این مطلب از نظر علمی به تأیید دکتر فاطمه فرج زاده فلوشیپ ناباروری و IVF، از پزشکان متخصص مرکز مام رسیده است.

آیا رحم تک شاخ تأثیری بر بارداری دارد؟!

رحم تک شاخ، یک اختلال ژنتیکی و ناهنجاری رحمی است که در آن فقط نیمی از رحم تشکیل می شود؛ در نتیجه این افراد بجای داشتن دو لوله رحمی، یک لوله دارند و اندازه رحم در آن ها کوچک تر از حد معمول است. رحم تک شاخ یک ناهنجاری رحمی بسیار مشخص و واضح می باشد، اما در بیشتر مواقع تا هنگامی که بیمار تصمیم به بارداری می گیرد و احتمالا در بارداری دچار مشکل می گردد، تشخیص داده نمی شود.

سوالاتی که برای زنان در هنگام تشخیص رحم تک شاخ ایجاد می شود عبارتند از:

• زنان دارای رحم تک شاخ چه نکاتی را باید بدانند؟

• رحم تک شاخ چه تاثیری بر روی بارداری دارد؟

• چگونه می توان بر عوارض حاصل از رحم تک شاخ غلبه نمود؟

علت ایجاد رحم تک شاخ:

مطالعات نشان داده اند که 4/2 تا 13 درصد از اختلالات دستگاه تناسلی زنان به دلیل ناهنجاری رحمی رحم تک شاخ است. اما این میزان بسیار زیاد است و فقط 1/0 درصد از زنان، دارای ناهنجاری رحمی از نوع رحم تک شاخ هستند. متاسفانه پزشکان هنوز علت ایجاد این ناهنجاری رحمی را نمی دانند و تاکنون راهی برای پیشگیری یا مقابله با عوامل خطر رحم تک شاخ شناخته نشده است و هنوز مشخص نیست که انجام چه کارهایی ممکن است باعث ایجاد رحم تک شاخ شود. احتمالا رحم تک شاخ خودبه‎خود ایجاد می گردد.

با مشاهده چه علائمی می توان به وجود رحم تک شاخ شک کرد؟

ممکن است رحم تک شاخ در مرحله اقدام به بارداری در زنان تشخیص داده شود، بنابراین در تمام مدت قبل از اقدام، زنان می توانند فاقد علامت باشند، مگر آنکه برای باردار شدن مشکل داشته باشند و یا بیش از یک سقط جنین را تجربه کرده باشند. از جمله علائمی که با وجود آن ها می توان به وجود رحم تک شاخ شک کرد، دردهای مزمن لگنی و قاعدگی های دردناک است.

همچنین پزشک ممکن است حین انجام تصویربرداری (مانند سونوگرافی) برای مقاصد دیگر به طور کاملا تصادفی متوجه رحم تک شاخ شود. همان گونه که پیشتر به آن اشاره شد، از دیگر علائم رحم تک شاخ، داشتن رحم ثانویه کوچک تر از اندازه رحم طبیعی است که به این حالت همی رحم (hemi-uterus) می گویند. از آنجا که همی رحم به بقیه رحم متصل نیست، خون قاعدگی نمی تواند از رحم خارج شود. بنابراین این امر می تواند باعث ایجاد درد لگن خصوصا در هنگام قاعدگی شود. 

تشخیص رحم تک شاخ:

اگر بیمار علائم رحم تک شاخ را داشته باشد، پزشک ابتدا از او تاریخچه بیماری می گیرد و معاینه فیزیکی انجام می دهد. احتمالا برای حذف علل دیگر، معاینه لگنی هم انجام شود. پزشک ممکن است از روش های تصویربرداری از قبیل سونوگرافی لگن یا MRI نیز استفاده کند. گاهی ممکن است به صلاحدید پزشک لاپاراسکوپی انجام گیرد. لاپاراسکوپی شامل وارد کردن ابزار کوچکی به همراه دوربین از طریق ایجاد برشی کوچک بر روی شکم است. اگرچه روش لاپاراسکوپی یک روش تهاجمی است اما بسیار روتین است. پزشک با کمک لاپاراسکوپی می تواند اعضای لگنی را بررسی کند. به وسیله لاپاراسکوپی می توان وجود رحم کوچک و فقدان یکی از لوله های رحمی را تشخیص داد.

رحم تک شاخ می تواند بر توانایی زنان در ایجاد بارداری، ادامه بارداری و ناباروری تاثیر بگذارد. از جمله عوارض بارداری با رحم تک شاخ می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• قرار گیری جنین در حالت بریچ؛

• افزایش احتمال زایمان سزارین؛

• زایمان زودرس؛

• افزایش احتمال جفت پرویا و پرولاپس جفت؛ 

• پارگی زودرس کیسه آب.

