درمان ناباروری مردان و علل ایجاد کننده آن

درمان ناباروری مردان ممکن است؟ برای پاسخ به این سوال با ما همراه باشید. تا چند دهه قبل وقتی زوجی موفق به فرزندآوری نمی‌شدند، فقط زنان را مقصر می‎دانستند و امکان وجود مشکل از جانب مرد را در نظر نمی‌گرفتند. درصورتی که شواهد و تحقیقات نشان می‎دهد در حدود ۳۰ درصد موارد یعنی از هر ۳ زوج نابارور، یکی از آن‌‎ها به دلیل وجود مشکلات در آقا است که موفق به بارداری نمی‌شوند. تشخیص علت ناباروری مردان تقریبا ساده‌تر از تشخیص ناباروری زنان می‌باشد چرا که با یک آزمایش آنالیز اسپرم ساده، وجود مشکل به راحتی قابل تشخیص است.

خوشبختانه با پیشرفت علم پزشکی می‌توان پس از انجام آزمایشات، علت ناباروری را در اکثر موارد تشخیص داد و به دنبال راه درمان برای آن بود. برای داشتن یک درک کلی از مسیرهای درمان ناباروری، ابتدا باید دلیل ناباروری مشخص شود؛ بنابراین در این مقاله ابتدا به بررسی دلایل ناباروری مردان می‌پردازیم، سپس راه‎‌های درمان را بررسی خواهیم کرد.

ناباروری مردان چیست

اگر یک زوج بعد از یک سال اقدام به بارداری، موفق به فرزندآوری نشوند نابارور محسوب می‌شوند. اگر این مشکل مربوط به وضعیت اسپرم‌ها باشد، جز ناباروری مردان طبقه‌بندی می‌شود. به بیان ساده‌تر می‌توان گفت ناباروری مردان ناتوانی یک آقا در بارور کردن تخمک همسر خود است. ناباروری مردان می‌تواند دلایل متفاوتی داشته باشد که در بخش بعد به بررسی این دلایل می‌پردازیم.

علل ناباروری مردان

از آنجایی که درمان ناباروری مردان به علت ناباروری بستگی دارد، لازم است علل ناباروری مشخص شود. علل ناباروری مردان می‌تواند از مشکلات ساده تا شرایط پیچیده پزشکی تفاوت داشته باشد. حرکات اسپرم نیز بسیار مهم است زیرا اسپرم تولید شده باید بتواند در دستگاه تناسلی خانم حرکت کند، خودش را به تخمک برساند و با آن لقاح انجام دهد. پس هر عاملی که باعث شود به اندازه کافی اسپرم با کیفیت برای لقاح وجود نداشته باشد، یا مانع رسیدن اسپرم به تخمک شود، می‌تواند عامل ناباروری باشد.

البته گاهی اوقات نیز ناباروری‌ را نمی‌توان به علت خاصی نسبت داد و دلیل آن‌ ناشناخته می‎‌ماند اما به صورت کلی می‎توان دلایل ناباروری مردان به چهار گروه اصلی تقسیم‌بندی کرد.

علل پیش بیضه‌ای یا علل مغزی

علل پیش بیضه‌ای از جمله عواملی هستند که به صورت مستقیم مربوط به دستگاه تناسلی مثل نمی‌باشند. برخی از این عوالم قابل درمان و برخی از آن‌ها درمان ناپذیرند. از جمله علل پیش بیضه‌ای می‎‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

عدم تعادل هورمونی

اختلالات هورمونی در بسیاری از موارد می‌تواند در عملکرد کلی بدن و حتی عملکرد برخی از اعضای بدن تاثیر منفی میگذراد، یکی از این تاثیرات منفی تاثیر بر دستگاه تولید مثل است که می‌تواند باعث ناباروری در مردان شود. که برای بررسی این مورد پزشک درخواست آزمایش fsh خواهد داشت.

وجود آنتی بادی‎ های ضد اسپرم

وجود آنتی بادی در بدن ضروری است، اما گاهی این آنتی بادی‌ها اشتباها به اعضای سالم حمله کرده و منجر به اختلال در عضو سالم می‌شوند. این اتفاق گاهی در دستگاه تولید مثل نیز رخ می‌دهد و آنتی بادی‎‌های ضد اسپرم، که سلول‌های ایمنی هستند، به اشتباه اسپرم را به عنوان مهاجم شناسایی کرده و آن‌ها را از بین می‌‎برند و این مسئله باعث ناباروری در مردان می‌شود.

