این مطلب از نظر علمی به تأیید دکتر فاطمه فرج زاده فلوشیپ ناباروری و IVF، از پزشکان متخصص مرکز مام رسیده است.

بارداری مولار چیست؟

در حاملگی های طبیعی، اسپرم و تخمک با هم لقاح می یابند، سپس جنین تشکیل شده و رشد می کند. جنین تشکیل شده دارای دو مجموعه کروموزوم خواهد بود که یک مجموعه را از پدر و دیگری را از مادر دریافت کرده است. بارداری مولار به دلیل عدم تعادل در تعداد کروموزوم های تأمین شده از مادر و پدر اتفاق می افتد و از همان لحظه لقاح، بارداری غیر طبیعی می باشد. 

در حاملگی مولار، جنین طبیعی و سالم تشکیل نمی شود و فقط یک توده گوشتی شروع به رشد می کند، در نتیجه نباید در بارداری مولار انتظار تشکیل قلب جنین وجود داشته باشد. در صورت تشخیص و درمان به موقع بارداری مولار، مشکلی مادر را تهدید نمی کند، اما در صورت عدم درمان، ممکن است عوارض جدی برای مادر به همراه داشته باشد.

انواع بارداری مولار:

دو نوع بارداری مولار وجود دارد:

• بارداری مولار کامل:

این اتفاق معمولاً هنگامی رخ می دهد که یک اسپرم، تخمک "خالی" را که هیچ ماده ژنتیکی در آن وجود ندارد، بارور کند. در این صورت کروموزوم های اسپرم دو برابر می شوند و به تخمک بارور شده دو مجموعه کروموزوم داده می شود که هر دو از پدر آمده اند.

بارداری مولار کامل در هنگام لقاح تخمک "خالی" از طریق دو اسپرم نیز ممکن است ایجاد شود. هیچ نشانه ای از جنین در حال رشد و تشکیل قلب جنین در یک بارداری مولار کامل وجود ندارد.

• بارداری مولار نسبی:

این اتفاق معمولاً زمانی رخ می دهد که یک تخمک طبیعی توسط دو اسپرم بارور شود. در این صورت جنین تشکیل شده دارای سه مجموعه کروموزوم خواهد بود، دو مجموعه از پدر و دیگری از مادر. در یک حاملگی مولار نسبی، معمولاً برخی از علائم اولیه رشد جنین مشاهده می شوند، اما جنین در این نوع بارداری، همیشه غیر طبیعی است و نمی تواند زنده بماند؛ بنابراین تشکیل قلب جنین نیز صورت نمی گیرد.

در  بارداری های دوقلویی، امکان ایجاد بارداری مولار در یکی از قل ها وجود دارد، اما این اتفاق به ندرت می‎افتد. اگر مشکوک به این نوع نادر بارداری هستید، باید به یک مرکز تخصصی با تجربه در این عارضه، مراجعه نمایید.

درمان حاملگی مولار:

بهترین روش درمانی بارداری مولار، انجام جراحی کورتاژ برای برداشتن بافت بارداری از رحم است؛ زیرا حاملگی مولار یک بارداری غیر طبیعی می باشد و باید خاتمه یابد. عمل کورتاژ معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می شود و طی آن یک لوله مکش کوچک از طریق واژن و دهانه رحم برای از بین بردن بافت غیر طبیعی حاملگی، وارد رحم می شود. سپس این بافت برای تأیید تشخیص حاملگی مولار به آزمایشگاه ارسال می گردد.

انجام پیگیری پس از درمان حاملگی مولار:

پس از عمل کورتاژ یا انجام درمان دارویی برای بارداری مولار، باید ویزیت ها و تست های پیگیری منظم انجام گردد. آزمایش خون و آزمایش ادرار منظم برای بررسی سطح هورمون hCG در حالت عادی انجام می شود.

هر 2 هفته یک بار اندازه گیری هورمون بارداری  hCGکه هورمون گنادوتروپیک جفتی انسانی است، چه در خون و چه در ادرار، تا زمانی که سطح این هورمون به حالت عادی برگردد، انجام می شود. اگر سطح hCG در خون یا ادرار بیمار در حال کاهش باشد، به این معنی است که تعداد سلول های غیرطبیعی رحم نیز در حال کاهش هستند و احتمالاً بیمار دیگر به درمان نیاز نخواهد داشت.

