آیا پرولاکتین بالا تاثیری بر قدرت باروری دارد؟

پرولاکتین هورمونی است که در بخش انتهایی مغز و توسط غده هیپوفیز تولید می شود. هورمون پرولاکتین باعث رشد سینه ها و همچنین تولید شیر و ترشح شیر پس از بارداری و تولد نوزاد می گردد. به طور معمول، زنان و مردان هر دو مقادیر کمی پرولاکتین در خون دارند. میزان هورمون پرولاکتین توسط هورمون های دیگری به نام فاکتورهای مهار کننده هورمون پرولاکتین از قبیل دوپامین کنترل می شود.

در دوران بارداری سطح هورمون پرولاکتین افزایش می یابد اما با این وجود، مهار تخمک گذاری به دلیل افزایش سطح استرادیول، پروژسترون و توقف تولید هورمون FSH اتفاق می افتد.

پس از پایان بارداری و تولد نوزاد، با افزایش بیشتر میزان هورمون پرولاکتین، سطح هورمون های استروژن و پروژسترون به طور ناگهانی کاهش می یابد. پرولاکتین بالا، بدن را برای تولید شیر و شیردهی تحریک می نماید. در زنانی که  باردار نیستند، پرولاکتین به تنظیم سیکل قاعدگی کمک می کند؛ همچنین هورمون پرولاکتین در مردان بر فرآیند تولید اسپرم تاثیر می گذارد. 

پرولاکتین بالا (هایپرپرولاکتینمی) چیست و چه تاثیری بر قدرت باروری مردان و زنان دارد؟

اگر پرولاکتین خون در مردان و زنان غیر باردار افزایش یابد به آن هایپرپرولاکتینمی یا بالا بودن پرولاکتین می گویند.

بالا بودن پرولاکتین در زنان نسبتا شایع است. تقریبا یک سوم زنانی که در سنین باروری، دارای تخمدان های طبیعی و سیکل قاعدگی نامنظم هستند، پرولاکتین بالا دارند. بالا بودن پرولاکتین ممکن است در باروری اختلال ایجاد نموده و در نتیجه سبب ناباروری زنان شود یا منجر به تولید شیر و ترشح شیر در دوران غیر بارداری گردد که به آن گالاکتوره می گویند. نود درصد علت تولید شیر یا گالاکتوره، بالا بودن سطح هورمون پرولاکتین است.

سطح بالای هورمون پرولاکتین در تولید میزان طبیعی برخی هورمون ها از قبیل استروژن و پروژسترون نیز اختلال ایجاد می نماید، که این امر می تواند تخمک گذاری را تغییر داده یا متوقف کند و در نتیجه سبب ایجاد ناباروری گردد. همچنین پرولاکتین بالا می تواند باعث ایجاد پریود نامنظم یا قطع پریود شود. بنابراین با اصلاح میزان هورمون پرولاکتین، پریود ها منظم شده، امکان تخمک گذاری فراهم می گردد و معمولا شانس باروری افزایش می یابد. گاهی پرولاکتین بالا در زنان هیچ علامتی ندارد.

در مردان، پرولاکتین بالا می تواند سبب تولید شیر و ترشح شیر از پستان ها، ناتوانی جنسی (عدم نعوظ در هنگام رابطه جنسی)، کاهش میل جنسی و ناباروری مردان شود. در مردانی که پرولاکتین بالا دارند، افزایش پرولاکتین ممکن است مانع تولید اسپرم شده یا تولید اسپرم را کاهش دهد که این امر در نهایت سبب اختلال در باروری مردان یا ناباروری آن ها می گردد. 

علل بالا بودن پرولاکتین:

برخی از علل بالا بودن پرولاکتین عبارتند از:

• وجود تومورهای غده هیپوفیز (پرولاکتینوما)؛

• مصرف داروهای ضد افسردگی و فشار خون؛

• استفاده از گیاهانی مانند شنبلیله، رازیانه و شبدر قرمز؛

• تحریک سینه (اسکار جراحی، زونا و حتی استفاده از سوتین های خیلی تنگ)؛

• استرس یا ورزش بیش از حد (زیاد یا شدید)؛

• مصرف غذاهای خاص؛

• تحریک نوک پستان ها؛

• کم کاری تیروئید. 

تقریبا در یک سوم موارد، بالا بودن پرولاکتین بدون علت است. 

پرولاکتین بالا چگونه تشخیص داده می شود؟

آزمایش خون می تواند میزان پرولاکتین را مشخص نماید. داشتن استرس و ناشتا نبودن می تواند از علل بالا بودن پرولاکتین باشد. در این موارد، بیمار باید در آرامش و حفظ شرایط ناشتا بودن، مجددا آزمایش پرولاکتین را انجام دهد. گاهی پزشک برای بررسی علل ترشح و تولید شیر از پستان ها ممکن است بیمار را معاینه نماید. اگر پس از آزمایش دوم همچنان میزان پرولاکتین بالا باشد، ممکن است جهت بررسی از نظر وجود تومور غده هیپوفیز، MRI تجویز گردد.