اختلالات کروموزومی

اختلالات کروموزومی، از جمله اختلالات ارثی و مادرزادی هستند که متاسفانه8 این اختلالات درمان ناپذیر هستند. اختلالات ارثی مانند بیماری کلاین فلتر یا مشکلات کروموزومی می‎‌توانند در علل ایجاد کننده ناباروری مردان دخیل باشد.

تومور‌ها

یکی از علل ناباروری مردان می‌تواند وجود تومور باشد. توده‌های خوش‌خیم یا بدخیم و سرطانی می‌‎توانند با تاثیر بر غدد آزاد کننده هورمون‌های مردانه مانند غده هیپوفیز و یا به دلایل نامشخص، اندام‌های تولید مثل را تحت تاثیر قرار دهند. انجام شیمی درمانی و پرتودرمانی نیز می‌تواند سلول‌های سازنده اسپرم را تخریب کند و مانع باروری شود.

بیماری‎ های بیضه ‎ای

بیماری‌های بیضه‌ای  از جمله بیماری‌هایی هستند که مستقیما به دستگاه تولید مثل مربوط می‌شوند و در آن اسپرم مناسب و با کیفیتی تولید نمی‌شود. از جمله بیماری‌های بیضه‌ای می‎توان به موارد زیر اشاره کرد.

واریکوسل

شایع‌ترین علت ناباروری مردان، واریکوسل می‌باشد. واریکوسل، تورم عروق خونی بیضه‌ها است که می‌‎تواند مانع تولید اسپرم باکیفیت ‎شود. نحوه دقیق تاثیر واریکوسل بر کیفیت اسپرم‌ها دقیق مشخص نیست اما به نظر می‎‌رسد واریکوسل از طریق افزایش درجه حرارت بیضه‌ها منجر به کاهش کیفیت اسپرم‌‎ها و به دنبال آن ناباروری می‌‎گردد.

 عدم خروج بیضه از شکم

در جنینی، بیضه‌ها در داخل شکم قرار دارند و قبل از تولد از شکم بیرون آمده و در درون کیسه بیضه قرار می‌گیرند، عدم نزول یکی از بیضه‌ها یا هر دوی آن از شکم به داخل کیسه بیضه در دوران جنینی، می‌تواند باعث ایجاد ناباروری مردان شود.

عفونت‌ها

عفونت‌هایی که دستگاه تناسلی از جمله بیضه‌ها و یا مجرای اسپرم‌بر را درگیر می‎کنند و برخی از عفونت‌های منتقل شونده از راه جنسی می‎توانند در روند تولید اسپرم اختلال ایجاد کنند.

علل بعد بیضه ‎ای

علل بعد بیضه‌ای مربوط به دسته‌ای از بیماری‌ها می‌شود که در آن اسپرم تولید شده، ولی دستگاه تناسلی به دلایلی نمی‌تواند اسپرم را منتقل کند. از جمله علل بعد بیضه‌ای می‎توان به موارد زیر اشاره کرد.

وجود نقص در لوله‌‎های منتقل کننده اسپرم

در صورتی که لوله‌های اسپرم‎بر به دلایلی از جمله جراحی، عفونت، ضربه و... مسدود شوند، اسپرم‌ها نمی‌توانند وارد مایع منی شوند، در نتیجه شخص نابارور خواهد بود.

سابقه جراحی

انجام برخی جراحی‌ها مانند عمل وازکتومی، جراحی فتق و پروستات می‌تواند از تولید اسپرم و یا انزال جلوگیری کند.

مشکلات جنسی

اختلال نعوظ، انزال زودرس، رابطه جنسی دردناک، ناهنجاری‌های آناتومیکی از جمله هیپوسپادیاس یا مشکلات روحی می‌توانند از علل دیگر ناباروری مردان باشد.

انزال عقب گرد

در صورتی که انزال به صورت رتروگراد یا عقب گرد باشد یعنی مایع منی به جای خروج از آلت تناسلی وارد مثانه شود، انزالی اتفاق نخواهد افتاد که شانس بارداری وجود داشته باشد.

عوامل مرتبط با اسپرم

برای باروری باید اسپرم کافی در مایع منی وجود داشته باشد. اگر تعداد اسپرم در مایع منی کم باشد، احتمال اینکه یکی از اسپرم‌های بتواند تخمک را بارور کند، کاهش می‌یابد. همچنین اسپرم‌ها باید عملکرد داشته باشند و قادر به حرکت باشند. اگر حرکت یا عملکرد اسپرم غیرطبیعی باشد، ممکن است اسپرم نتواند به تخمک برسد و به آن نفوذ کند. غیر طبیعی بودن اسپرم هم می‎تواند از جمله دلایل ناباروری در مردان باشد.

