این مطلب از نظر علمی به تأیید دکتر فرناز منتظری فلوشیپ ناباروری و IVF، از پزشکان متخصص مرکز مام رسیده است.

بلاستوسیست چیست؟

در هنگام وقوع بارداری طبیعی، تخمک توسط اسپرم در لوله رحمی یا لوله فالوپ بارور گردیده و سپس جنین تشکیل می شود. باروری معمولا در بخش هایی از لوله فالوپ که نزدیک تر به تخمدان است اتفاق می افتد. رشد جنین از طریق تقسیم سلولی ادامه یافته و سپس جنین از لوله فالوپ به داخل رحم منتقل می شود.

جنین معمولا حدود 5 تا 6 روز پس از لقاح وارد حفره رحمی می شود. در این مرحله به جنین بلاستوسیت یا بلاستوسیست می گویند که تقریبا از صد سلول تشکیل شده است.

در روش های کمک باروری از قبیل IVF، بلاستوسیست در آزمایشگاه تشکیل می شود. پس از مرحله تخمک کشی از تخمدان ها یا پانکچر، تخمک ها با اسپرم بارور شده و در نهایت جنین تشکیل می شود. سلول های جنین در طول 5 تا 6 روز تکثیر و تقسیم می شوند تا بلاستوسیست شکل گیرد. جنین هایی که تا این مرحله از رشد (بلاستوسیست) زنده مانده اند، پس از انتقال جنین به داخل رحم با میزان موفقیت بیشتری لانه گزینی می کنند، بنابراین احتمال حفظ بارداری افزایش می یابد.

مراحل مختلف تقسیم سلولی جنین:

• مورولا: در انسان، بلاستوسیست تقریبا 5 روز پس از لقاح تشکیل می شود. به جنین انسان در روز 4 ام بعد از لقاح که از یک توده سلولی غیر قابل تشخیص تشکیل شده است، مورولا می گویند. مورولا یک گوی سلولی است که شامل 16 سلول کروی تمایز نیافته می باشد.

• کامپکت: با ادامه تقسیمات سلولی مورولا، سلول ها تغییر شکل داده، توده مورد نظر شامل 16 تا 32 سلول می شود و سلول ها محکم در برابر یکدیگر قرار می گیرند و به آن ها کامپکت می گویند. کامپکت احتمالا توسط گلیکوپروتئین های چسبنده سطحی ایجاد می شود.

• بلاستوسیست: پس از کامپکت، بلاستوسیست ایجاد می شود. بلاستوسیت بالاترین میزان رشد جنین در شرایط آزمایشگاهی است و مرحله ای است که در آن لانه گزینی صورت می گیرد. بلاستوسیست یک توده سلولی داخلی یا امبریوبلاست دارد که در نهایت جنین را تشکیل می دهد و بخش خارجی آن ترفوبلاست یا تروفکتودرم است که بعدا جفت را می سازد. سلول های تروفوبلاست توده سلولی داخلی و یک حفره پر از مایع را احاطه می کنند که به آن حفره بلاستوسیتی می گویند. امبریوبلاست منبع سلول های بنیادی جنین است و کلیه اندام های بدن جنین را در طول بارداری ایجاد می کند. تروفوبلاست با آندومتر رحم مادر در هنگام بارداری ترکیب شده و در پستانداران جفت را تشکیل می دهد. 

مزایای انتقال جنین در مرحله بلاستوسیست:

انتقال جنین در روز 5 تا 6 (مرحله بلاستوسیست) در روش های کمک باروری، امکان انتخاب جنینی با بالاترین شانس موفقیت را برای پزشکان فراهم می نماید. مزیت اصلی انتخاب جنین در مرحله بلاستوسیست این است که تعداد جنین هایی که انتقال می یابند، کمتر است. انتقال جنین با تعداد کمتر در هنگام استفاده از روش های کمک باروری، خطر بارداری دوقلویی، سه قلویی و خطرات مرتبط با بارداری چندقلویی را برای مادر و جنین کاهش می دهد.

