراح با استفاده از دو روش زیر بر روی شکم بیمار برشی ایجاد می کند:

• برش عمودی: این برش از وسط شکم شروع می شود و از زیر ناف تا سمفیز پوبیس (استخوان شرمگاهی) امتداد می یابد. 

• برش افقی: در این روش، برش کوچکی، بالای استخوان سمفیز پوبیس ایجاد می شود. 

نوع برش در عمل برداشتن رحم به عوامل زیادی بستگی دارد از جمله: علت انجام هیسترکتومی، اندازه رحم و محل برش جراحی های قبلی. به عنوان مثال برای عمل هیسترکتومی با هدف درمان و برداشتن آندومتریوز، فیبروم های بزرگ، سرطان رحم، سرطان دهانه رحم و سرطان تخمدان، به طور کلی از برش افقی استفاده می شود.

در طی هیسترکتومی شکمی، جراح رحم را از تخمدان ها، لوله های رحمی، واژن، رگ های خونی و بافت همبند جدا می کند. گاهی در هنگام هیسترکتومی، دهانه رحم یا سرویکس هم برداشته می شود که به آن هیسترکتومی توتال می گویند. اما گاهی ممکن است سرویکس باقی بماند که به آن هیسترکتومی جزئی می گویند. در صورت لزوم ممکن است که پزشک تخمدان ها یا لوله های فالوپ را نیز خارج کند.  

پس از برداشتن رحم:

پس از عمل هیسترکتومی، بیمار برای چند ساعت در اتاق ریکاوری می ماند. درطول این مدت مراقبت های زیر انجام می شود:

• کنترل علائم حیاتی بیمار؛

• استفاده از مسکن جهت کاهش درد بیمار؛

• تشویق بیمار برای اینکه زودتر از تخت بلند شود و راه برود؛

• اگر هیسترکتومی شکمی باشد، معمولا بیمار یک تا دو روز در بیمارستان بستری شود؛ البته ممکن است مدت زمان بستری طولانی تر نیز باشد. همچنین پس از انجام هیسترکتومی بیمار ممکن است چند روز تا چند هفته ترشحات واژینال خونی داشته باشد. به هر حال در صورت وجود خونریزی، بیمار باید با پزشک صحبت کند که آیا خونریزی شدید مربوط به قاعدگی بوده یا خونریزی در اثر هیسترکتومی می باشد. جای برش روی شکم پس از عمل برداشتن رحم، به تدریج بهبود می یابد اما یک اسکار قابل رویت بر روی شکم بیمار باقی می ماند.

معمولا شش هفته پس از هیسترکتومی، بیمار می تواند فعالیت روزانه خود را از سر گیرد. در طول این مدت بیمار باید موارد زیر را رعایت کند:

• استراحت فراوان داشته باشد؛

• تا شش هفته پس از هیسترکتومی از بلند کردن اجسام سنگین خودداری کند؛

• شش هفته اول بعد از انجام هیسترکتومی از فعالیت بدنی شدید اجتناب نماید، اما بعد از گذراندن این دوره، فعال باشد؛

• شش هفته پس از انجام هیسترکتومی ارتباط جنسی را آغاز کند؛ 

• همچنین برای بازگشت به فعالیت های عادی باید با پزشک خود صحبت کند.

زندگی پس از هیسترکتومی:

هیسترکتومی به طور کلی برخی از جنبه های زندگی زنان را تغییر می دهدف برای مثال:

• پس از هیسترکتومی فرد دیگر قاعدگی نخواهد داشت؛

• فرد دیگر نمی تواند باردار شود؛

• اگر فردی در سن پیش از یائسگی باشد، در صورت برداشتن تخمدان ها، دوره یائسگی او شروع می شود؛

• چنانچه بیمار پیش از یائسگی، هیسترکتومی انجام داده ولی تخمدان ها برداشته نشده باشند، ممکن است یائسگی زودرس ایجاد شود؛

• اگر خانمی هیسترکتومی جزئی انجام داده است ولی دهانه رحم در جای خود قرار دارد، بنابراین بیمار در معرض ابتلا به سرطان دهانه رحم می باشد و برای غربالگری سرطان دهانه رحم باید آزمایش پاپ اسمیر انجام دهد؛

• گاهی بعد از هیسترکتومی ضعف عضلات لگن ایجاد می شود. اگرچه پیش از عمل هیسترکتومی، ضعف عضلات لگن می تواند سبب ایجاد اختلال در عملکرد مثانه یا روده شود. درچنین مواردی تمرینات کگل می تواند سبب تقویت عضلات کف لگن گردد.

عوارض برداشتن رحم : 

به طور کلی هیسترکتومی یک عمل جراحی ایمن است، اما هر عمل جراحی عوارض خود را دارد. عوارض برداشتن رحم عبارتند از: 

• لخته شدن خون؛

• عفونت؛

• خونریزی شدید؛

• عوارض مربوط به استفاده از داروهای بیهوشی؛

• ایجاد آسیب به اندام های داخلی مانند مثانه، راست روده یا ساختارهای داخل لگن؛ 

• یائسگی زودرس؛  

• به ندرت، مرگ.

برخی از عوارض هیسترکتومی که پس از بهبودی به حالت عادی برمی گردند عبارت است از: 

• اگر بیمار پیش از هیسترکتومی رابطه جنسی خوبی داشته است، احتمال دارد پس از هیسترکتومی هم بتواند رابطه جنسی خود را حفظ کند. برخی از خانم ها پس از هیسترکتومی، لذت جنسی بیشتری را تجربه می کنند زیرا علت دردهای مزمن یا خونریزی شدید، ناشی از رحم بوده است و اکنون این عوارض دیگر وجود ندارند؛

• تسکین علائم می تواند کیفیت زندگی بیمار را افزایش دهد، بیمار احساس بهتری داشته و فرصتی برای ادامه زندگی خود داشته باشد؛

• از سوی دیگر ممکن است بیمار پس از هیسترکتومی احساس از دست دادن داشته باشد. زنانی که پیش از یائسگی جهت درمان سرطان رحم، سرطان دهانه رحم و سرطان تخمدان، هیسترکتومی انجام داده اند، ممکن است احساس غم، اندوه و افسردگی را تجربه کنند. اگر غم یا احساس منفی، مانع از لذت بردن فرد از زندگی روزمره شود، باید با پزشک خود صحبت کند.

هزینه هیسترکتومی:

از آنجایی که عمل هیسترکتومی جنبه درمانی دارد، پرداخت هزینه هیسترکتومی با بیمه امکان پذیر است. هزینه هیسترکتومی مطابق با مصوبات وزارت بهداشت است، اما به دلیل تفاوت در ارائه خدمات در مرکز درمانی مختلف، این هزینه کاملا مشخص نمی باشد.