استفاده از بعضی داروها

مصرف طولانی مدت داروهایی مثل داروهای هورمونی و شیمی درمانی می‌تواند روند تولید اسپرم را مختل کند و باعث بی‌کیفیت شدن اسپرم شود.

عوامل محیطی

قرار گرفتن بیش از حد در معرض گرما، تماس با فلزات سنگین و مواد شیمیایی، مصرف سیگار و الکل، اضافه وزن، نشستن طولانی مدت، پوشیدن لباس‌های تنگ و یا قرار دادن لپ تاپ بر روی پا نمونه‌هایی از عادات غلطی است که در طولانی مدت بر وضعیت اسپرم‌ها تاثیر منفی می‌گذارد و می‌تواند به نابارور شدن منجر شود.

تشخیص ناباروری مردان و علت آن

همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، برای درمان ناباروری مردان، تشخیص علت آن بسیار مهم است. اقدامات و آزمایشات زیر به پزشکان برای تشخیص علت ناباروری مردان کمک می‌کند. برای تشخیص گاهی به تمام این آزمایش‌ها نیازی نیست، مگر اینکه جواب یکی از این آزمایش‌ها مختل شده و نیاز به بررسی های تشخیصی بعدی باشد.

• آزمایش آنالیز اسپرم
• سونوگرافی
• آزمایش خون
• نمونه برداری از بیضه
• آزمایش ژنتیک. 

درمان ناباروری مردان

تصمیم گیری در مورد راه مناسب درمان ناباروری مردان به علت ایجاد کننده آن بستگی خواهد داشت. در واقع برای انتخاب درمان مناسب ابتدا باید به این سوالات پاسخ داد که علت ناباروری چیست؟ چند وقت است که درگیر نازایی هستید و برای باردارشدن تلاش‌‌ می‌کنید؟ سن شما و شریک زندگی شما چقدر است؟

به صورت کلی روش‌های درمان ناباوری به چهار دسته کلی تقسیم‎‌بندی می‌شوند.

• درمان دارویی
• درمان‎‌های مربوط به اختلالات ناتوانی جنسی
• عمل جراحی
• کمک گرفتن از روش‌های کمک باروری مثل IVF و یا IUI.

درمان ناباروری مردان با دارو  

در برخی موارد درمان ناباروری مردان با دارو ممکن است. برخی داروها ممکن است تعداد اسپرم و به دنبال آن شانس بارداری موفق را افزایش دهند. در واقع، این داروها عملکرد بیضه در تولید و کیفیت اسپرم را بهبود‌‌ می‌بخشند. 

اگر ناباروری به دلیل عدم تعادل یک نوع هورمون خاص ایجاد شده باشد، پزشک برای درمان آن، استفاده از هورمون یا دارو را تجویز می‌کند. درمان با گنادوتروپین‌ها یا سایر داروهای مرتبط مثال‌هایی از این روش درمانی می‌باشند. در صورتی که ابتلا به عفونت مقصر ناباروری باشد، تجویز آنتی‌بیوتیک می‌تواند کمک‌کننده باشد البته حتی در صورت درمان عونت هم همیشه احتمال بازگشت قدرت باروری وجود ندارد.

از جمله رایج ترین داروهای مورد استفاده در درمان ناباروری مردان می‎توان به موارد زیر اشاره کرد.

کلومیفن ‌سیترات

کلومیفن ‌سیترات در مردانی که تولید اسپرم در آن‌ها کافی نیست و همچنین به عنوان درمان¬‌‌ مکمل در مردان مبتلا به هایپوگنادیسم و درمان کمبود تستوسترون طبیعی و آتروفی (تحلیل رفتن) بیضه تجویز می‌شود.

منوتروپین

منوتروپین یا hMG حاوی ترکیبی از هورمون‌های FSH و LH است که موجب تحریک تولید اسپرم در مردان می‌شود.

لتروزول

لتروزول (Letrozole) گاهی برای درمان تعداد کم اسپرم استفاده می‌شود. این دارو باعث افزایش سطح تستوسترون سرم و در نتیجه، افزایش تعداد اسپرم می‌گردد.

درمان های مربوط به اختلالات ناتوانی جنسی

ناتوانی جنسی، خود ممکن است یکی از علل ناباروری مردان باشد. مشاوره، آموزش‌های رفتاری و مصرف داروهای مناسب، به بهبود روابط جنسی و درمان مشکلات مربوط به ناتوانی جنسی مانند اختلال نعوظ یا انزال زودرس کمک کرده و باعث بهبود قدرت باروری خواهد شد.

