ایدز یا اچ آی وی (HIV) چیست؟

ایدز ویروسی است که به تدریج دستگاه ایمنی بدن را مورد حمله قرار می‌دهد. فرد مبتلا به اچ آی وی به سختی در برابر عفونت‌ها و بیماری‌ها مقاومت می‌کند. این ویروس نوعی از سلول‌های سفید خون به نام سلول‌های T کمکی (سلول‌های CD4) را تخریب کرده و درون این سلول‌ها مشابه خود را ایجاد می‌کند. انواع مختلفی از ایدز وجود دارد؛ بدین معنی که فرد آلوده ممکن است انواع مختلفی از ویروس را در بدن خود داشته باشد. این ویروس به دو نوع تقسیم شده که هر کدام از آن‌ها تعداد زیادی گروه و زیرگروه دارد. دو نوع اصلی عبارتند از:

• HIV-1: شایع‌ترین نوعی که در سراسر جهان یافت شده است؛
• HIV-2: این نوع بیشتر در غرب آفریقا و کمتر در اروپا و هند یافت شده است.

حقایق اساسی درباره‌ی اچ آی وی:

• HIV مخفف human immunodeficiency virus یعنی ویروس نقص ایمنی انسان است؛
• اگر درمان نشود، 10 تا 15 سال زمان برای گسترش آن نیاز است، یعنی زمانی که اچ آی وی به شدت دستگاه ایمنی بدن را تضعیف کند؛
• با تشخیص سریع و درمان‌های مؤثر آنتی رتروویرال، افراد مبتلا به اچ ای وی می‌توانند یک زندگی طبیعی و سالم داشته باشند؛
• ویروس ایدز در مایعات بدن فرد مبتلا مانند منی، خون، مایعات واژن، مقعد و شیر پستان یافت می‌شود؛
• ویروس HIV از طریق عرق، بزاق و ادرار منتقل نمی‌شود؛
• طبق آمار بریتانیا، رایج‌ترین راه آلوده شدن به اچ.آی.وی از طریق رابطه‌ی جنسی واژنی یا مقعدی بدون استفاده از کاندوم است؛
• خطر ابتلا از طریق سوزن و سرنگ آلوده یا دیگر تجهیزات مواد مخدر که با خون سر و کار دارد و هم‌چنین از مادر به فرزند طی دوران بارداری، تولد یا دوران شیردهی نیز وجود دارد.

ایدز چیست؟

ایدز، سندرمی است که توسط ویروس اچ ای وی ایجاد می‌شود. این سندرم در حالی که دستگاه ایمنی فرد کاملاً ضعیف شده و عفونت اچ.آی.وی بسیار پیشرفت کرده بروز پیدا می‌کند. ایدز آخرین مرحله‌ی عفونت اچ.آی.وی بوده و بدن در این مرحله دیگر قادر به دفاع از خود نیست. در نتیجه فرد به بیماری‌ها و عفونت‌های مختلف دچار می‌شود و اگر درمان صورت نگیرد فرد جان خود را از دست می‌دهد. در حال حاضر درمانی برای اچ آی وی یا ایدز وجود ندارد. گرچه با مراقبت صحیح و پشتیبانی‌های مناسب، افراد می‌توانند مدت زمان بیشتری زندگی کنند. اما نکته مهم این است که فرد مراقبت‌ها و درمان‌ها را به دقت انجام داده و با هرگونه عوارض جانبی ممکن به خوبی کنار آید.

حقایق اساسی درباره ایدز:

• ایدز (AIDS) مخفف عبارت acquired immune deficiency syndrome یعنی سندرم نقص ایمنی اکتسابی است؛
• ایدز با نام‌های «عفونت اچ.آی.وی پیشرفته» یا «اچ.آی.وی مرحله‌ی انتهایی» نیز شناخته می‌شود؛
• فرد مبتلا به ایدز ممکن است به یک سری بیماری‌های دیگر مانند ذات‌الریه، عفونت‌های قارچی، برفک دهان، توکسوپلاسموز، سل و سیتومگالوویروس نیز مبتلا شود؛
• هم‌چنین خطر بروز برخی بیماری‌های کشنده دیگر مانند سرطان و بیماری‌های مغزی نیز در فرد مبتلا وجود دارد؛
• تعداد CD4 اشاره به تعداد سلول‌های T کمکی در میلی‌لیتر مکعب خون دارد. در افراد مبتلا به اچ.آی.وی وقتی تعداد CD4 فرد به کمتر از 200 سلول در هر میلی‌لیتر خون برسد تشخیص بیماری ایدز داده می‌شود.

