تاثیر ناهنجاری ‌های رحمی بر ناباروری

ناهنجاری های رحمی می توانند از علل ناباروری، سقط جنین، تولد نوزاد نارس و یا زایمان زودرس باشند. دلایل وجود ناهنجاری های رحمی می تواند مادرزادی و یا اکتسابی باشد. به این صورت که ممکن است از بدو تولد و در دوران جنینی رحم به شکل طبیعی رشد نکند و یا در اثر بیماری یا عوامل دیگر، دچار تغییر شکل شود. ناهنجاری های رحمی قابل تشخیص و در صورت نیاز قابل درمان می باشند.

ناهنجاری های رحمی انواع مختلفی دارند که شامل رحم سپتوم دار، رحم تک شاخ، رحم دوشاخ، رحم قوسی و رحم دوگانه می باشند. شایع ترین ناهنجاری رحمی، رحم قوسی یا رحم کمانی است. همچنین لازم به ذکر است که افتادگی رحم با وجود عوارض زیادی که ممکن است برای فرد ایجاد کند اما ناهنجاری رحمی محسوب نمی‌شود. در ادامه به بررسی انواع ناهنجاری های رحمی می پردازیم.

رحم تک شاخ

رحم تک شاخ یکی از ناهنجاری های رحمی است که در آن فقط نیمی از رحم تشکیل شده است و اغلب فقط یک لوله رحمی وجود دارد و در صورت وجود هر دو لوله، لوله رحمی دوم تکامل نیافته و کوچکتر است. 

۴۰ درصد زنان مبتلا به اختلال رحم تک شاخ دچار ناهنجاری ‌های کلیوی هستند. ناهنجاری‌ های مولرین (ناهنجاری های مربوط به منشاء جنینی دستگاه تناسلی) با خطرهای زایمانی قابل توجهی به شرح زیر همراه هستند؛ سقط جنین در سه‌ ماهه‌ اول و سه ماهه‌ دوم، نمایش‌ های غیر طبیعی جنین (وضعیت قرارگیری غیر طبیعی جنین در رحم)، محدودیت رشد جنین، مرگ جنین، پارگی پیش از موعد پرده‌ های جنینی و زایمان زودرس.

 اختلال جریان خون رحمی، نارسایی سرویکس و کوچک بودن حفره رحمی، عوامل زمینه ‌ساز این خطرها هستند. وجود شاخ های تکامل نیافته رحمی، خطر 

پ در بخش باقیمانده را نیز افزایش می‌دهد که خود می تواند دارای عواقب بسیاری باشد. تصویربرداری امکان تشخیص زودهنگام حاملگی را در شاخ تکامل نیافته فراهم می‌کند و در نتیجه می توان قبل از بروز آسیب به لوله رحمی، اقدام به درمان از طریق تجویز دارو یا جراحی کرد.

رحم دوشاخ 

رحم دوشاخ یکی دیگر از ناهنجاری های رحمی است. این ناهنجاری اتصالی باعث پیدایش دو نیم رحم می‌شود. رحم دوشاخ کامل ممکن است تا سوراخ داخلی سرویکس گسترش پیدا کند و یک سرویکس واحد داشته باشد. تمایز رادیولوژیک رحم دوشاخ از رحم سپتوم ‌دار بسیار حائز اهمیت است چون رحم سپتوم ‌دار قابل درمان‌ است.

جهت تشخیص ناهنجاری رحم دوشاخ، ابتدا استفاده از عکس رنگی رحم یا سونوگرافی واژینال دوبعدی توصیه می گردد و در صورت عدم موفقیت در تشخیص، سونوگرافی سه بعدی واژینال و یا ام آر آی استفاده می‌شود. در زنانی که مبتلا به ناهنجاری رحم دوشاخ می باشند، میزان سقط جنین، زایمان زودرس و نمایش غیر طبیعی جنین افزایش می‌یابد.

رحم دوگانه  

یکی دیگر از ناهنجاری های رحمی، رحم دوگانه می باشد که در اثر فقدان کامل اتصال دو مجرا به وجود می‌آید که سبب ایجاد دو نیم رحم مجزا، دو سرویکس مجزا و معمولاً دو واژن مجزا می‌شود. اکثر زنان مبتلا به ناهنجاری رحم دوگانه، دارای واژن دوگانه و دیواره طولی واژن هستند. رحم دوگانه ممکن است به تنهایی وجود داشته باشد و یا بخشی از یک اختلال سه گانه شامل رحم دوگانه، نیم واژن مسدود و کلیه تحلیل رفته در همان طرف باشد که به آن سندرم هرلین_ورنر_واندرلیچ می‌گویند.