از آنجا که رحم تک شاخ یک ناهنجاری رحمی بسیار نادر است، بنابراین اطلاعات کافی در زمینه بارداری موفق با رحم تک شاخ و تاثیر آن بر ناباروری بسیار اندک است. برخی مطالعات بر روی افرادی که رحم تک شاخ دارند بیانگر آن است که این افراد سخت تر باردار می شوند. اما سوالات زیادی در این زمینه وجود دارد که چرا بارداری موفق با رحم تک شاخ دشوار تر است. 

احتمال سقط جنین در موارد رحم تک شاخ:

همان طور که پیشتر به آن اشاره شد، باید خاطر نشان کرد که تحقیقات زیادی درباره رحم تک شاخ انجام نشده است و اطلاعات موجود در این زمینه بسیار اندک است. بسیاری از مطالعات انجام شده نشان داده اند که خطر سقط جنین با وجود رحم تک شاخ افزایش می یابد؛ اما احتمال بارداری موفق با رحم تک شاخ هم در زنان وجود دارد. متخصصین، تئوری های متعددی را برای افزایش احتمال سقط جنین با رحم تک شاخ بیان می کنند:

• تئوری نخست این است که میزان جریان خون در افراد بارداری که رحم تک شاخ دارند، کاهش می یابد. رحم معمولا دارای دو شریان است که وظیفه خون رسانی به رحم را انجام می دهند؛ اما رحم تک شاخ اغلب یک شریان دارد و همین امر می تواند باعث کاهش خون رسانی به رحم شده و در نتیجه خطر سقط جنین را در سه ماه اول بارداری افزایش دهد.

• بر اساس تئوری دوم، رحم تک شاخ معمولا کوچکتر است و کمتر می تواند جنین را در خود جای دهد. این امر می تواند خطر سقط جنین را در سه ماه دوم بارداری افزایش دهد. 

همچنین معمولا دهانه رحم (سرویکس) در زنانی که رحم تک شاخ دارند، دارای اختلال است؛ در نتیجه ممکن است پیش از تاریخ اصلی زایمان، نازک و باز شود و درنتیجه منجر به زایمان زودرس گردد. 

درمان های لازم برای بارداری موفق با رحم تک شاخ:

در صورت وجود همی رحم (hemi-uterus)، پزشک معمولا آن را با کمک عمل جراحی بر می دارد، زیرا ممکن است بارداری از آنجا شروع شود و در این صورت بارداری با چالش همراه خواهد بود. از سوی دیگر بدلیل اینکه رحم کوچک است، جایی برای رشد جنین وجود ندارد، بنابراین ممکن است همی رحم پاره شود و این مساله می تواند خطرناک باشد.

خانم هایی که رحم تک شاخ دارند، می توانند به صورت طبیعی باردار شوند یا از روش های کمک باروری برای بارداری استفاده کنند. در صورت بارداری با استفاده از روش های کمک باروری، ممکن است ویزیت های متعدد و سونوگرافی های مکرر انجام شود.

چنانچه طول سرویکس کوتاه شده باشد، پزشک ممکن است از سرکلاژ یا پساری برای بیمار استفاده کند. زیرا این روش ها خطر سقط جنین را کاهش می دهند. 

همچنین پزشک ممکن است داروهای خاصی به نام داروهای توکولیتیک را برای بیمار تجویز کند تا احتمال زایمان زودرس را کاهش دهد. داروهای توکولیتیک رحم را شل کرده و انقباضاتی که منجر به زایمان زودرس می شوند را کاهش می دهند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر خانمی قاعدگی های دردناک یا درد لگنی مزمن دارد باید با پزشک خود صحبت کند. همچنین اگر خانمی یک سال پس از اقدام به بارداری، نتواند باردار شود نیز باید به پزشک مراجعه نماید. گاهی رحم تک شاخ پیش از بارداری تشخیص داده می شود که در این صورت حتما باید پزشک مطلع گردد، زیرا می تواند با توجه به شرایط بیمار، اطلاعات لازم برای بارداری موفق و یا سزارین را در اختیار بیمار قرار دهد.

بطورکلی همیشه نمی توان از سقط جنین یا زایمان زودرس پیشگیری کرد، اما با کسب آگاهی می توان احتمال بروز این خطرات را کاهش داد. 

کلام آخر

رحم تک شاخ یک ناهنجاری رحمی نادر است که می تواند بر روی باردار شدن و دوران بارداری تاثیر بگذارد. گاهی عوارض حاصل از رحم تک شاخ بیش تر است و حتی ممکن است از وقوع بارداری جلوگیری نماید. خوشبختانه در حال حاضر و با وجود پیشرفت های صورت گرفته در علم پزشکی، تکنیک های کمک باروری متعددی برای بارداری وجود دارند که با کمک پزشک متخصص، می توانند به کمک افراد نابارور آمده و امکان وقوع بارداری را برای این افراد فراهم کنند. کسب آگاهی بیشتر، باعث بالا بردن آمادگی مادران در طول 9 ماه دوران بارداری می گردد.