پرولاکتین چیست؟

پرولاکتین (که به PRL شناخته می شود) هورمونی است که مسئول شیردهی، رشد بافت پستان است و به صدها فرآیند دیگر بدن کمک می کند. پرولاکتین پایین معمولاً در مردان و زنان غیر شیرده و غیر باردار دیده میشود. سطح پرولاکتین معمولاً در افراد باردار یا شیرده افزایش می یابد.

هورمون پرولاکتین، یکی از انواع هورمون غده هیپوفیز است. در واقع غده هیپوفیز هورمون پرولاکتین را می سازد و ترشح می کند.

غده هیپوفیز شما یک غده کوچک به اندازه نخود است که در پایه مغز و زیر هیپوتالاموس قرار دارد. هورمون غده هیپوفیز بخش مهمی از سیستم غدد درون ریز را تشکیل می دهد. دوپامین (یک ماده شیمیایی مغز) و استروژن تولید پرولاکتین و آزاد شدن آن از غده هیپوفیز را کنترل می کنند.

سیستم عصبی مرکزی، سیستم ایمنی، رحم و غدد پستانی شما نیز قادر به تولید پرولاکتین هستند. عوامل زیر می توانند به ایجاد پرولاکتین در این بافت ها کمک کنند:

• تحریک نوک پستان

• ورزش

• استرس

تاثیر هورمون پرولاکتین در زنان:

پرولاکتین به صدها عملکرد بدن کمک می کند، اما دو عملکرد اصلی آن عبارتند از:

• افزایش غدد پستانی در بافت پستان و تولید شیر.

• شیردهی و شیردهی 

در دوران بارداری، افزایش هورمون پرولاکتین، استروژن و پروژسترون رشد بافت سینه و تولید شیر را تحریک می کنند برای کسب اطلاعات بیشتر درباره ی مشکلات سینه در شیردهی لطفا کلیک فرمائید

افزایش پرولاکتین باعث رشد نوع خاصی از بافت پستان به نام آلوئول های پستانی می شود که اجزای غده پستانی هستند که در آن تولید شیر انجام می شود. پرولاکتین همچنین سلول های آلوئولی سینه را برای تولید مواد تشکیل دهنده شیر، مثل لاکتوز(جزء کربوهیدرات شیر)، کازئین(جزء پروتئین شیر) و چربی ها تحریک می کند.

پس از زایمان، سطح پروژسترون کاهش می یابد که باعث افزایش تعداد گیرنده های هورمون پرولاکتین(PRL) در سلول های آلوئولی پستانی می شود. این موضوع اجازه می دهد تا شیر از طریق نوک پستان شما ترشح شود. پس از زایمان، سطح پرولاکتین به طور مداوم بالا نمی ماند. سطح پرولاکتین فقط در زمان تحریک نوک پستان از طریق مکیدن توسط کودک افزایش می‌یابد. تا زمانی که کودک شما شیر می خورد، سطح پرولاکتین بالا می ماند. اگر شیردهی قطع شود، کاهش پرولاکتین و در نتیجه کاهش تولید شیر انتظار می رود. در واقع کاهش پرولاکتین مساوی است با کاهش تولید شیر. اگر فردی به نوزاد خود شیر ندهد، سطح پرولاکتین پس از یک تا دو هفته به سطح غیر باردار کاهش می یابد.

آزمایش پرولاکتین(PRL):

آزمایش پرولاکتین(PRL) سطح پرولاکتین را در خون شما اندازه گیری می کند. در صورت مشاهده علائم و نشانه های افزایش سطح پرولاکتین پزشک ممکن است آزمایش پرولاکتین را برای شما تجویز کند.

سطح طبیعی پرولاکتین:

محدوده مقادیر طبیعی برای هورمون پرولاکتین ممکن است در آزمایشگاه های مختلف کمی متفاوت باشد. زیرا کیت های آزمایشگاهی در هر آزمایشگاه با آزمایشگاه دیگر متفاوت است. بنابراین محدوده مقادیر طبیعی ذکر شده در گزارش آزمایشگاه ممکن است یکی از دو محدوده زیر باشد:

پرولاکتین در مردان: کمتر از 20 ng/dL یا 42 mIU/L

پرولاکتین در زنان غیرباردار: 5 تا 40 ng/dL یا 106 تا 850 mIU/L 

پرولاکتین در زنان باردار: 80 تا 400 ng/dL یا 1700 تا 8500 mIU/L

با این حال ممکن است محدوده نرمال هورمون پرولاکتین در آزمایشگاهی که شما آزمایش داده باشید، با اعداد بالا متفاوت باشد.

علائم افزایش پرولاکتین (پرولاکتین بالا):

برای هر کسی، افزایش پرولاکتین یا هایپرپرولاکتینمی می تواند علائم متفاوتی را ایجاد کند. 

علائم افزایش پرولاکتین در زنان:

• عدم تخمک گذاری

• برهم خوردن نظم قاعدگی

• ناباروری​

• کاهش میل جنسی

• خشکی واژن

• ترشح شیر از نوک سینه ها در زمانی که باردار نیستید (گالاکتوره)

علائم افزایش پرولاکتین در مردان:

• اختلال نعوظ

• سطوح پایین تستوسترون

• بزرگ شدن بافت سینه (ژنیکوماستی)

• کاهش توده عضلانی

• کاهش مو های بدن

علت افزایش پرولاکتین(پرولاکتین بالا) چیست؟

پرولاکتین بالا در بارداری و شیردهی طبیعی است. همچنین پرولاکتین ممکن است به دلیل شرایط زیر کمی افزایش یابد:

• استرس فیزیکی

• ورزش سنگین

• خوردن یک وعده غذایی

• رابطه جنسی

• تحریک نوک پستان بی ارتباط با شیردهی

• آسیب به ناحیه قفسه سینه شما

• حملات صرعی و تشنج

این افزایش پرولاکتین معمولاً خفیف و موقتی است. 