مدت زمان انجام آزمایش برای پیگیری، به شرایط فردی، میزان هورمون hCG، سرعت بازگشت آن ها به حالت طبیعی و نسبی یا کامل بودن بارداری مولار، بستگی دارد. حاملگی های مولار نسبی تا زمانی که سطح hCG در دو نمونه گرفته شده با فاصله 4 هفته طبیعی باشد، پیگیری می شوند. اگر طی انجام پاتولوژی بیمار در بیمارستان، بارداری مولار نسبی تشخیص داده شده باشد، پیگیری طبق دستورالعمل موجود باید کامل شود. اما اگر مولار نسبی توسط آسیب شناسان تأیید نشده باشد و به وجود حاملگی مولار کامل مشکوک باشند، بیمار باید برای بارداری مولار کامل تحت درمان قرار گیرد.

پس از انجام جراحی کورتاژ برای بارداری مولار کامل، اگر در مدت 8 هفته سطح hCG نرمال شود، تا 6 ماه پس از جراحی، پیگیری بیماری باید انجام گردد. اگر سطح hCG با سرعت کمتری نسبت به 8 هفته کاهش یابد، تا 6 ماه پس از مشاهده اولین سطح طبیعی hCG، پیگیری باید انجام شود. عدم کاهش سطح hCG (در تعداد کمی از زنان بعد از درمان، سطح hCG در خون بالا می ماند)، نشانه این است که برخی از سلول های غیرطبیعی هنوز در رحم وجود دارند. به این وضعیتGestational trophoblastic neoplasia  (GTN) یا بدخیمی تروفوپلاستیک بارداری گفته می شود. این مشکل در حدود 10 تا 15 درصد موارد بارداری مولار کامل و حدود 1% حاملگی های مولار نسبی اتفاق می افتد. ادامه این پیگیری تخصصی، بسیار مهم است زیرا در موارد GTN اگر سطح hCG کاهش پیدا نکند، ممکن است بیمار به انجام شیمی درمانی نیاز داشته باشد.

اقدام به بارداری مجدد پس از حاملگی مولار:

بارداری مولار تاثیری در احتمال داشتن بارداری طبیعی و نوزاد سالم در بارداری های بعدی، ندارد. با این حال، پس از حاملگی مولار باید تا زمان تکمیل برنامه پیگیری، از اقدام به بارداری مجدد اجتناب شود.

بعد از بارداری مولار مهم است که تا زمان تائید پزشک مبنی بر بی خطر بودن نتیجه آزمایشات، بارداری صورت نگیرد. در صورت باردار شدن قبل از توصیه پزشکان، باید تیم متخصص خود را در جریان بگذارید؛ به این دلیل که سطح hCG با وقوع بارداری طبیعی افزایش می یابد، بنابراین کنترل بارداری از نظر حاملگی مولار، تنها با بررسی سطح hCG امکان پذیر نمی باشد.

بعد از به دنیا آوردن نوزاد، پزشک مجددا سطح hCG را بررسی می کند تا مطمئن شود که به حالت نرمال رسیده است. این کار معمولاً حدود 6 تا 8 هفته پس از هر بارداری حتی سقط جنین، انجام می شود. بیش از %98 خانم هایی که بارداری مجدد بعد از یک حاملگی مولار دارند، بارداری مولار دیگری نخواهند داشت.

در بارداری های آینده خطر عوارض بارداری نیز افزایش نمی یابد. اما در کل بهتر است تا زمانی که تمام مراحل درمانی بعدی به پایان نرسیده اند، بارداری مجدد صورت نگیرد. برای اکثر خانم ها این زمان تا حدود 6 ماه طول خواهد کشید. در صورت داشتن بیماری تروفوپلاستیک بارداری (GTN)، پس از پایان شیمی درمانی باید 12 ماه صبر کرده و اقدام به بارداری انجام نگیرد؛ زیرا بیماری GTN گاهی ممکن است مجددا برگردد. البته این مساله نادر است و فقط در حدود 3٪ از زنان اتفاق می افتد.

