این مطلب از نظر علمی به تأیید دکتر احسان اطرج متخصص اورولوژی و فلوشیپ آندرولوژی، از پزشکان متخصص مرکز مام رسیده است.

آیا آنتی اکسیدان ها بر قدرت باروری مردان و کیفیت اسپرم تاثیر می گذارند؟

ناباروری به شرایطی گفته می شود که زوجین بعد از 12 ماه رابطه جنسی منظم و محافظت نشده، باردار نشوند. در جهان حدود 15٪ از زوجین با مشکل ناباروری مواجه هستند. ناباروری مردان حدود 30 درصد از کل موارد ناباروری را شامل می شود. سبک زندگی تاثیری به سزایی بر روی کیفیت اسپرم دارد و عوامل متعددی اسپرم ها را در معرض خطر اکسید شدن قرار می دهند. استرس اکسیداتیو اکنون به عنوان یکی از علل مهم ناباروری مردان شناخته شده است.
تحقیقاتی زیادی بر روی اثرات آنتی اکسیدان های مختلف بر قدرت باروری مردان انجام شده است. آنتی اکسیدان به معنی ضد اکسید می باشد و آنتی اکسیدان ها ترکیباتی هستند که می توانند اثرات مخرب رادیکال های آزاد بدن را خنثی کنند. در این مطلب به نحوه تاثیر آنتی اکسیدان های مختلف بر قدرت باروری مردان و کیفیت اسپرم می پردازیم.
 

واکنش اکسیداسیون چیست؟

اکسیداسیون واکنشی است که به صورت طبیعی در بدن اتفاق می افتد. رادیکال های آزاد مولکول هایی هستند که حاوی یک اکسیژن با الکترون جفت نشده می باشند. این الکترون ها میل شدیدی برای ترکیب با سلول های بدن یا عوامل بیماری زا دارند. در مقابل، آنتی اکسیدان ها مولکول هایی هستند که می توانند یک الکترون به رادیکال های آزاد بدهند و واکنش پذیری آن ها را مهار کنند. مقدار رادیکال های آزاد موجود در بدن نقش ویژه ای در قدرت باروری مردان و کیفیت اسپرم دارد و به شدت با استرس اکسیداتیو در ارتباط است.
 

استرس اکسیداتیو چیست و چگونه به وجود می آید؟

استرس اکسیداتیو فرآیندی است که در آن تعادل بین فعالیت رادیکال های آزاد و آنتی اکسیدان ها به هم می خورد و میزان اکسیداسیون افزایش می یابد. عوامل بسیاری می توانند باعث ایجاد واکنش استرس اکسیداتیو در مردان شوند که به آن ها اشاره می کنیم:
•    چاقی: در افراد چاق، سلول های التهابی افزایش می یابد و اکسیداسیون اسید چرب ممکن است باعث ایجاد مکانیسم آنتی اکسیدانی شده و منجر به استرس اکسیداتیو گردد؛
•    وجود التهاب در اثر عفونت ها به خصوص عفونت ادراری تناسلی؛
•    واریکوسل؛
•    کمبود های تغذیه ای؛
•    بودن در معرض مواد آلاینده؛
•    بودن در معرض آفت کش ها؛
•    پرتو درمانی؛
•    درجه حرارت بالا؛
•    بودن در معرض فلزات سنگن مانند سرب: مطالعات تایید کرده اند که مقدار زیاد سرب می تواند عملکردهای اصلی اسپرم یعنی اتصال و لقاح با تخمک را مختل نماید؛
•    مجاورت زیاد با شوینده ها و مواد شیمیایی؛
•    سیگار کشیدن.

واکنش استرس اکسیداتیو اثر منفی بر فرآیند اسپرماتوژنز (فرآیند تولید اسپرم) دارد. بدن انسان به سیستم آنتی اکسیدانی طبیعی مجهز است. غده سمینال حاوی آنزیم های آنتی اکسیدانی است که قادرند فعالیت رادیکال های آزاد را مهار کرده و از سلامت و کیفیت اسپرم در برابر آسیب احتمالی محافظت نمایند.
آنتی اکسیدان هایی که به طور معمول در مایع منی وجود دارند شامل ویتامین E، ویتامین C، سوپراکسید دیسموتاز، گلوتاتیون و تیوردوکسین می باشند. همان طور که گفته شد این آنتی اکسیدان ها فعالیت رادیکال های آزاد را خنثی می کنند. شواهد نشان می دهند که میزان آنتی اکسیدان های موجود در مایع منی مردان نابارور کمتر از مردان باروری است.
در سال های اخیر بیشترین توجه به تأثیر استرس اکسیداتیو بر ناباروری مردان و نقش مکمل های حاوی آنتی اکسیدان خوراکی (مانند مکمل های اسید فولیک یا ویتامین C) در بهبود کیفیت مایع منی و کیفیت اسپرم مردان نابارور بوده است. اکثر این مطالعات رابطه مثبتی را بین آنتی اکسیدان ها و بهبود ناباروری مردان نشان می دهند، با این حال برخی از مطالعات نشان دهنده نتایج متناقض بوده اند.
 