راه‌های ابتلا به اچ‌آی‌وی

انتقال بیماری اچ آی وی از راه های رابطه جنسی، خون و یا انتقال بیماری از مادر به فرزند می باشد.

علایم HIV

علایم اچ‌آی‌وی و ایدز بسته به مرحله‌ی آلودگی با هم تفاوت دارند.

عفونت اولیه (اچ‌آی‌وی حاد)

بیشتر افراد مبتلا به اچ‌آی‌وی علایمی شبیه بیماری آنفولانزا را ظرف یک ماه تا دو ماه بعد از ورود ویروس در بدن‌شان نشان می‌دهند. این بیماری که با عنوان عفونت اولیه یا عفونت اچ‌آی‌وی حاد شناخته می‌شود حدود چند هفته دوام خواهد داشت. علایم احتمالی عبارتند از:

• تب
• سردرد
• درد عضله و مفصل
• جوش
• گلودرد
• گره‌های لنفاوی متورم خصوصاً روی گردن

گرچه علایم عفونت اولیه‌ی اچ‌آی‌وی خفیف است، ولی میزان ویروس در جریان خون در این بازه‌ی زمانی بسیار زیاد بوده و در نتیجه عفونت اچ‌آی‌وی به راحتی در این مرحله توانایی تکثیر شدن دارد.

عفونت بالینی نهفته (اچ‌آی‌وی مزمن)

در برخی افراد تورم ماندگار گره‌های لنفاوی طی مرحله‌ی خفتگی اچ‌آی‌وی ایجاد می‌شود. در غیر این صورت علایم خاص دیگری بروز نمی‌کند. اچ‌آی‌وی در بدن و در سلول‌های سفید خون آلوده باقی می‌ماند. این عفونت خفته در صورتی که فرد درمان «آنتی رتروویرال» دریافت نکند، حدود 10 سال طول می‌کشد. این مرحله در افرادی که درمان آنتی‌رتروویرال را شروع کرده‌اند چند دهه طول می‌کشد، ولی برخی افراد خیلی زود بیماریشان وخیم‌تر می‌شود.

عفونت اچ‌آی‌وی اولیه

چنان‌چه ویروس به تکثیر خود و تخریب سلول‌های ایمنی ادامه دهد، فرد ممکن است دچار عفونت‌های خفیف یا علایم مزمنی مانند علایم زیر شود:

• تب
• خستگی
• گره‌های لنفاوی متورم (از اولین علایم عفونت HIV)
• اسهال
• کاهش وزن
• عفونت‌های دهانی قارچی (برفک)
• زونا

پیشرفت ایدز

اگر فرد تحت هیچ درمانی برای عفونت اچ‌آی‌وی قرار نگیرد، بیماری معمولاً ظرف مدت 10 سال به ایدز پیشرفت می‌کند. در زمانی که ایدز در حال پیشرفت است، دستگاه ایمنی فرد به شدت تخریب شده است و فرد مستعد ابتلا به عفونت‌های فرصت‌طلب (عفونت‌هایی که در فردی با دستگاه ایمنی سالم مشکلی ایجاد نمی‌کنند) است.

علایم برخی از این عفونت‌ها عبارتند از:

• تعرق‌های شدید شبانه
• تب عودکننده
• اسهال مزمن
• نقاط سفید مقاوم یا زخم‌های غیرعادی روی زبان یا داخل دهان
• خستگی مداوم
• کاهش وزن
• جوش‌های پوستی

علت اچ‌آی‌وی

اچ‌آی‌وی سلول‌های CD4 (نوع خاصی از سلول‌های سفید خون که نقش مهمی در آمادگی بدن برای مبارزه ضد بیماری‌ها ایفا می‌کنند) را تخریب می‌کند. هرچه تعداد بیشتری سلول CD4 از بین برود، دستگاه ایمنی فرد ضعیف‌تر می‌شود. فرد قبل از اینکه به ایدز مبتلا شود می‌تواند چندین سال مبتلا به عفونت اچ‌آی‌وی باشد و هنگامی که تعداد سلول‌های  CD4 به کمتر از 200 برسد یا عوارض مختص ایدز را تجربه کند، مبتلا به ایدز تشخیص داده می‌شود.