مدیریت استرس پس از حاملگی مولار:

پس از بارداری مولار، بیمار باید برای بررسی وضعیت خود هر چند ماه یکبار در بیمارستان ویزیت شود. این جلسات بررسی به بیمار این امکان را می دهد که هرگونه نگرانی یا مشکل را پیگیری کند. پزشک در هر قرار ملاقات بیمار را معاینه کرده و از او در مورد احساساتش، داشتن علائم یا عوارض جانبی و وجود هر گونه نگرانی سوال می کند. 

مراجعه به بیمارستان برای انجام این ویزیت ها، می تواند موجب بازگشتن هرگونه اضطراب یا پریشانی در مورد بارداری مولار در بیمار گردد. در اینگونه موارد بهتر است بیمار در مورد نگرانی و احساس خود با یکی از نزدیکانش صحبت کند. به اشتراک گذاشتن نگرانی ها می تواند کم شدن اضطراب بیمار گردد. همچنین انجام مشاوره در طول و بعد از درمان نیز می تواند برای بسیاری از افراد، مفید باشد. بهبودی عاطفی و جسمی پس از بارداری مولار ممکن است زمان ببرد. انتظار برای اطمینان از مساعد بودن شرایط بیمار پس از آزمایش های زیاد، می تواند بسیار استرس زا باشد، اما توجه به این نکته که بیشتر زنانی که بارداری مولار را تجربه کرده اند، در آینده توانسته اند بارداری و نوزادی سالم داشته باشند، می تواند بسیار کمک کننده باشد.

چه مدت بعد از بدخیمی تروفوپلاستیک بارداری می توان مجددا باردار شد؟

در صورت انجام شیمی درمانی برای GTN، معمولاً در طول درمان، قاعدگی متوقف می شود و تخمدان ها تقریباً طی چند هفته تا چند ماه پس از انجام شیمی درمانی مجدداً شروع به کار می کنند. بیش از 80٪ زنانی که برای GTN شیمی درمانی کرده اند، بارداری مجدد خواهند داشت. در صورت نیاز به شیمی درمانی با دوز بالا، ممکن است قدرت باروری فرد پس از درمان به دلیل نارسایی زودرس تخمدان، تحت تاثیر قرار گرفته کاهش یابد. نیاز به شیمی درمانی با دوز بالا بسیار نادر است. اگر بیمار برای GTN شیمی درمانی انجام داده باشد، به او توصیه می شود 12 ماه پس از اتمام درمان، باردار نشده و یا اقدام به بارداری مجدد نکند.

رابطه جنسی پس از بارداری مولار:

شما می توانید به محض اینکه احساس آمادگی کردید رابطه جنسی برقرار کنید، اما مهم است که از روش های پیشگیری از بارداری استفاده کنید. با پزشک عمومی درمورد انتخاب روش مناسب جلوگیری از بارداری صحبت کنید. بارداری مولار تاثیری در احتمال بارداری مجدد ندارد، اما مهم است که قبل از اقدام به بارداری مجدد صبر کنید تا از ایمن بودن این اقدام توسط پزشک خود مطمئن شوید.

پیشگیری از بارداری پس از بارداری مولار:

بیشتر روش های پیشگیری از بارداری، پس از درمان حاملگی مولار بی خطر هستند و می توان آن ها را بلافاصله پس از برداشتن بافت حاملگی، شروع کرد. تا زمانی که سطح hCG نرمال نشده نباشد، نباید از IUD استفاده کرد، زیرا در صورتی که این وسیله خیلی زود در رحم قرار داده شود، ممکن است باعث سوراخ شدن رحم گردد. در این مدت و تا زمان نرمال شدن سطح hCG باید از روش های جلوگیری از بارداری غیرهورمونی مانند کاندوم یا دیافراگم استفاده شود. 

هنگامی که سطح hCG به میزان طبیعی رسید، می توان از انواع روش های پیشگیری از بارداری هورمونی از جمله قرص های ضد بارداری ترکیبی، قرص های پروژسترونی، روش های ضد بارداری تزریقی پروژسترونی و ایمپلنت پروژسترونی استفاده کرد. بهتر است با پزشک یا مامای خود در مورد انتخاب بهترین روش پیشگیری از بارداری صحبت کنید.