انواع آنتی اکسیدان ها و اثرات آن ها بر افزایش باروری مردان:

•    ویتامین C و ویتامین E:
اسید اسکوربیک یا ویتامین C یک آنتی اکسیدان محلول در آب است. این ماده همراه با ویتامین E در ساخت کلاژن، پروتئوگلیکان و اجزای ماتریکس بین سلولی نقش دارد. ویتامین C را می توان با غلظت زیاد در پلاسمای مایع منی یافت. افزایش مصرف ویتامین C باعث افزایش غلظت آن در پلاسمای مایع منی شده و در نتیجه مانع  آسیب به DNA اسپرم و در نهایت موجب افزایش باروری مردان می گردد.
ویتامین E نیز یک آنتی اکسیدان محلول در چربی است که رادیکال های آزاد را خنثی می کند و از غشای سلولی در برابر رادیکال های آزاد محافظت می نماید. ویتامین E همچنین از پراکسیداسیون لیپید ها جلوگیری می کند، بنابراین این ویتامین می تواند عملکرد سایر آنتی اکسیدان ها را بهبود بخشد. ویتامین E همچنین از تولید رادیکال های آزاد در مردان نابارور جلوگیری می کند.
•    کارنیتین:
ال کارنیتین (LC) یا اسید 3_آمینوبوتیریک یک ترکیب طبیعی و همچنین یک ماده مورد نیاز نیمه ضروری (مانند ویتامین) برای متابولیسم سلول ها است. بیشترین غلظت LC در اپیدیدیم وجود دارد که 2000 برابر بیشتر از غلظت خون است. کارنیتین در بهبود تحرک اسپرم و شکل اسپرم تاثیر دارد.
•    کوآنزیم کو کیوتن (CoQ10):
CoQ10 یک آنتی اکسیدان است که در تنفس سلولی هوازی که منجر به تولید انرژی می شود، شرکت می کند. این ماده محلول در چربی و مشابه ویتامین است و در غشای سلول و لیپوپروتئین ها وجود دارد. مکمل حاوی CoQ10 در مردان نابارور باعث افزایش میزان تولد نوزاد زنده یا بارداری نمی شود، اما در بهبود پارامترهای اسپرم مانند غلظت و تحرک اسپرم و در کل افزایش باروری مردان تاثیر مثبت دارد.
•    فلز روی:
روی بعد از آهن دومین فلز فراوان در بدن است. اگرچه گوشت قرمز، ماهی و شیر منابع غنی روی هستند، اما سازمان بهداشت جهانی اظهار داشت که کمبود روی، حدود یک سوم جمعیت جهان را تحت تأثیر قرار می دهد.
طبق تحقیقات انجام شده مشخص شده است که مکمل روی به طور معمول از اسپرم در برابر ابتلا به انواع عفونت باکتریایی محافظت کرده و همچنین از آسیب به کروموزوم ها جلوگیری می نماید. روی نقش مهمی در رشد بیضه و بلوغ اسپرم دارد. کمبود روی با هیپوگنادیسم مردان و رشد ناقص خصوصیات جنسی ارتباط دارد. کاهش سطح روی در مایع منی با کاهش توانایی اسپرم برای لقاح همراه می باشد.
•    سلنیوم و  Nاستیل-سیستئین:
سلنیوم یک عنصر کمیاب اساسی در ساخت اسپرم و تستوسترون است. بررسی های انجام شده نشان داده است که مکمل سلنیوم باعث بهبود تعداد اسپرم، حرکت اسپرم، مورفولوژی و همچنین غلظت اسپرم در مردان نابارور می شود.
•    اسید فولیک یا فولات:
اسید فولیک یا فولات (ویتامین B9) خاصیت آنتی اکسیدانی داشته و می تواند رادیکال های آزاد را از بین ببرد. جگر گاو، سبزیجات برگ دار، میوه ها و حبوبات از منابع غنی اسید فولیک می باشند.