علاوه بر این، میزان اختلالات کروموزومی در جنین هایی که تا مرحله بلاستوسیست رشد می کنند، کاهش می یابد و بنابراین احتمال تولد نوزاد سالم بیشتر می شود. میزان لانه گزینی بدون به خطر انداختن بارداری نیز در هنگام انتقال جنین در مرحله بلاستوسیست افزایش می یابد. همچنین هر چه تعداد جنین های انتقال یافته کم تر باشد، تعداد بیشتری از جنین ها را می توان فریز کرد (جنین فریز شده) تا در آینده مورد استفاده قرار گیرند.

انتقال جنین در مرحله بلاستوسیست به طور کلی، میزان موفقیت روش های کمک باروری مانند ای وی اف (IVF) را افزایش می دهد. در مرحله بلاستوسیست به دلیل انتخاب جنین دارای کیفیت مناسب بعد از فعال سازی ژنومی و پذیرش خوب آندومتر، میزان موفقیت  IVF را افزایش می دهد. 

درجه بندی بلاستوسیست:

درجه بندی بلاستوسیست بر اساس بررسی فاکتورهای مختلفی انجام می گیرد. از جمله مواردی که در این سیستم درجه بندی به آن توجه می شود، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• درجه انبساط بلاستوسیست: درجه انبساط به مقداری که بلاستوسیست گسترش یافته است، اطلاق می گردد. حفره بلاستوسیتی یا بلاستوسل، حفره ای پر از مایع است که در داخل جنین تشکیل می شود. در این مرحله، اندازه بلاستوسل تعیین می شود. درجه بندی این اندازه گیری از 1 تا 6 متغیر است و عدد 6 نشان دهنده بهترین اندازه بلاستوسیست می باشد و بیانگر جنینی است که کاملا از زونا پلوسیدا (پوسته خارجی جنین) خارج شده است. 

• کیفیت توده سلولی داخلی: توده سلولی داخلی، مجموعه ای از سلول ها هستند که در نهایت بعد از تمایز، به جنین تبدیل می شوند. درجه بندی گرید جنین بر اساس ارزیابی توده سلولی داخلی، از A تا C می باشد که گرید A نشان دهنده بهترین کیفیت است. بنابراین فقط بلاستوسیست های گروه  Aو B را می توان فریز نمود.

• کیفیت تروفکتودرم: تروفکتودرم مجموعه ای از سلول ها است که در نهایت به جفت تبدیل می شود و مسئول تهاجم اولیه و لانه گزینی است. درجه بندی بلاستوسیست بر اساس ارزیابی تروفکتودرم، از A تا C می باشد که گرید A نشان دهنده بهترین کیفیت است.

گرچه برای مشخص نمودن مراحل رشد جنین، جنین درجه بندی می شود، اما لازم به ذکر است که درجه یا گرید جنین همیشه نشان دهنده کیفیت جنین به صورت واقعی نیست. به این معنی که جنین هایی وجود دارند که گرید آن ها پایین تر از میزان مورد قبول است، اما رشد می کنند و باعث ایجاد بارداری و تولد جنین های سالم می شوند.

با کمک گرید بندی جنین می توان تعداد جنین های قابل انتقال را مشخص نمود. لازم به ذکر است که درجه بندی جنین یک روش علمی است، اما ممکن است هنگام انجام روش های کمک باروری مانند IVF در مراکز مختلف، گرید جنین و کیفیت جنین متفاوت باشد. 

آیا انتقال جنین در مرحله بلاستوسیست، قطعا میزان موفقیت IVF را افزایش می دهد؟

به طور قطع خیر! در صورت کاهش تعداد تخمک های حاصل از پانکچر، کاهش جنین های بارور شده، کاهش تقسیمات سلولی جنینی و کاهش کیفیت جنین در روز 5 تا 6، انتقال جنین در مرحله بلاستوسیست با سایر مراحل تفاوتی ندارد، زیرا احتمال تشکیل جنین و بارداری در شرایط فوق اندک است.

توجه به این نکته مهم است که محیط کشت بلاستوسیست، احتمال سلامتی جنین یا بارداری، حفظ رشد جنین و سپس لانه گزینی را افزایش نمی دهد و فقط به جنین هایی اجازه رشد می دهد که بتوانند در محیط کشت رشد کنند تا به حداکثر توانایی ذاتی خود یعنی بارداری و تولد جنین برسند.