راه‌های انتقال اچ ای وی

برای ابتلا به اچ‌آی‌وی خون آلوده، ترشحات واژن یا منی آلوده باید وارد بدن فرد شود. فرد از طریق تماس‌های معمول (بغل کردن، روبوسی، رقص یا دست دادن) با فرد مبتلا بیمار نمی‌شود. هم‌چنین اچ‌آی‌وی از طریق هوا، آب یا نیش حشرات نیز منتقل نمی‌شود. فرد از طریق راه‌های زیر به HIV مبتلا می‌شود:

• داشتن رابطه‌ی جنسی: فرد از طریق رابطه‌ی جنسی دهانی، واژینال یا مقعد با فرد مبتلا و وارد شدن خون، منی یا ترشحات واژن فرد آلوده به بدن او مبتلا می‌شود.
• انتقال خون: در برخی موارد ویروس از طریق انتقال خون آلوده نیز منتقل می‌شود. البته امروزه در اکثر کشورها ذخایر خونی برای حضور آنتی‌بادی‌های اچ‌آی‌وی آزمایش می‌شوند.
• استفاده از سوزن مشترک: اچ‌آی‌وی از طریق سرنگ یا سوزن‌های آغشته به خون آلوده منتقل می‌شود.
• بارداری، زایمان یا شیردهی: مادران آلوده می‌توانند نوزادان خود را نیز آلوده کنند. با دریافت درمان‌های اچ‌آی‌وی طی بارداری، مادرها خطر ابتلای فرزندانشان را کاهش می‌دهند.

عوامل خطرزای اچ آی وی

افراد در سنین مختلف، با هر نژاد و جهت‌گیری جنسیتی می‌توانند به این عفونت مبتلا شوند. اما عوامل زیر خطر ابتلا را بسیار افزایش می‌دهد:

• رابطه‌ی جنسی محفاظت‌نشده: یعنی رابطه‌ای که در آن از یک کاندوم لاتکس یا پلی‌اورتان جدید استفاده نشود. رابطه‌ی مقعدی خطرناک‌تر از رابطه‌ی واژینال است. هم‌چنین خطر ابتلا در صورتی که فرد چندین شریک جنسی داشته باشد افزایش پیدا می‌کند.
• بیماری‌های مقاربتی دیگر: بیشتر بیماری‌های جنسی، زخم‌هایی باز در دستگاه تناسلی شما ایجاد می‌کنند. که اچ‌آی‌وی از طریق این زخم‌ها می‌تواند وارد بدن شما شود.
• استفاده از مخدرهای تزریقی: افرادی که از داروهای غیرقانونی داخل رگی استفاده می‌کنند، اغلب از سوزن و سرنگ‌های مشترک استفاده می‌کنند و در معرض قطرات خون افراد دیگر قرار می‌گیرند.
• مردهایی که ختنه نشده‌اند: مطالعات نشان می‌دهد که ختنه نشدن آقایان خطر انتقال اچ‌آی‌وی را بین دو جنس زن و مرد افزایش می‌دهد.

چگونه از ابتلا به اچ‌آی‌وی مطلع شویم؟

اچ‌آی‌وی اغلب با آزمایش خون یا بزاق که حضور آنتی‌بادی‌های ویروس را شناسایی می‌کند، تشخیص داده می‌شود. متأسفانه حدود 12 هفته زمان می‌برد تا بدن این آنتی‌بادی‌ها را تولید کند.

نوعی تست جدید وجود دارد که آنتی‌ژن‌های (پروتئینی که بعد از آلودگی توسط ویروس تولید می‌شود) اچ‌آی‌وی را بررسی می‌کند و در فاصله‌ی زمانی کوتاهی بعد از آلوده شدن فرد می‌تواند ابتلا به بیماری را تأیید کند. تشخیص سریع‌تر باعث می‌شود تا افراد مبتلا پیشگیری‌های لازم برای جلوگیری از انتقال ویروس به بقیه افراد را انجام دهند.

اگر فرد مبتلا به اچ‌آی‌وی یا ایدز باشد، چندین نوع تست می‌تواند به پزشک برای تعیین مرحله‌ای از عفونت که فرد در آن قرار دارد، کمک کند. این تست‌ها عبارتند از:

• شمارش سلول‌های CD4: این سلول‌ها اچ‌آی‌وی را هدف قرار می‌دهند. حتی اگر فرد هیچ علایمی بروز ندهد، وقتی که تعداد سلول‌های CD4 به کمتر از 200 می‌رسد، عفونت اچ‌آی‌وی به ایدز تبدیل می‌شود.
• بار ویروسی (Viral load): این تست میزان ویروس در خون شما را نشان می‌دهد. مطالعات نشان می‌دهد که افرادی که میزان ویروس بیشتری دارند نسبت به افرادی که میزان ویروس کمتری دارند، ضعیف‌تر عمل می‌کنند.
• مقاومت دارویی: این آزمایش خون تعیین می‌کند که آیا نوع ویروسی که شما به آن مبتلا هستید به نوع خاصی از داروهای ضد اچ‌آی‌وی مقاوم است یا خیر.