روش های درمانی پرولاکتین بالا چیست؟

درمان بالا بودن پرولاکتین، به علت آن بستگی دارد. در صورت نامشخص بودن علت افزایش سطح هورمون پرولاکتین یا اطمینان از وجود تومور غده هیپوفیز، درمان معمولا به صورت مصرف دارو می باشد. اگر علت بالا بودن پرولاکتین، کم کاری تیروئید باشد، باید ابتدا با تجویز داروی جایگزین کم کاری تیروئید درمان شود، زیرا اصلاح کم کاری تیروئید منجر به طبیعی شدن سطح هورمون پرولاکتین می گردد.

همچنین در صورتی که مصرف دارویی خاص سبب افزایش پرولاکتین شده باشد، پزشک ممکن است داروی مصرفی را تغییر داده یا داروی دیگری را اضافه کند تا سطح پرولاکتین کاهش یابد. 

درمان دارویی پرولاکتین بالا:

کابرگولین و بروموکریپتین شایع ترین داروهای مورد استفاده در درمان پرولاکتین بالا هستند. پزشک داروهای نام برده را با دوز کم شروع کرده و سپس دوز دارو را به آرامی افزایش می دهد تا سطح هورمون پرولاکتین به میزان طبیعی آن برسد. روند درمان تا کاهش علائم و چنانچه هدف بارداری باشد، تا وقوع بارداری ادامه می یابد و معمولا پس از بارداری، مصرف دارو قطع می گردد.

کابرگولین دو بار در هفته باید استفاده شود و نسبت به بروموکریپتین عوارض جانبی کمتری دارد. به طور کلی، کابرگولین در مقایسه با بروموکریپتین، با سرعت بیشتری سطح هورمون پرولاکتین را کاهش می دهد. مصرف دوزهای بالای کابرگولین می تواند سبب مشکلات دریچه قلبی شود. دوزهای بالای کابرگولین در زنانی که قصد بارداری دارند، استفاده نمی شود. گاهی زنان در دوران بارداری نیز می توانند بروموکریپتین و کابرگولین را مصرف کنند. حالت تهوع، احساس سبکی سر و سردرد از شایع ترین عوارض این داروها هستند. افزایش تدریجی دوز دارو به کاهش عوارض جانبی آن کمک می نماید. 

درمان پرولاکتین بالا با روش جراحی:

اگر بالا بودن پرولاکتین به دلیل وجود تومور در غده هیپوفیز باشد، در صورت بزرگ بودن تومور و یا عدم بهبود علائم بیماری پس از مصرف دارو، ممکن است جراحی لازم باشد. جهت بررسی اندازه تومور هر چند وقت یک بار MRI انجام می شود.

آیا درمان بالا بودن سطح هورمون پرولاکتین برای همه افراد ضروری است؟

همه زنان مبتلا به پرولاکتین بالا نیاز به درمان ندارند، گرچه در صورت عدم تولید استروژن و در نهایت ایجاد ناباروری، جهت افزایش استروژن، بیمار باید دارو مصرف کند. در صورت نامشخص بودن علت افزایش پرولاکتین یا کوچک بودن تومور موجود در غده هیپوفیز و همچنین در بیمارانی که همراه با افزایش پرولاکتین، هنوز هورمون استروژن در بدن آن ها ساخته می شود، به درمان دارویی نیازی نیست.

زنانی که میزان هورمون پرولاکتین در آن ها زیاد است، می توانند از قرص های جلوگیری از بارداری جهت مهار باروری، تنظیم تخمک گذاری و ایجاد پریود منظم استفاده کنند. 

همان طور که مطالعات نشان داده اند، میزان استرس با ناباروری مرتبط است. به کار بردن تکنیک های ریلکسیشن در زندگی روزمره می تواند تاثیر بسزایی در از بین بردن اثر عوامل موثر بر ناباروری از جمله بالا بودن سطح هورمون پرولاکتین داشته باشد. 

در درمان پرولاکتین بالا، تغذیه نیز باید در نظر گرفته شود. تحقیقات نشان داده اند غذاهایی که میزان پرولاکتین را کاهش می دهند، معمولا عنصر روی بالایی دارند، در نتیجه مواد غذایی از قبیل صدف، گوشت گاو، بوقلمون و لوبیا به دلیل غنی بودن از روی، باعث کاهش سطح پرولاکتین می شوند.

همچنین مصرف مقادیر زیاد ویتامین B6 از اهمیت زیادی در درمان پرولاکتین بالا برخوردار است. سیب زمینی، اسفناج، مرغ، ماهی آزاد و موز منابع غنی سرشار از ویتامین B6 هستند که می توانند سبب افزایش سطح ویتامین B6 و در نتیجه کاهش سطح هورمون پرولاکتین شوند.