عوامل و شرایط متعددی می توانند باعث ایجاد سطوح بالاتر از حد طبیعی پرولاکتین در خون به مدت طولانی تری شوند که به آن هیپرپرولاکتینمی می گویند. از جمله:

1. پرولاکتینوما، تومور غده هیپوفیز (شایع ترین علت):

پرولاکتینوما یک تومور خوش خیم (غیر سرطانی) است که در غده هیپوفیز شکل می گیرد و باعث بر هم خوردن تعادل تولید هورمون غده هیپوفیز (تولید بیش از حد پرولاکتین) می شود. پرولاکتینوما شایع ترین علت افزایش پرولاکتین در خون شما است. 

پرولاکتینوما بیشتر در افراد زیر 40 سال رخ می دهد. پرولاکتینوما در زنان  بیشتر از مردان دیده می شود. البته به ندرت در کودکان و نوجوانان رخ می دهد. معمولاً پرولاکتینوما را با دارو درمان می کنند، اما می توانند با جراحی و پرتودرمانی نیز درمان شوند.

2. مصرف داروهای خاص:

رابطه دوپامین و پرولاکتین، عکس هم هستند. یعنی هر دارویی که دوپامین را افزایش دهد، سبب کاهش پرولاکتین می شود و هر دارویی که دوپامین را کاهش دهد، سبب افزایش پرولاکتین می شود.

داروهایی که می توانند سطح پرولاکتین را افزایش دهند عبارتند از:

• برخی از داروهای ضد روان پریشی مانند ریسپریدون.

• برخی از داروهای فشار خون بالا مثل متیل دوپا

• داروهایی که حالت تهوع و استفراغ را درمان می کنند مثل متوکلوپرامید

• مسکن هایی که حاوی مواد افیونی هستند.

اگر سطح پرولاکتین شما به دلیل مصرف دارو بالا باشد، سطح پرولاکتین معمولاً سه تا چهار روز پس از قطع مصرف دارو به حالت عادی باز می گردد. هرگز مصرف داروهای تجویز شده را متوقف نکنید، مگر اینکه پزشک به شما گفته باشد که این کار را انجام دهید.

3. شرایط سلامتی که می تواند باعث افزایش سطح پرولاکتین شود:

شرایط سلامتی غیر از پرولاکتینوما که ممکن است باعث هیپرپرولاکتینمی شود عبارتند از:

• بیماری کلیوی

• کم کاری تیروئید 

• زونا، به خصوص اگر راش یا تاول روی سینه شما باشد.

4. سایر تومورهای غده هیپوفیز که می توانند باعث افزایش سطح پرولاکتین شوند:

تومورهای بزرگ (به غیر از پرولاکتینوما) واقع در غده هیپوفیز یا نزدیک آن می توانند با کاهش اثر دوپامین باعث افزایش پرولاکتین شوند. ترشح پرولاکتین توسط دوپامین سرکوب می شود، اما اگر تومور، جریان دوپامین را به سلول های تولید کننده پرولاکتین مسدود کند، هیپرپرولاکتینمی ایجاد می شود.

افزایش پرولاکتین در مردان:

وقتی مردم به پرولاکتین فکر می کنند، اولین چیزی که به ذهن می رسد احتمالاً نقش آن در شیردهی پس از زایمان در زنان است. در نتیجه، از نقش‌های دیگر این هورمون، به‌ویژه در مردان، چشم‌پوشی کنند. در واقع، علاوه بر تولید شیر، پرولاکتین مسئول تنظیم سیستم ایمنی، متابولیسم و سیستم تولید مثل در هر دو جنس است، بنابراین زمانی که سطح پرولاکتین در مردان شروع به نوسان می کند. می تواند عوارض جانبی مختلف ایجاد کند.

اگرچه سطح پرولاکتین به طور طبیعی در زنان در دوران بارداری یا پس از زایمان افزایش می یابد، در مردان، سطح پرولاکتین معمولاً بسیار پایین باقی می ماند. به همین دلیل است که وقتی سطح پرولاکتین در مردان بالا است، تعدادی از علل مهم که در بالا ذکر شد مانند داروها، غده تیروئید کم کار یا پرولاکتینوما قطعا وجود دارد.

علت پرولاکتین پایین چیست؟

سطح پرولاکتین معمولاً پایین است مگر اینکه باردار باشید یا در حال شیردهی باشید، بنابراین تنها نشانه وجود سطوح پرولاکتین پایین تر از حد طبیعی، عدم تولید شیر مادر پس از زایمان است. چون پس از زایمان ما انتظار داریم پرولاکتین به صورت طبیعی بالا برود و شیر تولید شود. حال اگر مادری پس از زایمان شیر تولید نکنه، یعنی به صورت غیرطبیعی سطح پرولاکتین پایین است.

در پرولاکتین پایین، اغلب هیپوفیز کم کار است. کم‌کاری هیپوفیز یک بیماری نادر است که در آن کمبود  یک، چند یا همه انواع هورمون غده هیپوفیز دیده می شود. کم‌کاری هیپوفیز معمولاً به دلیل فشار غیر طبیعی روی غده هیپوفیز یا آسیب به غده هیپوفیز شما ایجاد می شود.