در جریان معاینه لگن، با شناسایی سپتوم طولی واژن و وجود دو سرویکس، به احتمال وجود این سندرم می توان مشکوک شد. در زنانی که فاقد مشکلات مرتبط با باروری هستند سونوگرافی واژینال دو بعدی و سه بعدی، روش مناسبی برای تصویربرداری محسوب می شود. در این ناهنجاری، حفرات آندومتری کاملا مجزا هستند، همچنین عوارضی که در اثر وجود رحم دوگانه برای بیمار به وجود می آید مانند خطر سقط جنین، زایمان زودرس و نمایش غیر طبیعی جنین، بسیار مشابه عوارض رحم تک شاخ می باشد اما احتمال مشاهده این عوارض در ناهنجاری رحم دوگانه بسیار نادرتر می باشد.

رحم سپتوم ‌دار (دیواره‌دار) 

این ناهنجاری هنگامی به وجود می‌آید که در اثر اختلال در روند تکامل، یک دیواره طولی کامل یا نسبی در حفره‌ی رحم ایجاد می‌شود. بسیاری از مواردی که دچار رحم سپتوم دار می باشند، در جریان ارزیابی ناباروری یا سقط مکرر شناسایی می‌شوند. برای افتراق رحم سپتوم دار از رحم دوشاخ معمولاً انجام ام آر آی یا سونوگرافی واژینال سه‌بعدی ضرورت دارد. ناهنجاری رحم سپتوم دار سبب کاهش باروری و همچنین افزایش خطر پیامد های نامطلوب حاملگی شامل سقط جنین، زایمان زودرس و نمایش غیر طبیعی جنین می‌شود.

در بین ناهنجاری های رحمی، بیشترین احتمال سقط جنین در رحم سپتوم دار مشاهده می گردد و در مطالعه ای، احتمال زایمان به موقع (مدت کامل بارداری) با برداشتن سپتوم رحمی، 85-70 درصد موفقیت آمیز گزارش شده است.

رحم قوسی (رحم آرکوئیت یا کمانی) 

این ناهنجاری، انحرافی خفیف از روند تکامل طبیعی رحم می‌باشد. در ناهنجاری رحم قوسی، یک فرورفتگی به سمت داخل در بالای رحم وجود دارد. وجود رحم قوسی در اکثر موارد باعث ایجاد عارضه خاصی نمی گردد اما در مواردی می تواند سبب افزایش خطر سقط جنین درسه ماهه دوم، زایمان زودرس و نمایش غیر طبیعی جنین شود.

افتادگی رحم 

اگر به هر دلیلی عضلات نگه دارنده‌ی رحم ضعیف شوند ممکن است رحم وارد کانال واژن شود و باعث به وجود آمدن عارضه‌ ای به نام افتادگی رحم گردد. این عارضه باعث می‌شود فرد در هنگام راه رفتن و رابطه جنسی دچار مشکل گردد و می‌تواند باعث احساس پر بودن یا فشار در قسمت لگن شود.

اختلالات مربوط به داروی دی اتیل استیل بسترول (DES):

در زنانی که در طی زندگی جنینی خود در معرض این دارو قرار گرفته‌اند، خطر ناهنجاری ‌های سرویکس و واژن افزایش می‌یابد. همچنین در این زنان میزان حاملگی کمتر و میزان سقط جنین، حاملگی خارج رحمی و زایمان زودرس بیشتر می باشد.

اختلالات لوله‌ های رحمی (لوله فالوپ) 

ناهنجاری‌های مادرزادی لوله فالوپ، شامل وجود منافذ فرعی، نداشتن کامل لوله ها و غیره می باشد. شایع ترین ناهنجاری مربوط به لوله های رحمی، کیست خوش خیم کوچکی است که با یک اتصال کوچک به انتهای لوله فالوپ متصل شده و "هیداتید مورگانی" نامیده می‌شود. تماس داخل رحمی با دی اتیل استیل بسترول نیز با انواع ناهنجاری ‌های لوله ای در ارتباط می باشد.