عمل جراحی

بسیاری از مشکلات مربوط به ناباروری مردان با روش‌های مختلف جراحی قابل درمان هستند. برای مثال واریکوسل یا انسداد مجاری (اپیدیدیم) از مواردی هستند که اغلب با جراحی اصلاح می‌شوند. در عمل جراحي واريکوسلكتومی، رگ‌‌‌های اتساع ‌یافته‌ بيضه قطع ‌می‎‌شوند و این رگ‌های مسدود شده، به‌ تدریج به دلیل عدم حرکت خون، کوچک شده و از بین می‌روند و واریکوسل برطرف می‌گردد. در برخی موارد مثل آزواسپرمی، استخراج اسپرم از بیضه صورت می‌گیرد.

گاهی طی عمل جراحی که TESE نامیده می‎‌شود، اسپرم‎‌ها مستقیم از بیضه یا لوله‌های اپیدیدیم استخراج می‌گردند. این تکنیک‌ زمانی که فرد در انزال مشکل دارد یا زمانی که هیچ اسپرمی در مایع انزالی وجود ندارد، به کار می‌آید. همچنین، درصورتی‌که می‌خواهید از تکنیک‌‌های کمک به باروری مانند ای وی اف استفاده کنید و تعداد اسپرم‌ها کم یا غیرطبیعی است، پزشک احتمالا این روش را به شما پیشنهاد‌‌ می‌کند.

روش‌های کمک باروری

گاهی اوقات هم ممکن است علیرغم روش های درمان ناباروری مردان، همچنان کیفیت اسپرم به حدی نرسد که شانس بارداری طبیعی وجود داشته باشد. در چنین وضعیتی از درمان‌های کمک باروری مثل ای یو ای یا آی وی اف کمک‌ گرفته می‌شود.
IUI یا تلقیح داخل رحمی اسپرم یکی از روش‌‎های کمک باروری است که در مواردی که ناباروری به دلیل وجود مشکل در کیفیت اسپرم است، مورد استفاده قرار می‎‌گیرد. در این روش در زمان تخمک گذاری خانم، اسپرم‌های شسته شده به وسیله یک کاتتر بلند به داخل رحم تلقیح می‌شوند. 

در صورتی که IUI موفقیت آمیز نباشد یا کیفیت اسپرم‎‌ها به شدت پایین باشد، آی وی اف و یا  میکرواینجکشن روش مناسب‎‌تری خواهد بود. مراحل ای وی اف شامل تحریک تخمدان‌ها برای تخمک گذاری، سپس عمل تخمک‌کشی یا پانکچر از طریق واژن، لقاح تخمک‎‌ها با اسپرم در ظروف آزمایشگاهی مخصوص و سپس انتقال جنین یا جنین‌های تشکیل شده دو تا پنج روزه به داخل رحم می‎‌باشد. در میکرواینجکشن پس از مرحله پانکچر، اسپرم به صورت مستقیم به درون تخمک تزریق می‌شود. این روش باعث افزایش شانس بارداری شده و بیش‎تر در مواردی که تعداد اسپرم‌های سالم مرد خیلی کم باشد، مورد استفاده قرار می‎‌گیرد.

پیشگیری از ناباروری مردان

هیچ راه قطعی برای جلوگیری یا پیش‌گیری از ناباروری مردان وجود ندارد. اما برای مواردی که ناباروری مردان مربوط به سبک زندگی باشد، اقداماتی وجود دارد که می‎‌تواند کمک کننده باشد.

• عدم استفاده از سیگار و قلیان
• داشتن وزن مناسب و رژیم غذایی سالم
• دوری از استرس
• نداشتن روابط جنسی پرخطر
• عدم مصرف نوشیدنی‎‌های الکلی
• نبودن در معرض مواد شیمیایی و صنعتی خطرناک
• رعایت بهداشت شخصی
• عدم استفاده از دوش‌های آب داغ و سونا به مدت طولانی
• استفاده از لباس زیرهای نخی، مناسب و گشاد. 

کلام آخر

در این مقاله به بررسی روش های درمانی برای ناباروری مردان پرداختیم. در صورت ناباروری لازم است به پزشک مراجعه کنید و پس از انجام آزمایش‌ها مشخص شود دلیل نابابروری شما چیست. ناباروری مردان به دلایل مختلف اتفاق می‌افتد که برخی از این دلایل درمان پذیر خواهند بود. در برخی از موارد کافی است که فرد تغییرات جدی را در سبک زندگی خود ایجاد کند.

شما می‌توانید برای خواندن مقالات بیشتر به مجله اینترنتی مام مراجعه کنید، همچنین برای رزرو نوبت و مشاوره حضوری با متخصصین ما، به مرکز مام مراجعه کنید.