تست‌های مختص عوارض اچ‌آی‌وی:

پزشک شما ممکن است درخواست سایر آزمایش‌هایی که مختص باقی عفونت‌ها یا عوارض است را هم بدهد. این تست‌ها عبارتند از:

• سل
• هپاتیت
• توکسوپلاسموز
• بیماری‌های مقاربتی
• آسیب کبد یا کلیه
• عفونت مجاری ادرار

درمان و دارو اچ‌آی‌وی چیست؟

درمان خاصی برای اچ‌آی‌وی یا ایدز وجود ندارد اما داروهای متنوعی به صورت ترکیبی استفاده می‌شوند تا ویروس را کنترل کنند. هر رده داروهای ضد اچ‌آی‌وی، ویروس را در راه‌های مختلف مهار می‌کند. بهتر است حداقل سه دارو از دو رده‌ی دارویی استفاده شود تا از ایجاد انواع HIV که مقاوم به یک نوع دارو هستند، جلوگیری شود.

زمان شروع درمان اچ‌آی‌وی چه موقع است؟

افراد مبتلا به عفونت اچ‌آی‌وی علی‌رغم شمارش CD4، باید تحت درمان ضدویروسی (آنتی ویرال) قرار بگیرند. درمان HIV مخصوصاً در شرایطی که فرد وضعیت‌های زیر را داشته باشد حائز اهمیت است:

• فرد علایم وخیمی دارد؛
• فرد به یک عفونت فرصت‌طلب دچار شده است؛
• شمارش CD4 فرد کمتر از 350 است؛
• فرد باردار است؛
• فرد مبتلا به بیماری کلیوی مرتبط با اچ‌آی‌وی است؛
• فرد تحت درمان هپاتیت B یا C بوده است.

رژیم درمانی اچ‌آی‌وی شامل مصرف قرص‌های متعدد در زمان‌های خاصی در روز تا آخر عمر فرد است.

عوارض جانبی عبارتند از:

• تهوع، استفراغ یا اسهال؛
• بیماری قلبی؛
• سستی استخوان‌ها یا از دست دادن بافت استخوانی؛
• آسیب و تخریب بافت ماهیچه؛
• میزان غیرطبیعی کلسترول؛
• میزان بالای قند خون.

برخی داروهایی که برای بیماری‌های مربوط به کهولت سن مانند بیماری‌های قلبی و عروقی، متابولیک یا استخوان تجویز می‌شوند، سازگاری خوبی با داروهای ضد اچ‌آی‌وی ندارند. در نتیجه بهتر است با پزشک خود در این رابطه صحبت کنید.

آیا اچ‌آی‌وی درمان‌شدنی است؟

پزشک باید بار ویروسی (ویرال لود) و شمارش CD4 را بررسی کند تا تعیین کند که آیا فرد به درمان پاسخ می‌دهد یا خیر. بار ویروسی در زمان شروع درمان و بعد از آن هر سه تا چهار ماه طی درمان آزمایش شود. شمارش CD4ها نیز هر سه تا شش ماه باید بررسی شود.

درمان اچ‌آی‌وی باید بار ویروسی شما را تا حدی کاهش دهد که غیر قابل تشخیص باشد. ولی این امر به این معنی نیست که اچ‌آی‌وی کاملاً ناپدید شده است، بلکه نشان‌دهنده‌ی این است که حساسیت تست به قدری بالا نیست که این میزان کم از بار ویروسی را تشخیص دهد. در نتیجه فرد هم‌چنان توانایی انتقال ویروس را به بقیه‌ی افراد دارد.

مادر مبتلا به HIV و بارداری

مادر مبتلا به ویروس HIV در دوران بارداری در معرض خطر عوارضی مانند زایمان زودرس، محدودیت رشد داخل رحمی و مرگ نوزاد قرار دارد. این عوارض در مبتلایان به ایدز پیشرفته که سیستم ایمنی بدنشان کاملاً سرکوب شده بیشتر است.

مادر می‌تواند این ویروس را در دوران بارداری، زایمان یا شیردهی به کودک خود منتقل کند. اگر مادر تحت درمان نباشد خطر ابتلای کودکش 25 درصد است. با این حال اگر مادر تحت درمان باشد، می‌توان این خطر را به کمتر از 1 درصد کاهش داد که بستگی به بار ویروسی، داروهای مصرفی، روند بارداری و انجام سزارین در مواقعی که بار ویروسی به شدت بالا است و همین‌طور عدم شیردهی مادر دارد.

هر چقدر درمان زودتر شروع شود احتمال ابتلای کودک کمتر شده و پیامد بارداری بهتر است. بنابراین توصیه می‌شود قبل از بارداری یا در اوایل بارداری حتماً آزمایش HIV صورت گیرد.​