افتراق ناهنجاری های رحمی از یکدیگر

تمامی اشکالی که ذکر گردید ناهنجاری مادرزادی رحم در هنگام تشکیل آن در زمان جنینی است. در رحم سپتوم دار، سپتوم (دیواره داخلی رحم) که یک دیواره عضلانی نازک در داخل رحم است، باعث جداسازی حفره رحم به دو قسمت می‌شود اما رحم نمای بیرونی نرمالی دارد. 

رحم دوشاخ رحمی است که قسمت فوقانی رحم کاملاً به دو قسمت مجزا تقسیم شده است و هر لوله رحمی به همراه حفره رحمی سمت خود به صورت یک شاخ در دو طرف فوقانی رحم قرار گرفته است اما در قسمت تحتانی رحم و دهانه رحم تغییری وجود نداشته و یک دهانه رحم طبیعی وجود دارد.

نمای ظاهری رحم در رحم دوشاخ به شکل قلب است (قسمت فوقانی رحم در قسمت وسط فرو رفته است). در رحم دوگانه یا دوتایی، رحم و حتی دهانه رحم کاملاً به دو قسمت مجزا تقسیم شده است و دو حفره رحم و همچنین دو دهانه رحم وجود دارد و رحم از نظر ظاهری نیز به دو قسمت کاملاً مجزا تقسیم شده است.

تشخیص ناهنجاری ‌های رحمی

هیستروسکوپی، هیستروسالپنگوگرافی، سونوهیستروگرام، سونوگرافی واژینال، لاپاراسکوپی، MRI و معاینه لگنی از جمله روش‌هایی هستند که برای تشخیص ناهنجاری‌ های رحمی از آن‌ها استفاده می‌شود.

- هیستروسکوپی : روشی است که در آن پزشک با وسیله ‌ای از طریق واژن وارد رحم شده و درون آن را مشاهده می کند و از این روش می توان برای تشخیص و درمان ناهنجاری های رحمی استفاده کرد.

- هیستروسالپنگوگرافی : همان عکس رنگی رحم می‌باشد که طی آن با استفاده از اشعه ایکس میتوان رحم و لوله های فالوپ را مشاهده کرد، به این صورت که ماده حاجب از طریق رحم به لوله ‌های فالوپ وارد می‌شود. هنگام عبور ماده حاجب، تصاویری گرفته می‌شود که به تشخیص نوع ناهنجاری رحم کمک می کند.

- سونوهیستروگرام : روشی است که در آن سونوگرافی به همراه تزریق مایع نرمال سالین به داخل رحم انجام می شود. این روش نسبت به سونوگرافی و هیستروسالپنگوگرام، اطلاعات بیشتری از ناهنجاری‌ های رحمی در اختیار پزشک می‌گذارد.

- در سونوگرافی واژینال : پزشک از طریق واژن سونوگرافی را انجام می دهد و امکان تشخیص ناهنجاری فراهم می گردد.

- لاپاراسکوپی : روشی است که توسط ایجاد یک تا سه برش کوچک روی شکم، امکان مشاهده و بررسی داخل حفره شکمی برای پزشک فراهم می گردد. از لاپاراسکوپی گاهی به منظور مشاهده قله رحمی و افتراق رحم دوشاخ از رحم سپتوم دار از آن استفاده می شود.

درمان ناهنجاری های رحمی

بسیاری از زنانی که دارای ناهنجاری رحمی می باشند، اغلب نیازی به درمان ندارند اما اگر این ناهنجاری ها باعث ایجاد عوارضی مانند درد، سقط جنین های مکرر و یا ناباروری شده باشند، ممکن است پزشک عمل جراحی را پیشنهاد نماید. نوع درمان بستگی به نوع ناهنجاری دارد، به عنوان مثال در رحم های سپتوم دار (دیواره دار)، لاپاراسکوپی و هیستروسکوپی بهترین روش های درمانی محسوب می شوند و امکان برداشتن سپتوم توسط هیستروسکوپی وجود دارد.

بیمارانی که سپتوم رحم آنها توسط هیستروسکوپی برداشته می شود، پیامد بارداری خوبی خواهند داشت. در رحم های تک شاخ و دوشاخ معمولا درمان خاصی توصیه نمی شود مگر در برخی از انواع خاص آن ها که لازم است جراحی کورنوپلاستی (جراحی شاخ رحمی) انجام گردد.